Ο όρος «λαϊκισμός» πρωτοεμφανίστηκε πριν από ενάμιση αιώνα στη Ρωσία (με το κόμμα Narodniki) και στη συνέχεια στις Ηνωμένες Πολιτείες (με το Λαϊκό Κόμμα) για να χαρακτηρίσει τις (αποτυχημένες) προσπάθειες ανανέωσης της Αριστεράς.
Από την αποτυχία αυτή γεννήθηκε ο λενινισμός και η λέξη εξαφανίστηκε από το λεξιλόγιο της Αριστεράς. Την ίδια στιγμή όμως, ο λαϊκισμός με την ακριβή έννοια που τον συναντάμε σήμερα εμφανίζεται στα πολιτικά συστήματα που στηρίζονται στην καθολική ψηφοφορία: ένας υγιής λαός κατά του κατεστημένου (κυβέρνηση, κερδοσκόποι) και των ενδιάμεσων σωμάτων (Βουλή, Τύπος) που είναι διεφθαρμένα.
Ο λαϊκισμός, πολιτικά, είναι έτσι μια ριζοσπαστική Δεξιά, έχει όμως ένα στιλ της ριζοσπαστικής Αριστεράς που του επιτρέπει να αλιεύει σε πολλές κατευθύνσεις.
Να γιατί ο «λαϊκισμός της Αριστεράς» αποτελεί μια αντιφατική έννοια.
Ο Λένιν πρέπει να στριφογυρίζει στο μαυσωλείο του.
Η Λατινική Αμερική είναι ένα αξιοσημείωτο εργαστήρι λαϊκιστικών λύσεων, πρώτα παραφασιστικών (Περόν) κι ύστερα μεταμαρξιστικών (Τσάβες). Είναι όμως ένα εργαστήρι της αποτυχίας αυτών των λύσεων: είτε με πτώση (Μαδούρο) είτε με ξεθώριασμα (Κίρσνερ). Οσο για τον Λούλα, το ότι άσκησε μια αριστερή πολιτική δεν εμπόδισε τη νίκη των λαϊκιστών, που στη Βραζιλία, όπως και στην Τουρκία του Ερντογάν, βασίστηκε στην κινητοποίηση των μικροαστικών τάξεων προς τα δεξιά.
Κοιτάξτε ακόμη την Ιταλία, που πριν από έναν αιώνα ήταν το λίκνο της μοναδικής ιδεολογικής ανανέωσης του 20ού αιώνα, δηλαδή του φασισμού.
Ο φασισμός είναι η σκληρή εκδοχή του λαϊκισμού.
Στον σημερινό εύθραυστο κυβερνητικό συνασπισμό της Ιταλίας, το αυστηρά λαϊκιστικό κίνημα είναι η Λέγκα. Εχει ανάγκη όμως από τη στήριξη μιας μεταμοντέρνας πτέρυγας της ριζοσπαστικής Αριστεράς: του Κινήματος των Πέντε Αστέρων.
Ο λαϊκισμός μπορεί να αποτελεί επίσης μια εκδήλωση της «αυταρχικής δημοκρατίας», όπως την όρισε η πολιτική φιλοσοφία της αρχαίας Ελλάδας. Όλα είναι εν τέλει θέμα ορισμού: η έννοια της δημοκρατίας δεν εμπεριέχει την αξία της ελευθερίας, εκτός αν πρόκειται για τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Η ιστορία της δημοκρατίας, από την αρχαία Ελλάδα των «τυράννων» κι ύστερα, είναι σπαρμένη με αυταρχικές, αν όχι ολοκληρωτικές δημοκρατίες.
Από το 1945 κι ύστερα, έχουμε περάσει από τρεις κύκλους.
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 ήταν ο «προοδευτικός». Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2010 ήταν ο «φιλελεύθερος».
Κι αν η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, υπάρχουν αναλογίες.
Η δεκαετία του ’30 είχε κατασκευάσει μια «απειλή», τον μπολσεβικισμό (που είναι σήμερα ο ισλαμισμός), και μια «αντίδραση», τον φασισμό (που είναι σήμερα ο λαϊκισμός). Η κρίση που θα μπορούσε να οδηγήσει σήμερα σε βίαιες λύσεις δεν είναι πια οικονομική, όπως το 1929, αλλά οικολογική. Σε ό,τι με αφορά, δεν βλέπω πώς οι πολιτικές ελευθερίες μπορούν να προχωρήσουν σε παγκόσμιο επίπεδο αν επαληθευτούν οι προβλέψεις των ειδικών για το κλίμα. Ένας συνεχιστής του Όργουελ μπορεί ήδη να γράψει το «2084».
(*) Ο Πασκάλ Ορί είναι Γάλλος ιστορικός – Πηγή: συνέντευξη στο περιοδικό L’Obs
Η Ιταλία πήρε τον κατήφορο: “Φοβάμαι λιγότερο τον ίδιο τον Σαλβίνι από τον Σαλβίνι μέσα μου”…