Η παρακαταθήκη της υπόθεσης της Τιτίνας Λοϊζίδου: Μία αναγκαία προσωπική αναδρομή…
File Photo: Η Τιτίνα Λοϊζίδου σε συνέντευξη Τύπου, ΚΥΠΕ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩNSΣΝΤΑΝΤΙΝΟΥ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Όλα δείχνουν ότι βρισκόμαστε στις παραμονές μιάς νέας Πενταμερούς για το Κυπριακό. Βίωσα το Κυπριακό ως Έλληνας διεθνολόγος, μαθητής του Γεωργίου Τενεκίδη, συνάδελφος του Χρηστου Ροζάκη κυρίως όμως ως συνεργάτης και φίλος του Γιάννου Κρανιδιώτη.
Στη δεκαετία του ογδόντα με την ιδιότητα του Αντιπρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου οργάνωσα κύκλους μεταπτυχιακών Σεμιναρίων στη Λευκωσία, σε συνεργασία με το Κυπριακό Κέντρο Μελετών (ΚΥΚΕΜ) δίνοντας το στίγμα της Ελληνικής Ανώτατης Παιδείας σε μια περίοδο που δεν υπήρχαν στη Κύπρο θεσμοί Ανώτατης Εκπαίδευσης.
- Για περισσότερα από δυο χρόνια δεκάδες Καθηγητές από το Πάντειο και άλλα Ελληνικά ΑΕΙ έρχονταν στη Κύπρο χωρίς αμοιβή για να δώσουν το στίγμα της Ελληνικής Ανώτατης Παιδείας και να μεταφέρουν στην Ελλάδα το θέαμα της χαραγμένης στα βουνά των κατεχομένων Τουρκικής σημαίας που αντίκρυζαν καθημερινά από το τότε Ξενοδοχείο «Φιλοξένεια».
Για μια ακόμη τριετία (1994-97) βοήθησα με τις όποιες δυνάμεις μου στη στελέχωση του Πανεπιστημίου Κύπρου ως Πρόεδρος της Επιτροπής Επιλογής Διδακτικού Προσωπικού για το Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών.
Θεωρώ κορυφαία στιγμή της πορείας μου ως διεθνολόγου την εμπλοκή μου στην Υπόθεση Λοιζίδου. Στις αρχές του 1997 διορίσθηκα Πρέσβης εκ Προσωπικοτήτων και μου ανατέθηκαν καθήκοντα Μόνιμου Αντιπροσώπου της Ελλάδος στο Συμβούλιο της Ευρώπης.
Δυο στοιχεία καθιστούσαν αυτό το διορισμό ιδιαίτερη πρόκληση: η επικείμενη ανάληψη από την Ελλάδα της Προεδρίας του οργανισμού και παράλληλα η αναμενόμενη συζήτηση στην Επιτροπή Μονίμων Αντιπροσώπων (ΕΜΑ) της καταδικαστικής για τη Τουρκία απόφασης επί της προσφυγής της Τιτίνας Λοιζίδου. Η διαρκής παρακαταθήκη αυτής της δικαστικής απόφασης συνοψίζεται σε τρία σημεία:
- (1) ο αποτελεσματικός έλεγχος μιάς περιοχής εκτός των συνόρων του από κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Συμβάσης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) το καθιστά υπεύθυνο για τυχόν παραβιάσεις της
- (2) η Τουρκική Δημοκρατία της Βορείου Κύπρου (ΤΔΒΚ) δεν μπορεί να θεωρηθεί κράτος σύμφωνα και με τα Ψηφίσματα 541/1983 και 550/1984 του Συμβουλίου Ασφαλείας και το υποτιθέμενο Τουρκοκυπριακό Σύνταγμα του 1985 δεν παράγει νομικά αποτελέσματα, τέλος
- (3) η Τουρκία ασκεί αποτελεσματικό στρατιωτικό έλεγχο του Βόρειου μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας και οι παραβιάσεις της ΕΣΔΑ βαρύνουν αποκλειστικά την ίδια.
Με δυο λόγια η δικαστική απόφαση για την Υπόθεση Λοιζίδου καθιστά παράνομη τη κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και τη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών της στο όνομα της Συνθήκης Εγγυήσεως που η Τουρκία επικαλείται ως αιτιολογία της εισβολής της στο νησί.
Ωστόσο η μετατροπή μιάς δικαστικής απόφασης επί ατομικής προσφυγής σε πολιτική εντολή υλοποίησης της από συλλογικό όργανο 40 (τότε) Ευρωπαϊκών κρατών-μελών ήταν ένα εντελώς διαφορετικό εγχείρημα. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1998 πραγματοποιήθηκε υπό τη Προεδρία μου η πρώτη συνεδρίαση της Επιτροπής Μονίμων Αντιπροσώπων (ΕΠΑ) του Συμβουλίου της Ευρώπης για την έγκριση Ενδιάμεσης Απόφασης (Interim Resolution) που θα απαιτούσε από τη Τουρκία την υλοποίηση της απόφασης του Δικαστηρίου.
