Σταυροδρόμι αιώνων η Καβάλα: Ταξίδι στον χρόνο μέσα απ’ την παλιά πόλη
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Το πρώτο ιδιωτικό αεροδρόμιο στην Ελλάδα είναι γεγονός: Στην Καβάλα, από τα πιο σύγχρονα στην Ευρώπη, με σχολή εκπαίδευσης πιλότων [video]
Ως “Χώρα Ιδιαίτερης Ανησυχίας” ζητά το HALC να χαρακτηριστεί η Τουρκία: Παραβιάζει συστηματικά τις θρησκευτικές ελευθερίες, προκαλεί συνέχεια τους Ορθοδόξους πιστούς
Ταξίδι στον χρόνο μέσα απ’ την παλιά πόλη και το άφταστο μεγαλείο των Φιλίππων, τα αρώματα της θάλασσας και του καπνού, αγνάντι στο Αιγαίο από το Κάστρο, ηλιοβασιλέματα στην παραλιακή: με χίλιους και έναν τρόπους η Καβάλα σού χαρίζει απλόχερα τη μαγεία της.
Μπορεί να μην το ξέρεις, μα είναι η δεύτερη φορά που έρχεσαι στην Καβάλα. Την πρώτη σε έφερε ο «Χειμερινός Κολυμβητής» -και βέρος Καβαλιώτης- Αργύρης Μπακιρτζής όταν με τους στίχους του σε βολτάριζε από το Πάρκο ως τη Μυροβόλο.
Με τις πρώτες συστάσεις λοιπόν να ‘χουν ήδη γίνει, η γνωριμία στα ενδότερα γίνεται ακόμα πιο εύκολη: με την κινηματογραφικά όμορφη Παλιά Πόλη, με το Κάστρο, με τις επιβλητικές Καμάρες, με το λιμάνι και την πολύβουη παραλιακή, με τις πιο ήσυχες γειτονιές, με το εκτυφλωτικό παρελθόν των Φιλίππων -που προμηνύεται πως θα έχουν και εξίσου λαμπρό μέλλον!- και τον Απόστολο Παύλο, με το πιο πρόσφατο παρελθόν των καπνών, με κληρονομιά μικρασιάτικη αλλά και ευρωπαϊκή, και γοητεία λεπτή που την κατατάσσεις τελικά κάπου μοιρασμένα σ’ Ανατολή και Δύση.
Πέρα απ’ τα κλισέ, η Καβάλα είναι όντως από τις ωραιότερες πόλεις της Ελλάδας. Με την Εγνατία να εκτελεί χρέη (δεύτερου) «αεροδρομίου» και να σε φέρνει σε χρόνο dt από τη Θεσσαλονίκη, αντικρίζεις την πόλη να απλώνεται σε μια σειρά από λόφους, σαν να προσπαθεί να βρει την καλύτερη θέα για το πέλαγος.
Γι’ αυτό τη λένε και «γαλάζια πολιτεία», αν θες όμως να τα πάρεις με τη σειρά, θα την πεις πρώτα Νεάπολη, όπως την ονόμασαν οι Θάσιοι, χτίζοντας εδώ την αποικία τους κάπου τον 7ο αι. π.Χ. – κατώφλι για την επέκτασή τους σε Μακεδονία και Θράκη.
Την ίδια ιδέα είχαν έκτοτε πολλοί, η Νεάπολη έγινε «μήλον της έριδος», για να γνωρίσει εντέλει την πρώτη μεγάλη της ακμή ως λιμάνι των Φιλίππων, στα ελληνιστικά χρόνια. Οι Φίλιπποι είναι και το πρώτο μεγάλο σημείο αναφοράς της Καβάλας.
Ο Φίλιππος της Μακεδονίας, ο πατέρας του Μεγαλέξανδρου, έδωσε το όνομά του στην αρχαία πολιτεία των Φιλίππων, κι έπειτα από περίπου τρεις αιώνες (το 42 μ.Χ.) μπροστά στις πύλες της κρίθηκε το μέλλον της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, στη μάχη όπου ο Οκταβιανός και ο Μάρκος Αντώνιος κατανίκησαν τους Κάσσιο και Βρούτο.
