Υπάρχει λαϊκισμός της Αριστεράς; Ο φασισμός είναι όντως η σκληρή εκδοχή του λαϊκισμού;

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Το απύθμενο μίσος του Ταγίπ Ερντογάν για τον πρωθυπουργό του Ισραήλ: “Ο Νετανιάχου είναι ο Χίτλερ της εποχής μας”, ισχυρίστηκε ο ισλαμιστής πρόεδρος της Τουρκίας

Η ανάλυση-ανταπόκριση του Μιχάλη Ιγνατίου (video): Το πρόβλημα για την επίσκεψη του Ερντογάν είναι η Χαμάς… Πρέπει να μιλήσει καθαρά πριν επιβιβαστεί στο αεροπλάνο…

Η ανάρμοστη συμφωνία με τη Βαγδάτη: Ο ισλαμιστής Ερντογάν ισχυρίστηκε ότι το Ιράκ αποδέχθηκε να κινηθεί από κοινού με την Τουρκία εναντίον των ανταρτών του PKK

Του PASCAL ORY (*)

Ο όρος «λαϊκισμός» πρωτοεμφανίστηκε πριν από ενάμιση αιώνα στη Ρωσία (με το κόμμα Narodniki) και στη συνέχεια στις Ηνωμένες Πολιτείες (με το Λαϊκό Κόμμα) για να χαρακτηρίσει τις (αποτυχημένες) προσπάθειες ανανέωσης της Αριστεράς.

Από την αποτυχία αυτή γεννήθηκε ο λενινισμός και η λέξη εξαφανίστηκε από το λεξιλόγιο της Αριστεράς. Την ίδια στιγμή όμως, ο λαϊκισμός με την ακριβή έννοια που τον συναντάμε σήμερα εμφανίζεται στα πολιτικά συστήματα που στηρίζονται στην καθολική ψηφοφορία: ένας υγιής λαός κατά του κατεστημένου (κυβέρνηση, κερδοσκόποι) και των ενδιάμεσων σωμάτων (Βουλή, Τύπος) που είναι διεφθαρμένα.

• Η πρώτη έκφραση αυτής της ιδεολογίας στη Γαλλία είναι ο «μπουλανζισμός». Όλα υπάρχουν εδώ: η «επίκληση στον λαό», ο δημοφιλής ηγέτης (ένας στρατηγός, τοποθετημένος όμως στην Αριστερά) και η σύγκλιση των άκρων (μοναρχικοί και παλιά μέλη της Κομμούνας του Παρισιού). Μετά την αποτυχία του Μπουλανζέ, οι οπαδοί του θα στραφούν σε ένα πρόγραμμα που επινοήθηκε από τον Βίλχελμ Μαρ, έναν διανοούμενο που προερχόταν από τη ριζοσπαστική Αριστερά: τον αντισημιτισμό.

Ο λαϊκισμός, πολιτικά, είναι έτσι μια ριζοσπαστική Δεξιά, έχει όμως ένα στιλ της ριζοσπαστικής Αριστεράς που του επιτρέπει να αλιεύει σε πολλές κατευθύνσεις.

Να γιατί ο «λαϊκισμός της Αριστεράς» αποτελεί μια αντιφατική έννοια.

• Κι αν τη δανείζονται διανοούμενοι όπως η Σαντάλ Μουφ ή πολιτικοί όπως ο Ζαν-Λικ Μελανσόν, το θεωρώ μια διπλή αποτυχία. Διανοητική, αφού οι άνθρωποι αυτοί αδυνατούν να επιχειρηματολογήσουν σε μαρξιστική βάση. Και πολιτική, μια συνέχεια της κατάρρευσης της μεγαλύτερης ριζοσπαστικής αριστερής εμπειρίας στη σύγχρονη ιστορία (της ΕΣΣΔ), που ακολουθήθηκε από τις αποτυχίες του μαοϊσμού και του καστρισμού. Η πάλη των τάξεων δίνει τη θέση της στις αντιθέσεις κάτω/πάνω, λαός/ελίτ.

Ο Λένιν πρέπει να στριφογυρίζει στο μαυσωλείο του.

Η Λατινική Αμερική είναι ένα αξιοσημείωτο εργαστήρι λαϊκιστικών λύσεων, πρώτα παραφασιστικών (Περόν) κι ύστερα μεταμαρξιστικών (Τσάβες). Είναι όμως ένα εργαστήρι της αποτυχίας αυτών των λύσεων: είτε με πτώση (Μαδούρο) είτε με ξεθώριασμα (Κίρσνερ). Οσο για τον Λούλα, το ότι άσκησε μια αριστερή πολιτική δεν εμπόδισε τη νίκη των λαϊκιστών, που στη Βραζιλία, όπως και στην Τουρκία του Ερντογάν, βασίστηκε στην κινητοποίηση των μικροαστικών τάξεων προς τα δεξιά.