Ακολουθήσαν άλλες έξη συνεδριάσεις στις πέντε από τις οποίες δεν ασκούσα πλέον καθήκοντα προέδρου και μπορούσα έτσι να συμμετέχω στις συζητήσεις χωρίς περιορισμούς και να αξιοποιήσω τις σχέσεις που είχα αναπτύξει με τους άλλους Πρέσβεις τους προηγούμενους μήνες και το κύρος μιας Προεδρίας που είχε αναλάβει πολλές και σοβαρές πρωτοβουλίες (Βλ. Δ. Κώνστα Διπλωματία και Πολιτική: Εκδόσεις Λιβάνη, 2002).
Όμως η μεγάλη μάχη έπρεπε να δοθεί από την Αθήνα και τη Λευκωσία και σε επίπεδο αρμόδιων διευθύνσεων στις 38 πρωτεύουσες των κρατών-μελών αλλά και στους διαπιστευμένους σε Αθήνα και Λευκωσία ώστε να σταλούν οι κατάλληλες οδηγίες στους Πρέσβεις τους στο Στρασβούργο. Φυσικά σε παρόμοια αγωνιώδη προσπάθεια είχε επιδοθεί και η Άγκυρα.
Στη σχετική λεπτομερή εντολή Κρανιδιώτη ανταποκρίθηκαν μόλις 12 από τις 39 Πρεσβείες μας και μετά από νεότερο πιεστικό υπόμνημα άλλες οκτώ .Η έκδοση Interim Resolution απασχόλησε την ΕΜΑ επτά θυελλώδεις συνεδριάσεις. Έντονες παρασκηνιακές διαβουλεύσεις εκτός από τις πρωτεύουσες των μεγάλων Ευρωπαϊκών χωρών έγιναν ακόμη και στα πλαίσια συνεδριάσεων της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών. Μεγάλος αντίπαλος της Ελλάδος και της Κύπρου ήταν κυρίως η Μ. Βρετανία και δευτερευόντως η Ιταλία και η Γαλλία. Αντίθετα θετική ήταν η στάση της Γερμανίας. Προφανώς δεν είναι εδώ ο κατάλληλος χώρος λεπτομερούς ανάλυσης στρατηγικών και τακτικών κινήσεων.
Εξαίρεση θα κάνω για τη μνημειώδη σύσκεψη που έγινε στις Βρυξέλλες με πρωτοβουλία Κρανιδιώτη λίγες ημέρες πριν τη μοιραία 14η Σεπτεμβρίου 1999 .Έλαβαν μέρος όλοι οι πρέσβεις της Ελλάδος στα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Ενημέρωση έκαναν ο Αντιπρόεδρος της ΕΔΑΔ Χρ. Ροζάκης, ο ΓΓ Ευρωπαϊκών Υποθέσεων , ο Διευθυντής της αρμόδιας Διεύθυνσης του ΥΠΕΞ και εγώ. Το επόμενο βραδύ ορισμένοι Πρέσβεις προσκλήθηκαν από τον ΥΠΕΞ Γιώργο Παπανδρέου σε δείπνο εργασίας για τα Βαλκάνιά. Ήταν μια χρήσιμη και ευχάριστη βραδιά. Όταν τελείωσε το δείπνο σκέφτηκα ότι δεν είχα χαιρετίσει τον Γιάννο. Τον αναζήτησα με το βλέμμα και τον αντίκρυσα να περιμένει το ασανσέρ. Πλησίασα αλλά δεν τον πρόλαβα. Ήταν η τελευταία φορά που τον είδα. Ακολούθησε το ταξίδι στη Ρουμανία και ο τραγικός του θάνατος μετά από τέσσερεις ημέρες.
Στις 6 Οκτωβρίου τέθηκε σε ψηφοφορία το κείμενο της Interim Resolution το οποίο διαπίστωνε τη μη συμμόρφωση της Τουρκίας με την απόφαση του Δικαστηρίου και την καλούσε χωρίς προσχήματα και υπεκφυγές να την υλοποιήσει. Υπερ ψήφισαν 36 χώρες, κατά μόνον η Τουρκία, απείχε η Ουκρανία ενώ απουσίαζαν από την αίθουσα η Γεωργία, η ΠΓΜΔ και τυχαία το Λουξεμβούργο. Την ικανοποίηση τους εξέφρασαν Αθήνα και Λευκωσία με την τελευταία να επισημαίνει τη σημασία της απόφασης για τη μελλοντική πορεία του Κυπριακού.
