Ο Δώρος προαισθάνθηκε το θάνατο του: «Κάτι κακό θα συμβεί αύριο», είπε. Και τον δολοφόνησαν…
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Του Κώστα Βενιζέλου
Ο Δώρος και η Κύπρος είναι συνεχώς και πάντα στη ζωή της, στην καρδιά της. Η Βαρβάρα Μπελ, η Βαρβάρα Δώρου Λοΐζου, κουβαλάει βαθιά στη ψυχή της ως το σημαντικότερο κομμάτι της ζωής της, το Δώρο που ταυτίστηκε με την Κύπρο. Αυτό συνάγεται από την κουβέντα που είχαμε μαζί της με την ευκαιρία της επίσκεψης της στο νησί.
Η Βαρβάρα, Αμερικανίδα υπήκοος, έζησε με τον πιο έντονο τρόπο τα όσα διαδραματίσθηκαν το 1974 στην Κύπρο. Σε όλη τη διάρκεια της κουβέντας μας είναι φανερό πως βιώνει ακόμη τα γεγονότα, του πραξικοπήματος και της εισβολής, της δολοφονίας του Δώρου. Μεταφέρει συνεχώς τις εικόνες εκείνες με συναισθηματική φόρτιση και ένταση.
Η Βαρβάρα, λοιπόν, βρέθηκε προ ημερών στην Κύπρο, για μια ακόμη επίσκεψη στον τόπο της θυσίας του αγαπημένου της, του Δώρου. Ήταν δίπλα στον αγαπημένο της όταν δολοφονήθηκε από την ΕΟΚΑ Β΄, στις 30 Αυγούστου 1974 στην απόπειρα κατά του Βάσου Λυσσαρίδη. Είναι μια στιγμή που δεν μπορεί να σβήσει ποτέ από τη μνήμη της, θα παραμείνει μια ανοικτή πληγή σε όλη της τη ζωή. «Κατάστρεψαν το όμορφο του πρόσωπο» , επανέλαβε πολλές φορές κλαίγοντας η Βαρβάρα κατά τη διάρκεια της κουβέντας μας, όταν αναφερόταν στη δολοφονία του Δώρου Λοΐζου,. Του Δώρου, που έμελλε να γίνει ήρωας της Δημοκρατίας και ένα σύμβολο αντίστασης και ελευθερίας. Τα ποιήματά του, άλλωστε, αποτελούν τη ζωντανή κληρονομιά που άφησε στις μελλοντικές γενιές.
Όταν περιγραφεί τα χρόνια που έζησε με το Δώρο τα μάτια της λάμπουν. Ένας σπινθήρας ευτυχίας εκπέμπουν τα μάτια της. Την ίδια ώρα το πρόσωπο της σκοτεινιάζει, όταν αναφέρεται στη δολοφονία του αγαπημένους της. Η γνωριμία της με τον Δώρο έγινε στη Βοστώνη, όταν ήταν φοιτητές. Μια γνωριμία που σημάδεψε τη ζωή και των δυο. Όπως αναφέρει η Βαρβάρα , γνωρίστηκαν μέσω κοινών φίλων και το σημείο αναφοράς ήταν ο χορός.
Ο Δώρος, όπως αναφέρει, ήταν δεινός χορευτής. Χόρευε τα πάντα. Η πρώτη φορά, λοιπόν, που γνωρίστηκαν πηγαίνοντας για το χορό, Δώρος και Βαρβάρα κάθονταν στο πίσω μέρος ενός βολκσβάκεν, σκαθάρι, που ανήκε σε ένα κοινό φίλο. Ο Δώρος άρχισε να της κάνει ερωτήσεις. Τη ρωτούσε για το Παλαιστινιακό, τη Χιλή. «Ήταν σαν εξετάσεις για την πολιτική», μας είπε η Βαρβάρα, η οποία ήταν από τότε πολιτικοποιημένη. Εκείνη, λοιπόν, η γνωριμία, που έγινε «στο χορό της Παρασκευής», άνοιγε και για τους δυο την πόρτα για μια κοινή ζωή.
Ο Δώρος της είχε μεταφράσει ποιήματα του στα αγγλικά, που έδειχνε, όπως εξηγεί η Βαρβάρα, την αγάπη του. Επτά μήνες μετά, τον Οκτώβριο του 1971, παντρεύτηκαν στη Βοστώνη. Ο Δώρος, όταν είχε πάρει το πτυχίο Ιστορίας στο Hellenic College της Βοστόνης, θα μπορούσε να εργαστεί στην Αρχιεπισκοπή στη Νέα Υόρκη, ως διευθυντής του πολιτιστικού κέντρου. Του είχε προταθεί αλλά αρνήθηκε. Επέλεξαν την Κύπρο. Καθοδόν προς την Κύπρο, το 1972, στάθμευσαν στην Αθήνα. Λίγες ημέρες για μια περιδιάβαση στην Ακρόπολη και όλα εκείνα τα μνημεία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού πριν φθάσουν στην Κύπρο.