Κοιτάξτε ακόμη την Ιταλία, που πριν από έναν αιώνα ήταν το λίκνο της μοναδικής ιδεολογικής ανανέωσης του 20ού αιώνα, δηλαδή του φασισμού.

Ο φασισμός είναι η σκληρή εκδοχή του λαϊκισμού.

• Ο Μουσολίνι αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση σύγκλισης των άκρων: ένας ηγέτης της ιταλικής ριζοσπαστικής Δεξιάς, που ιδρύει μια εφημερίδα με τίτλο «ΙlPοpolo d’Italia» και συσπειρώνει πίσω του ακτιβιστές και ψηφοφόρους της Αριστεράς, ενώ την ίδια στιγμή τοποθετείται με τις βίαιες μεθόδους του στην άκρα Δεξιά. Τόσο εδώ όσο και στον Χίτλερ, το αριστερό στιλ διατηρείται με τη λατρεία του Κράτους και του κόμματος των «συντρόφων», καθώς και την κριτική των παραδοσιακών ελίτ και των «πλουτοκρατών».

Στον σημερινό εύθραυστο κυβερνητικό συνασπισμό της Ιταλίας, το αυστηρά λαϊκιστικό κίνημα είναι η Λέγκα. Εχει ανάγκη όμως από τη στήριξη μιας μεταμοντέρνας πτέρυγας της ριζοσπαστικής Αριστεράς: του Κινήματος των Πέντε Αστέρων.

• Αυτό που συγκρατεί, πάλι, την Ανυπότακτη Γαλλία από το να διολισθήσει προς τον λαϊκισμό είναι η αριστερή της παράδοση. Στο ζήτημα των μεταναστών, για παράδειγμα, κρατά μια ανθρωπιστική στάση. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, αντίθετα, υπέκυψε πολύ γρήγορα στη σημερινή παγκόσμια τάση, που παρατηρείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες του Τραμπ μέχρι την Ινδία του Κόμματος του Ινδικού Λαού: την ξενοφοβία.

Ο λαϊκισμός μπορεί να αποτελεί επίσης μια εκδήλωση της «αυταρχικής δημοκρατίας», όπως την όρισε η πολιτική φιλοσοφία της αρχαίας Ελλάδας. Όλα είναι εν τέλει θέμα ορισμού: η έννοια της δημοκρατίας δεν εμπεριέχει την αξία της ελευθερίας, εκτός αν πρόκειται για τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Η ιστορία της δημοκρατίας, από την αρχαία Ελλάδα των «τυράννων» κι ύστερα, είναι σπαρμένη με αυταρχικές, αν όχι ολοκληρωτικές δημοκρατίες.

Από το 1945 κι ύστερα, έχουμε περάσει από τρεις κύκλους.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 ήταν ο «προοδευτικός». Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2010 ήταν ο «φιλελεύθερος».

• Με το Brexit, το 2016, ο κόσμος μπαίνει σε μια «λαϊκιστική εποχή». Στη νέα αυτή εποχή, οι λαϊκές επιλογές αναμιγνύουν το συναίσθημα που προκαλεί ένας συμπυκνωμένος πόνος (εκμετάλλευση, κυριαρχία, χωρίς να ξεχνάμε τον εξευτελισμό) με τη συνειδητοποίηση μιας τριπλής αποτυχίας (Λένιν-Μάο-Τσάβες).

Κι αν η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, υπάρχουν αναλογίες.

Η δεκαετία του ’30 είχε κατασκευάσει μια «απειλή», τον μπολσεβικισμό (που είναι σήμερα ο ισλαμισμός), και μια «αντίδραση», τον φασισμό (που είναι σήμερα ο λαϊκισμός). Η κρίση που θα μπορούσε να οδηγήσει σήμερα σε βίαιες λύσεις δεν είναι πια οικονομική, όπως το 1929, αλλά οικολογική. Σε ό,τι με αφορά, δεν βλέπω πώς οι πολιτικές ελευθερίες μπορούν να προχωρήσουν σε παγκόσμιο επίπεδο αν επαληθευτούν οι προβλέψεις των ειδικών για το κλίμα. Ένας συνεχιστής του Όργουελ μπορεί ήδη να γράψει το «2084».

(*) Ο Πασκάλ Ορί είναι Γάλλος ιστορικός – Πηγή: συνέντευξη στο περιοδικό L’Obs

• Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.  

Η Ιταλία πήρε τον κατήφορο: “Φοβάμαι λιγότερο τον ίδιο τον Σαλβίνι από τον Σαλβίνι μέσα μου”…