Ο Αχιλλέας Δημητριάδης, ο Δικηγόρος που χειρίστηκε την υπόθεση της Τιτίνας Λοιζίδου είχε την ευγένεια να ευχαριστήσει και εμένα προσωπικά. Έπειτα από μερικές εβδομάδες δήλωσα στον τότε Πρωθυπουργό και τη πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΞ ότι είχα ολοκληρώσει την αποστολή μου και ήθελα να επιστρέψω στην Αθήνα.
Παρέμεινα στη Κεντρική Υπηρεσία για έναν ακόμη χρόνο και στη συνέχεια παραιτήθηκα και επέστρεψα στο Πανεπιστήμιο. Έπειτα από τρία χρόνια, στις 3 Δεκεμβρίου 2003, η Τουρκία κατέβαλε την οφειλόμενη αποζημίωση για την Τιτίνα Λοιζίδου μέχρι και το έτος 1998 .
*****
Τι έφταιξε και η ιστορική Απόφαση Λοιζίδου αντί να αποτελέσει αφετηρία μιας νέας πορείας του Κυπριακού περιορίσθηκε στη καταβολή αποζημίωσης και μάλιστα για μέρος της επίμαχης περιόδου; Τρεις είναι νομίζω οι κύριοι παράγοντες. Πρώτος ο θάνατος του Γιάννου Κρανιδιώτη σε συνδυασμό με τις αλλαγές στην ηγεσία του ΥΠΕΞ που δρομολόγησε η Υπόθεση Οτσαλάν.
Η απουσία του Γιάννου στέρησε το πάθος τη γνώση και το καθαρό μυαλό ενός ανθρώπου ικανού να συντονίζει και να οδηγεί σε κοινή πορεία τόσο την Αθήνα όσο και την Λευκωσία όχι μόνο επιφανειακά αλλά ουσιαστικά. Αυτό φάνηκε μετά την υιοθέτηση της πρώτης Interim Resolution και τη δική μου επιστροφή στην Αθήνα . Εφησυχασμός και παρατεταμένη θριαμβολογία.
Το δεύτερο στοιχείο αφορά τη λήψη ειδικών και γενικών μέτρων συμμόρφωσης με την απόφαση του Δικαστηρίου. Ήταν ένας φόβος που με διακατείχε πριν και από την έναρξη των συζητήσεων (Βλ. Υπόθεση Λοιζίδου: Μια Δεύτερη Ανάγνωση, Τα Νέα (11.9.1998) σε Δ. Κώνστα Ελληνική και Ευρωπαϊκή Πολιτική 1991-1999 Αναλύσεις και Μαρτυρίες (Εκδόσεις Παπαζήση,1999): η διαδικασία είναι γενικά αποτελεσματική όσον αφορά τον εξαναγκασμό του καταδικασθέντος κράτους να καταβάλει την επιδικασθείσα αποζημίωση αλλά έχει μικρή απολεσματικότητα όσον αφορά τις εισηγήσεις του αρμόδιου Διευθυντή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για την υιοθέτηση γενικών μέτρων που θα εμποδίσουν την επανάληψη παρόμοιων παραβιάσεων της ΕΣΔΑ στο μέλλον».
Γνωρίζω από προσωπική εμπειρία ότι η Ελλάδα δεν είναι άμοιρη ευθυνών για την υιοθέτηση αυτής της τακτικής προκειμένου να αποφεύγει με αυτό τον τρόπο την αναψηλάφηση αποφάσεων της ποινικής της δικαιοσύνης που παραβιάζουν βάναυσα αποφάσεις του Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Το τρίτο και σημαντικότερο ίσως στοιχείο είναι η απομάκρυνση της προοπτικής ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ. Είναι προφανές ότι η συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων μέσω της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αρκεί στην Άγκυρα που αρνείται ωστόσο κάθε αλλαγή πορείας που θα την επαναφέρει σε τροχιά ένταξης.
Το ζήτημα είναι ότι αυτή τη φορά δεν είναι μόνη. Η Μ. Βρετανία δεν είναι πλέον μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα συμφέροντα της τελευταίας και ιδιαίτερα η διαμόρφωση ομοσπονδιακών θεσμών που θα επιτρέπουν την ομαλή λειτουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας εντός της Ένωσης δεν την αφορούν και θα τα αξιολογεί στο εξής στα πλαίσια του διεθνούς ανταγωνισμού. Αυτή η Τούρκο-βρετανική σύγκλιση συμφερόντων δημιουργεί πρόσθετες δυσκολίες ενόψει της Πενταμερούς και πρέπει να αξιολογηθεί κατάλληλα από την Ελληνική και Κυπριακή πλευρά.
*Fellow Πανεπιστημίου Dalhousie,Χάλιφαξ, Καναδά. Ιδρυτικού Διευθυντή του ΙΔΙΣ (Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων 1989-2005).
- Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.
ΟΛΕΣ ΟΙ ΓΝΩΜΕΣ, ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΔΩ ΚΑΙ ΕΔΩ