Είναι «έξυπνος» ο ιός; Ο λόγος της εξάπλωσής του και η απροετοίμαστη παγκόσμια κοινότητα
File Photo: Μια νοσοκόμα εργάζεται στη μονάδα αποστείρωσης ιατρικού εξοπλισμού απομόνωσης στο νοσοκομείο CHR στο Verviers του Βελγίου. EPA, STEPHANIE LECOCQ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Οι μέρες μας είναι πολύ δύσκολες, η ανθρωπότητα περνά μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις της Ιστορίας της.
O κορονοϊός κυριαρχεί. Απαιτείται μία πανανθρώπινη προσπάθεια για τον περιορισμό και την καταπολέμησή του όπως επίσης απαιτείται έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση των πολιτών και συστράτευση με τους ανθρώπους που εκφέρουν υπεύθυνο λόγο για το κοινό καλό.
Σε αυτό το πλαίσιο θάθελα να εντάσσεται και ο δικός μου λόγος1, χωρίς υπερβολές και παρερμηνείες.
Συμμετέχω λοιπόν στη μάχη, ερευνώ και γράφω, μένω στο σπίτι, εκτός από τις αναγκαίες ακαδημαϊκές υποχρεώσεις γιατί πιστεύω ότι δεν υπάρχει ύπαρξη χωρίς συνύπαρξη.
Τί γνωρίζουμε για τους ιούς;
Ο ιός θεωρείται μία μη κυτταρική βιολογική οντότητα που μπορεί να αναπαραχθεί μόνο αν βρεθεί μέσα σε ένα κύτταρο-ξενιστή. Το περιβάλλον λοιπόν που εκφράζονται οι ιοί είναι τα κύτταρα.
- Αποτελείται από νουκλεϊνικό οξύ καλυμένο με πρωτεϊνη. Αφού εισέλθει στο κύτταρο ο ιός χρησιμοποιεί το συνθετικό μηχανισμό του ξενιστή για να παραγάγει απογόνους ιούς. Όπως όλες οι βιολογικές οντότητες υπόκειται σε μεταλλάξεις, ανασυνδυάζεται και εξελίσσεται. Γιαυτό και έχουμε διάφορα στελέχη, είδη, οικογένειες κλπ.
Τα μορφολογικά, γενετικά, δομικά και λειτουργικά γνωρίσματά του μας επιτρέπουν να τον αναγνωρίσουμε, να τον παρακολουθήσουμε και να τον μελετήσουμε περαιτέρω τόσο στα μοριακά χαρακτηριστικά του (όπως το γενετικό του υλικό, τα γονίδιά του, τον ξενιστή του, τον τρόπο εισαγωγής στο κύτταρο, την ανάπτυξη και τον πολλαπλασιασμό του), όπως και τα κλινικά συμπτώματα (την παθολογία του) και τον τρόπο διάδοσης στον πληθυσμό, την επιδημιολογία του.
Ο SARS-CoV-2, ο κορονοϊός που μας ταλαιπωρεί σήμερα, είναι ο έβδομος και πιο ατίθασος ιός από όλα τα άλλα μέλη της οικογένειας που γνωρίζουμε. Το καψίδιό του (στο καθε ιοσωμάτιό του) έχει διάμετρο 100 νανόμετρα, περιβάλλεται από 100 ακίδες (που του δίνουν και την μορφή – κορώνα), που η κάθε έχει μήκος περίπου 10 νανόμετρα (nm).
Οι ακίδες αυτές ενώνονται αρκετά ισχυρά με τον υποδοχέα του μετατρεπτικού ενζύμου (ACE2 – το σύστημα ρενίνης – αγγειοτενσίνης – αλδοστερόνης) και με μια διαδικασία που ονομάζεται φαγοκυττάρωση εισέρχονται στο κύτταρο ξενιστή (που μπορεί να είναι πνευμονοκύτταρα της τάξης Ι και ΙΙ καθώς και σε άλλα κύτταρα, χρησιμοποιούν δε του μηχανισμούς του κυττάρου για να πολλαλασιασθούν να γίνουν μερικές χιλιάδες νέοι ιοί, να καταστρέψουν το κύτταρο και να μολύνουν άλλα κύτταρα.
Το γενετικό του υλικό είναι μονόκλωνο RNA, έχει μήκος 29.903 βάσεις, και φαίνεται ότι περιέχει 10 με 14 γονίδια, που σχηματίζονται 24 με 27 πρωτεϊνες.
Συγκριτικές μελέτες του γονιδιώματος του ιού με όλα τα διαθέσιμα γονιδιώματα στελεχών κορoνοϊών που απομονώθηκαν από ανθρώπους, νυχτερίδες και φολιδωτούς μυρμηγκοφάγους έδωσαν, μεταξύ άλλων τα εξής:
- α. Το γονιδίωμα του ιού SARS-CoV-2 διαφέρει σημαντικά από τους ήδη γνωστούς κορονοϊούς και εμφανίζει αρκετές ομοιότητες με αντίστοιχους ιούς που προέρχονται από νυχτερίδες και φολιδωτούς μυρμηγκοφάγους.
- β. Η προσκόλληση ειδικών πρωτεϊνών του ιού στο μετατρεπτικό ένζυμο της αγγειοτενσίνης 2 (ACE2) των ανθρώπινων κυττάρων – γεγονός που δημιουργεί έντονα προβλήματα σε ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, καρδιοπαθείς κ.ά. – είναι πολύ πιο έντονη από τους άλλους γνωστούς κορονοϊούς.
