Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ μεταξύ της Ελλάδας και της Κύπρου είναι και εφικτή και νόμιμη* Με τη δημοσίευση σημαντικών χαρτών…

Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΚΑΤΣΟΥΦΡΟΥ**

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Αν πυξίδα της Ελλάδας στο πεδίο των εξωτερικών σχέσεών της είναι το διεθνές δίκαιο και στόχος της η επίλυση των εκκρεμών με όλες τις γειτονικές της χώρες οριοθετήσεων των θαλάσσιων ζωνών της (με έμφαση στην υφαλοκρηπίδα και την AOZ), όπως έπραξε ήδη με την Ιταλία και την Αίγυπτο το 2020, τότε είναι αδιανόητη η επί μακρόν εκκρεμούσα οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ με την Κύπρο και εντελώς ανεξήγητη η τηρούμενη διαχρονικά σιγή ιχθύος επί του θέματος.

Με το από 29 Σεπτεμβρίου 2020 έγγραφο Α/75/375-Σ/2020/958 προς τον Γενικό Γραμματέα (ΓΓ) του ΟΗΕ, η Ελλάδα, αναφερόμενη στις οριοθετήσεις της ΑΟΖ της με την Ιταλία και την Αίγυπτο, σημειώνει ότι «[are] part of Greece’s strategy to conclude delimitation agreements with all its neighbours, in full respect for the law of the sea» [ΕΔΩ (τα πλάγια γράμματα είναι δικά μου)].

Αν λόγος της παρατηρούμενης διαχρονικώς αρνητικής ελληνικής στάσης είναι η πρόταξη της επίλυσης του Κυπριακού Ζητήματος, οφείλουμε να υπενθυμίσουμε ότι πρώτη η Τουρκία συνήψε το 2011 -με την αυτοαποκαλούμενη και μη αναγνωριζόμενη διεθνώς ως κρατική οντότητα «τδβκ», η οποία στερείται της αναγκαίας διεθνούς δικαιοπρακτικής ικανότητας- την ανυπόστατη συμφωνία οριοθέτησης τής μεταξύ τους υφαλοκρηπίδας, αγνοώντας παντελώς την μόνη ικανή να το πράξει Κυπριακή Δημοκρατία και σφετεριζόμενη τα απορρέοντα από το εθιμικό διεθνές δίκαιο της θάλασσας (το οποίο δεσμεύει όλα τα κράτη, εκόντων-ακόντων) δικαιώματά της.

Την «Συμφωνία», με συνημμένο χάρτη, σχολιάζει ο Νικόλαος Ιωαννίδης [«The Continental Shelf Delimitation Agreement Between Turkey and “trnc”» στο blog EJIL: Talk! (ΕΔΩ)]. Το θετικό στοιχείο της υπόθεσης είναι ότι η Τουρκία δέχεται επί της αρχής ότι τα νησιωτικά εδάφη είναι γενεσιουργά αυτοτελούς δικαιώματός τους σε υφαλοκρηπίδα, αν και τους αναγνωρίζει εν τέλει μερική επήρεια στο πλαίσιο της οριοθέτησης, όπως προκύπτει από την οριογραμμή της «Συμφωνίας».

Αν, αντιθέτως, ο λόγος συνίσταται στην αποφυγή εντάσεων ή στον φόβο επιδείνωσης των αμιγώς ελληνο-τουρκικών σχέσεων, τότε ας θυμηθούμε και πάλι το τετελεσμένο που μας προέκυψε λόγω της σύναψης του ανυπόστατου τουρκο-λιβυκού Μνημονίου του 2019.

Είναι αξιοπερίεργο λοιπόν το γεγονός ότι από την συστηματική αναφορά της Ελλάδας στο διεθνές δίκαιο (συμπεριλαμβανομένου του δικαίου της θάλασσας) και στην επίλυση των διαφορών της με όλες τις γειτονικές της χώρες στην Ανατολική Μεσόγειο λάμπει σκανδαλωδώς διά της απουσίας της η Κύπρος!