Λίγο αργότερα, το 49 μ.Χ., θα αγκυροβολήσει στο λιμάνι μια προσωπικότητα που έμελλε να αλλάξει το πρόσωπο όχι της Νεάπολης μόνο, μα της Ευρώπης ολόκληρης· ο Απόστολος Παύλος. Με τα κηρύγματά του εξαπλώνεται στην ήπειρό μας ο χριστιανισμός, και προς τιμήν του η Νεάπολη αναβαπτίζεται σε Χριστούπολη. Το όνομα «Καβάλα» θα επικρατήσει αιώνες αργότερα, επί Οθωμανών, όταν η πόλη θα αποκτήσει και νέα κομψοτεχνήματα που εντυπωσιάζουν μέχρι σήμερα.
Τα τρία αυτά σημεία αναφοράς, η οθωμανική παράδοση, ο Απόστολος Παύλος και οι Φίλιπποι, χαρίζουν στην Καβάλα ένα χρώμα ιδιαίτερο που σπάνια συναντάς αλλού. Αν μάλιστα ευοδωθούν οι προσδοκίες και η UNESCO ανακηρύξει τους Φιλίππους Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς (η υποψηφιότητα έχει ήδη κατατεθεί και η απόφαση αναμένεται στις αρχές του ’16), το όνομα της Καβάλας θα φτάσει στα πέρατα του κόσμου!
Ταξίδι στον χρόνο
Το σεργιάνι στη σημερινή Καβάλα ξεκινά –πώς αλλιώς;- από την παλιά πόλη, την Παναγιά. Είναι η χερσόνησος που απλώνεται στην ανατολική πλευρά της πόλης, ο αρχικός οικιστικός πυρήνας που γύρω του αργότερα αναπτύχθηκε η σύγχρονη πόλη.
Μεμιάς, σ’ αρπάζει η αίσθηση πως βρίσκεσαι σε κινηματογραφικό πλατό: καλντερίμια στρωμένα με κυβόλιθους, στενορύμια με συνεχείς εναλλαγές πορείας, σπίτια παλιά και νεότερα, κάποια περιποιημένα με προσόψεις πολύχρωμες, σε κίτρινο, κόκκινο, ώχρα και γαλάζιο, άλλα με πιο εμφανή τα σημάδια του χρόνου, αρχιτεκτονική μακεδονίτικη με περίτεχνα σαχνισιά, πιο πέρα οθωμανική, αλλού δυο πινελιές νεοκλασικές.
Κυνηγώντας την κορυφή της Παναγιάς, έρχεσαι στο Κάστρο, την παλιά Ακρόπολη της βυζαντινής Χριστούπολης. Και τι δεν πέρασε και τούτο: το πρωτόχτισαν οι Βυζαντινοί, προσπάθησαν να το ενισχύσουν οι Βενετοί κι αργότερα οι Τούρκοι, μα τους τελευταίους τους πρόλαβε η νέα τεχνολογία.
Το κάστρο είχε φτιαχτεί για να αποκρούει τόξα και ξίφη και όχι πυροβόλα όπλα. Αλλαξε, λοιπόν, η χρήση του, έγινε φυλακή και τόπος εξορίας, αποθήκες, ώσπου κάποια στιγμή το αγόρασε ο Δήμος Καβάλας, και σήμερα φιλοξενεί πολιτισμό και χαρίζει απλόχερα θέα σ’ ολόκληρη την πόλη.