Αυτό που συμβαίνει συνήθως μεταξύ των ιών που έχουν μελετηθεί μέχρι σήμερα, είναι ότι όσο πιο πολύ μολυσματικός είναι ο ιός, τόσο περισσότερο μπορεί να σκοτώσει τον ξενιστή του με αποτέλεσμα να περιορισθεί η επιβίωσή του, ή ακόμα και να εξαφανισθεί.
Η επιβίωσή του κι η παγκόσμια κοινότητα
Στην περίπτωση του SARS-CoV-2 φαίνεται ότι ο ιός είναι διεισδυτικός και εξαπλώνεται, επιβιώνει δηλαδή καλύτερα, επειδή δεν είναι εξαιρετικά θανατογόνος. Όλη αυτή η ευέλικτη συμπεριφορά του έκανε τον πολύ κόσμο να τον χαρακτηρίσει ως «έξυπνο ιό».
Η παγκόσμια κοινότητα, όλη, φάνηκε απροετοίμαστη. Όσα κράτη πηραν αψήφιστα τον κίνδυνο βρίσκονται σήμερα σε πολλή δυσχερή θέση, όση δύναμη και αν νομίζουν ότι έχουν.
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ως απόσταγμα ζωής, το προλαμβάνειν αντί του θεραπεύειν. Και το θεραπεύειν κοστίζει πολύ περισσότερο από το προλαμβάνειν.
- Στoυς γιατρούς λοιπόν και στα νοσοκομεία συνήθως καταλήγουμε όταν είναι προχωρημένες οι καταστάσεις. Η Βιολογία όμως, δηλαδή η γνώση για τη ζωή, τη δομή και τη λειτουργία της, τα φαινόμενα που την απαρτίζουν και την αλληλεπίδραση βιολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων θα μας βοηθήσει να καθυστερήσουμε όσο μπορούμε το «ραντεβού» με τους γιατρούς και τα νοσοκομεία.
Ο ΠΟΥ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) ξεκίνησε μια ολιστική προσέγγιση στα πλαίσια της Ενιαίας Υγείας κάτω από τον τίτλο: one health: άνθρωπος – ζώα – περιβάλλον. Αν όμως δεν αγκαλιασθεί από όλους επιστημονικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς και άλλους παράγοντες και τους πολίτες, όχι τους υπηκόους, τότε μπορεί μεν να νικήσουμε τώρα, αλλά ένας καινούριος και πιο δυναμικός ιός μπορεί να ξεπηδήσει αύριο.
Όσο πιο καλά προετοιμασμένοι και δεμένοι ως κοινωνία είμαστε, τόσο περισσότερο ο φόβος και οι κίνδυνοι θα μετριάζονται, τόσο πιο πολύ θα αποκαλύπτονται οι αλήθειες πραγμάτων, καταστάσεων, καθώς και των δομών και των λειτουργιών της ζωής και του περιβάλλοντος.
Όσο πιο διευρημένη, πιο διεπιστημονική, είναι η έρευνα τόσο πιο γρήγορα και αποδοτικά αποστελέσματα θάχουμε.
Διεπιστημονικότητα με προαπαιτούμενο τη συνεννόηση
Για να επιτευχθεί όμως διεπιστημονικότητα απαιτείται συνεννόηση. Μια κοινή γλώσσα που θα αποδίδει τα νοήματα, τις έννοιες, σε κάθε έκφανση της επιστήμης, σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας, καθολικά, χωρίς όμως να χάνεται και η εξειδίκευση της έρευνας που χαρακτηρίζει την καθετότητα και την εις βάθος ανάλυση του αντικειμένου.
Η ιστορία της Γης μας διδάσκει ότι οι κρίσεις στον πλανήτη θα υπάρχουν και ίσως δεν θα μπορούν να αντιμετωπισθούν με τα ήδη υπάρχοντα διαχειριστικά συστήματα και κάθε φορά θα μας αιφνιδιάζουν σπέρνοντας αρρώστιες, δυστυχία, φόβο και θάνατο.
Πολίτης, Πόλη, Πολιτεία – Ευδαιμονία μας κληρονόμησε ο Αριστοτέλης. Τα συστήματα διακυβέρνησης όμως δεν φαίνονται να έχουν ως κέντρο την ευδαιμονία των πολιτών, αλλά την ευδαιμονία πραγμάτων και αγορών.
Οι καιροί ου μενετοί.
- Είθε ο χρόνος της αυτο- ή ετερο- επιβαλλόμενης απομόνωσης στον καιρό του «ξορκίσματος» του κορονοϊού να μη διαταράξει τη Δημοκρατία των Πολιτών, αποτελώντας στάση άμυνας απέναντι στην επιθετικότητα ιών και ανθρώπων.
Οι κρίσεις, στην κρίση μας …
(*) Καθηγητής Γενετικής του ΑΠΘ
1 Μέρη του κειμένου από την έκδοση: Ζαχαρίας Σκούρας (2019) Ταξιδεύοντας στην εποχή του ανθρώπου. Η ζωή στην Ανθρωπόκαινο. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΕΡΜΑΝΟΣ
- Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.
Ουσία που φέρεται να καταπολεμά τον κορωναϊό θα δοκιμασθεί στην Αυστρία σε 200 νοσούντες