Αδιάψευστη απόδειξη αποτελεί το γεγονός  ότι από τους 16 χάρτες του Ελληνικού ΥΠΕΞ που επισυνάπτονται σε σχετική ανακοίνωση της 9^ης Ιουνίου 2022 για τον τουρκικό αναθεωρητισμό κατά την περίοδο 1973-2022 ουδείς απεικονίζει την Κύπρο, ως εάν ήταν αόρατη, σταματώντας στον 30ό μεσημβρινό, όπως συμβαίνει με τον χάρτη 7, ο οποίος αφορά άδειες νοτίως του συμπλέγματος του Καστελλορίζου και νοτίως/νοτιοανατολικώς της Ρόδου, και με τον χάρτη 15 επί παραδείγματι (ΕΔΩ).

Τίθεται μάλιστα επιτακτικά, διά της εις άτοπον απαγωγής, το ερώτημα ποια είναι η επίσημη θέση της Ελλάδας και αν υπάρχει ή όχι κοινό θαλάσσιο όριο με την Κυπριακή Δημοκρατία, ιδίως μετά τον χαρακτηρισμό του χάρτη της Σεβίλλης ως «a private map».

Πράγματι, απαντώντας σε τουρκικές αιτιάσεις σχετικά με τον χάρτη, η Ελλάδα επισημαίνει, με το από 15 Φεβρουαρίου 2021 έγγραφο A/75/753 προς τον Γ.Γ. του ΟΗΕ, ότι «[i]t is also striking for a country […] to cite a private map as a violation of the “equitable delimitation” principle» [ΕΔΩ), όπως ακριβώς υποστηρίζουν και οι ΗΠΑ, σύμφωνα με την ιστοσελίδα ΕΔΩ)].

Στην πραγματικότητα, ο χάρτης (βλέπε J. L. Suarez de Vivero, Jurisdictional Waters in the Mediterranean and the Black Sea, European Parliament, έγγραφο IP/B/PECH/IC/2009-087, PE 431.602, 2010, map 50, στην σελίδα 95, και στην ιστοσελίδα ΕΔΩ)  απεικονίζει απλούστατα το πρώτο από τα τρία στάδια της οριοθέτησης, σύμφωνα με πάγια νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου (ΔΔ) [ICJ, Judgment of 3 February 2009, Maritime Delimitation in the Black Sea, Romania v. Ukraine, σκέψεις 115 έως 122 της απόφασης (ΕΔΩ)].

Ο χάρτης αποκτά αφεαυτού και λόγω της σχετικής νομολογίας συγκεκριμένο ειδικό νομικό βάρος στο πλαίσιο  της ακολουθητέας οριοθετικής διαδικασίας.

Ανεξάρτητα πάντως από το ισχυρό ή μη αποτύπωμά του, είναι λυπηρό να υποστηρίζεται βεβιασμένα, ακόμη και από έγκριτους ακαδημαϊκούς δασκάλους, ότι παλαιότερο αλλά εγκυρότερο έγγραφο της Γενικής Διεύθυνσης  Θαλάσσιας Πολιτικής και Αλιείας (MARE) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ενσωματώνει σχετικό χάρτη απεικονίζοντα, όπως και ο χάρτης της Σεβίλλης, μεταξύ άλλων, και τα θαλάσσια όρια της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένων των κοινών ορίων της με την Κύπρο, παραβλέποντας σχετική σημείωση στο ίδιο έγγραφο, σύμφωνα με την οποία «Some EEZs are under dispute or not applied in practice, for example, the Mediterranean Sea» (βλέπε The EU and international ocean governance, ΕΔΩ).

• Β. Ας δούμε πώς έχουν τα πράγματα σύμφωνα με την ανάλυση που ακολουθεί.