Κατεβαίνοντας προς το λιμάνι, σταματάς στο συγκρότημα Χαλίλ Μπέη, με το τζαμί και τον μεντρεσέ, που ο κόσμος σήμερα πιο πολύ το λέει «Παλιά Μουσική», αφού εδώ έκανε τις πρόβες της η τοπική Φιλαρμονική. Σαν το παραμύθι να μην έχει τέλος, έρχεσαι στο κονάκι του Μεχμέτ Αλή (Μοχάμεντ Αλι), το πατρικό σπίτι του βαλή της Αιγύπτου, μουσείο σήμερα, αν και πιο σωστά θα το έλεγες… χρονομηχανή. Πώς αλλιώς να εξηγήσεις το συναίσθημα πως γυρίζεις πίσω στον χρόνο σαν σεργιανίζεις στα δωμάτιά του;
Ο ορειχάλκινος ανδριάντας του Αλή στέκει ακριβώς απ’ έξω κι απέναντι να και ο ναός της Παναγιάς (Κοίμηση) που έδωσε και το όνομά του στην παλιά πόλη. Είσαι πια μια ανάσα απ’ το λιμάνι, μα κράτα τη γιατί θα τη χρειαστείς: το καλντερίμι που σε βγάζει απ’ την Παναγιά σε φέρνει γραμμή στο Ιμαρέτ, ένα πετράδι στο στέμμα της διαχρονικής Καβάλας.
Είναι το ισλαμικό ιεροδιδασκαλείο που ο Μεχμέτ Αλή δώρισε το 1817 στην πόλη όπου γεννήθηκε, ένα ασύλληπτης ομορφιάς οικοδόμημα που πέρασε πολλά στα (κοντά) διακόσια χρόνια ζωής του, διατηρώντας πάντως αναλλοίωτη τη σπάνια γοητεία του. Σήμερα έχει μετατραπεί σε έναν υπερπολυτελή χώρο φιλοξενίας – το Ιμαρέτ, όσο και το κονάκι του Μεχμέτ Αλή ανήκουν στο αιγυπτιακό κράτος.
Κάτω από τις Καμάρες
Κάποτε μετέφεραν νερό, σήμερα «μεταφέρουν» αναμνήσεις για αλλοτινούς χρόνους και τόπους, μέχρι και την Κωνσταντινούπολη, όπως επιμένει η πινακίδα ακριβώς από κάτω. Είναι οι επιβλητικές Καμάρες, ό,τι κατάφερε να φτάσει μέχρι το σήμερα από το 6,5 χιλιομέτρων υδραγωγείο που ανακατασκευάστηκε στα χρόνια του (γνωστού) Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή.
Ο δρόμος που περνά από δω οδηγεί στην ανατολική έξοδο της πόλης, αυτόν θα πάρεις για να κατέβεις και μέχρι το παλιό καρνάγιο: σε πείσμα των σκληρών καιρών, ακόμη «γεννιούνται» εδώ καινούργια σκαριά, ελάχιστα πια βέβαια κι αυτά. Τη δική του ιστορία συνεχίζει και το μικρό καφενεδάκι, που κρύβεται ανάμεσα σε τράτες και καΐκια, σταθερά από το 1922!
Στη σύγχρονη πόλη
Ξανά πίσω στις Καμάρες και σειρά παίρνει η συνοικία του Αγίου Νικολάου, με τον ομώνυμο ναό (και το «βήμα» του Αποστόλου Παύλου στον περίβολο) και η παλιά αγορά, που τα βράδια βλέπει τα στενά της, με τις ταβέρνες και τα μπαρ να σφύζουν από ζωή. Το ίδιο και στην παραλιακή, μπροστά στο λιμάνι, στα παλιά ψαράδικα όπως λέγονται, και στην πιάτσα της Μεγάλου Αλεξάνδρου, με φοιτητόκοσμο (και όχι μόνο) να δίνει τον παλμό της διασκέδασης και της νυχτερινής ζωής.Καθώς έρχεσαι στο κέντρο της Καβάλας, παρατηρείς θες δεν θες ένα σωρό πελώρια κτίσματα που υψώνονται από όλες τις παραπάνω συνοικίες μέχρι και την πλατεία Ελευθερίας. Είναι φυσικά οι καπναποθήκες, οι γίγαντες που εν πολλοίς στήριξαν τη ραγδαία ανάπτυξη της Καβάλας τα χρόνια που τα καπνά ήταν κάτι σαν τον χρυσό της εποχής.