Στο αεροδρόμιο Λευκωσίας, όλη η οικογένεια περίμεναν τον Δώρο και τη Βαρβάρα. Πέραν από τους γονείς, Βύρωνα και Λαύρα, τη αδελφή Αθηνούλα ήταν και θείοι, θείες. Το «καλωσόρισες κόρη μας», η θερμή αγκαλιά της νέας οικογένειας τη συγκινεί μέχρι σήμερα. Αν και ταξίδευσε από την Αμερική τόσες χιλιάδες μίλια, σε μια άγνωστη για αυτήν χώρα, την Κύπρο βρήκε μια αγκαλιά αγάπη και θαλπωρή.
Αρχικά, όπως ανέφερε, έμεναν στο πατρικό του Δώρου, μαζί με την οικογένεια, στην οδό Κλήμεντος 8. Αργότερα, όταν άρχισαν να εργάζονται, ο Δώρος στο English School, στη συνέχεια και η Βαρβάρα άρχισε να εργάζεται, μετακόμισαν σε διαμέρισμα. Πρώτα στη Διγενή Ακρίτα και μετά στον Άγιο Δομέτιο. Η Βαρβάρα γρήγορα αναμίχθηκε στην κυπριακή κοινωνία, συμμετείχε σε μια οργάνωση φιλανθρωπικού χαρακτήρα. Βοηθήθηκαν, μεταξύ άλλων, παιδιά του ορφανοτροφείου. Παράλληλα, η ίδια μάθαινε εθελοντικά στα παιδιά μουσική.
Η πολιτική κατάσταση στην Κύπρο ήταν ρευστή. Ο Δώρος με προτροπή φίλων του συναντήθηκε με το Βάσο Λυσσαρίδη και εντάχθηκε στην ΕΔΕΚ. Εκεί ήταν «η δεύτερη οικογένεια», όπως αναφέρει η Βαρβάρα. Η πολιτική δράση ήταν έντονη και με κινδύνους. Η δράση της ΕΟΚΑ Β, έθετε σε κίνδυνο τη ζωή όσων βρισκόντουσαν στην αντίπερα όχθη. Η σύνδεση του Δώρου με το κόμμα, τη Νεολαία, την εφημερίδα της ΕΔΕΝ Σοσιαλιστική Έκφραση και Τα Νέα, ήταν καθημερινή. Ενώ τα σύννεφα της εσωτερικής κατάστασης πύκνωναν, ορατή ήταν πλέον η σύγκρουση.
Το πραξικόπημα βρίσκει το Δώρο στο Καϊμακλί να αντιστέκεται. Μαζί του, μεταξύ άλλων, όπως θυμάται η Βαρβάρα, ο Μάριος Τεμπριώτης, ο Θέμος Δημήτριου. Με τον τελευταίο είχαν πάει αρχικά στο σπίτι του Γιατρού στη συνέχεια στα γραφεία του κόμματος, στην Αρχιεπισκοπή, όπου πήραν κι άλλο οπλισμό ενώ στο Καϊμακλί συνδέθηκαν με την ομάδα του Άντρου Φιλιππίδη και αντιστάθηκαν κατά των πραξικοπηματιών. Την 1η Αυγούστου 1974, μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης αστυνομικοί κτύπησαν την πόρτα του σπιτιού του στον Άγιο Δομέτιο. Σκοπός τους ήταν να κάνουν έρευνες για όπλα. Η Βαρβάρα θυμάται ότι έκαναν το σπίτι άνω- κάτω. Έριχναν τα πράγματα στο πάτωμα, τα βιβλία, τους δίσκους, έβγαλαν τα ρούχα από τα ερμάρια. Οι πραξικοπηματίες πήραν τον Δώρο Λοΐζου για ανάκριση στον αστυνομικό σταθμό Στροβόλου. Δύο μέρες τον κρατούσαν στα αστυνομικά κελιά. Η Βαρβάρα Λοΐζου διαμαρτυρήθηκε έντονα, φώναζε προς τους οπλοφόρους και προειδοποίησε τους πραξικοπηματίες ότι θα τους έκανε ρεζίλι διεθνώς, αφού ήταν Αμερικανίδα πολίτης.
Το προηγούμενο βράδυ, για λόγους ασφαλείας ο Βάσος Λυσσαρίδης διανυκτέρευσε στο σπίτι του Δώρου και της Βαρβάρας. Μαζί τους και μια Αμερικανίδα δημοσιογράφος, που βρισκόταν στην Κύπρο για ρεπορτάζ . Ο Δώρος, θα πει η Βαρβάρα, ήταν ανήσυχος όλο το βράδυ. Έβλεπε ύποπτες κινήσεις στο δρόμο. Αυτοκίνητα πηγαινο-έρχονταν στο δρόμο κάτω από το διαμέρισμα και κοίταζαν προς το μέρος τους. Ήταν, όπως ανέφερε, έντονη η ανησυχία του Δώρου, ο οποίος της ανέφερε πως «κάτι κακό θα συμβεί αύριο». Το διαισθανόταν και το έλεγε συνεχώς στη Βαρβάρα. Άλλωστε με το θάνατο είχε αναμετρηθεί πολλές φορές. Και στην αντίσταση και μέσα από τους στίχους του.
Την επόμενη ημέρα, το πρωί ξεκίνησαν με το αυτοκίνητο του Δώρου προς τα γραφεία της ΕΔΕΚ, στην Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, στη Λευκωσία. Το αυτοκίνητο, ένα μπλε Ντατσούν, οδηγούσε ο Δώρος συνοδηγός η Βαρβάρα και στο πίσω κάθισμα ο Βάσος Λυσσαρίδης. Όταν το αυτοκίνητο εισήλθε στη γέφυρα Κάνιγγος και φθάνοντας στον κυκλικό κόμβο, τρεις οπλοφόροι της ΕΟΚΑ Β΄, που τους είχαν στήσει καρτέρι, άρχισαν να το γαντζώνουν. Το αυτοκίνητο ανέπτυξε ταχύτητα και στη συνέχεια ακινητοποιήθηκε. Ο Δώρος δολοφονήθηκε, ο Βάσος Λυσσαρίδης τραυματίσθηκε από τα σπασμένα γυαλιά του αυτοκινήτου και είχε αιμορραγία. Η Βαρβάρα τραυματίσθηκε στο χέρι και στο κεφάλι. Η ίδια θυμάται πως δεν αντιλήφτηκε εκείνη τη στιγμή πως ο Δώρος είχε πεθάνει. Το αίμα του, θυμάται, είχε κυλήσει πάνω της, γέμισαν τα ρούχα της. Ο Δώρος και ο Λυσσαρίδης μεταφέρθηκαν στο Νοσοκομείο. Στο Νοσοκομείο Λευκωσίας διαπιστώθηκε ο θάνατος του Δώρου. Σημειώνεται πως από τις ριπές των αυτομάτων όπλων, τρεις περαστικοί τραυματίστηκαν και ο ένας από αυτούς, ο Χρυσήλιος Μαυρομάτης, υπέκυψε αργότερα στα τραύματα του.
Η Βαρβάρα μεταφέρθηκε στην κλινική του Τάκη Γεωργίου. Δίπλα της από την αρχή η φίλη της, Έλλη Μόζορα. Ο Τάκης Γεωργίου απέφυγε αρχικά να της πει ότι ο Δώρος είχε δολοφονηθεί. Την τελευταία φορά που τον ρώτησε το κατάλαβε αν και ο γιατρός δεν απάντησε, φαινόταν στο πρόσωπο του, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε. Η Βαρβάρα πήγε στο νοσοκομείο Λευκωσίας για να αντικρύσει το Δώρο της νεκρό. «Κατάστρεψαν το όμορφο του πρόσωπο», επανέλαβε πολλές φορές με βουρκωμένα τα μάτια. Οι σκηνές εκείνες περνούν ξανά και ξανά μπροστά της. Οι δολοφόνοι, ο Δώρος δίπλας της. Ο Λυσσαρίδης να τη ρωτά για το Δώρο. Το αισθάνεσαι όταν κουβεντιάζεις μαζί της πως εκείνες οι στιγμές δεν μπορούν να σβήσουν ποτέ από τη μνήμη της. Στριφογυρίζουν στο μυαλό της.
Γνωστοί οι δολοφόνοι
Η κηδεία του Δώρου τελέστηκε την επόμενη ημέρα, 31 Αυγούστου, μετατράπηκε σε μια μαζική εκδήλωση, αντιφασιστική και αντικατοχική. Ο Δώρος πέρασε στο πάνθεον των ηρώων, αφήνοντας ένα όραμα ανεκπλήρωτο. Η Βαρβάρα δηλώνει πως γνωρίζει τους δολοφόνους. Αναφέρει, μάλιστα, πως οι δολοφόνοι είχαν στήσει μπλόκο και από την πλευρά της Πλατείας Μεταξά (τότε) κοντά στο ταχυδρομείο στην περίπτωση που θα ακολουθούσαν διαφορετική διαδρομή.
Η Βαρβάρα μήνες μετά αναχώρησε από την Κύπρο για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Με πλοίο πήγε μαζί με το Βάσο Λυσσαρίδη μέχρι το Πειραιά. Ο Γιατρός συνάντησε εκεί τη σύζυγό του Βαρβάρα. Η Βαρβάρα Λοΐζου πήγε από την Αθήνα στο Λονδίνο και από εκεί πίσω στις ΗΠΑ. Έκτοτε ήλθε πολλές φορές στην Κύπρο. Ο Δώρος είναι πάντα στην καρδιά της, κουβαλάει έντονα αυτό το κομμάτι της ζωής της. Η Κύπρος, αν και την πλήγωσε, είναι πάντα στη σκέψη της, είναι μέρος της ζωής της.