Ηταν στα μέσα και κυρίως στα τέλη του 19ου αι. όταν η επεξεργασία και η εμπορία του αρωματικού μπασμά, της τοπικής ποικιλίας καπνού, έλαβε τέτοιες διαστάσεις που μετέτρεψε την Καβάλα στο πιο σπουδαίο κέντρο επεξεργασίας καπνού στα Βαλκάνια.
Ο πληθυσμός της πόλης υπερδιπλασιάστηκε από τους εργάτες που έρχονταν από παντού για να δουλέψουν στην παραγωγή και την επεξεργασία. Βάλε και τους πρόσφυγες που έφτασαν με την Καταστροφή, και σιγά σιγά η Καβάλα έφτασε να μετρά πάνω από εκατό καπναποθήκες και δεκαπέντε χιλιάδες καπνεργάτες.
Καθώς λίγα είναι τα πράγματα που σ’ αυτή τη ζωή κρατάνε πολύ, ο καπνός έκανε κάποια στιγμή τον κύκλο του, ώσπου νέες ποικιλίες και νεότερα τεχνολογικά μέσα έγραψαν τον επίλογο της χρυσής αυτής περιόδου, κάπου στα χρόνια του ’50.
Εμειναν οι καπναποθήκες βέβαια να θυμίζουν τις χρυσές μέρες και μια σειρά από μέγαρα που έχτισαν και φιλοξένησαν προσωπικότητες της εποχής: το Μέγαρο Βιξ (οικία Γερμανού βαρόνου), το Μέγαρο του Ούγγρου καπνέμπορου Πιερ Χέρτσογκ που σήμερα στεγάζει το Δημαρχείο, το Μέγαρο Τόκκου, η Μεγάλη Λέσχη που είδε στα σαλόνια της να γράφεται μεγάλο μέρος της κοσμικής ζωής της καβαλιώτικης αστικής τάξης.
Στην πορεία φτιάχτηκε και το Μουσείο Καπνού, μοναδικό στο είδος του στην Ευρώπη, που έχει να σου δείξει τις πιο απίθανες λεπτομέρειες για το τι ήταν και τι σήμαινε ο καπνός για την Καβάλα. Η πλατεία Καπνεργάτη, τέλος, δυο βήματα από το Δημαρχείο, θυμίζει και τις πρώτες κινητοποιήσεις των καπνεργατών, όταν το συνδικαλιστικό κίνημα έβγαινε ακόμα από τα σπάργανα.
Κι αν σήμερα το άρωμα του καπνού σχεδόν εξανεμίστηκε, τα αρώματα που φέρνει ο πελαγίσιος αέρας του Αιγαίου δεν λένε να κοπάσουν. Παράλληλα με την παραλιακή λοιπόν, θα επαναλάβεις άπειρες φορές τη βόλτα πλάι στη θάλασσα, θα κάνεις μια στάση στο Αρχαιολογικό Μουσείο, θα φτάσεις μέχρι την ιχθυόσκαλα (από τις μεγαλύτερες στην Ελλάδα), στα δυτικά σχεδόν όρια της πόλης, θα φτάσεις ξανά μέχρι τους Φιλίππους και το Βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας, όπου ο Απόστολος Παύλος βάπτισε τη Λυδία, την πρώτη χριστιανή στην Ευρώπη.
Και ξανά πάλι πίσω, να επαναλάβεις το ίδιο σεργιάνι, αέναες εναλλαγές σε μια πόλη που έμαθε να αλλάζει κι όμως πάντα να μένει αυθεντική κι ασύγκριτα γοητευτική.
Γιάννης Μαντάς , www.ethnos.gr