Ποιες είναι κατ’ αρχάς οι γενικές εκείνες προϋποθέσεις οι οποίες πρέπει να πληρούνται, ώστε όχι απλώς να επιτρέπουν αλλά και να επιβάλλουν την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών σύμφωνα με το εθιμικό διεθνές δίκαιο της θάλασσας;

Πρώτον, η οριοθέτηση χωρεί πάντα ανά ζεύγη παράκτιων κρατών. Σπανίως, ολοκληρώνεται με την εμπλοκή και τρίτου παράκτιου κράτους, περίπτωση κατά την οποία χωρεί τεχνική κατ’ ουσίαν συμφωνία για τον ακριβή προσδιορισμό του αποκαλούμενου τριεθνούς σημείου (tripoint).

Δεύτερον, πρέπει να πρόκειται για δύο κυρίαρχα και παράκτια κράτη. Τα περίκλειστα/μεσόγεια κράτη δεν δικαιούνται θαλάσσιες ζώνες επειδή δεν διαθέτουν ακτές.

Τρίτον, οι ακτές τους πρέπει να τελούν σε σχέση ευθείας μετωπικότητας (oppositeness), δηλαδή να αντίκεινται, ή σε σχέση άμεσης πλευρικής γειτνίασης (adjacency), δηλαδή να παράκεινται λόγω κοινών χερσαίων συνόρων, ή ακόμη και σε συνδυασμό ή σε παραλλαγή των δύο αυτών μορφών σχέσης, όπως όταν οι ακτές τους αλλού αντίκεινται και αλλού παράκεινται.

Η οριοθέτηση είναι αδύνατη εάν δεν πληρούται μία από τις ανωτέρω γεωγραφικές προϋποθέσεις [ICJ, Judgment of 20 February 1969, North Sea Continental Shelf Cases, Germany/Denmark and Germany/Netherlands, σκέψη 36 (ΕΔΩ)].

Τέταρτον, της οριοθέτησης προτάσσεται, ως απόρροια της κυριαρχίας των δύο παράκτιων κρατών, η θεμελίωση του δικαιώματος (entitlement) στις θαλάσσιες ζώνες. Επί παραδείγματι, ένα μη κατοικημένο νησιωτικό έδαφος, όπως είναι εξ ορισμού ο βράχος ή η βραχονησίδα (άρθρο 121 της Σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας του 1982), είναι γενεσιουργό μόνον αιγιαλίτιδας ζώνης, οπότε δεν εμπλέκεται σε καμία περίπτωση στην οριοθετική διαδικασία της υφαλοκρηπίδας ή της ΑΟΖ.

Πέμπτον, λαμβάνεται κατά κανόνα υπόψη η ακτινοειδής, δηλαδή η προς όλες τις κατευθύνσεις, προβολή (radial projection) και όχι απλώς η μετωπική (frontal), δηλαδή η κάθετη προς την γενική κατεύθυνση των ακτών [ICJ,  Judgment of 12 October 2021, Maritime Delimitation in the Indian Ocean, Somalia v. Kenya, σκέψη 137 (ΕΔΩ)].

Υπό την έννοια αυτή, η προβολή των ακτών του ενός εκ των  δύο κρατών προς την ανοικτή θάλασσα, ως αποτέλεσμα του δικαιώματός του, πρέπει να επικαλύπτεται με την αντίστοιχη προβολή των ακτών του ετέρου κράτους [ICJ, Judgment of 13 July 2023, Question of the Delimitation of the Continental Shelf between Nicaragua and Colombia beyond 200 Nautical Miles from the Nicaraguan Coast, Nicaragua v. Colombia, σκέψη 42 (ΕΔΩ)].

Το δικαίωμα κάθε παράκτιου κράτους «is based on the principle that the land dominates the sea through the projection of the coasts or the coastal fronts», οπότε «the task of delimitation consists in resolving the overlapping claims by drawing a line of separation of the maritime areas concerned» [ICJ, Judgment of 3 February 2009, Maritime Delimitation in the Black Sea, Romania v. Ukraine, σκέψη 77 (ΕΔΩ)].

Στο μήκος των ληπτέων υπόψη για την οριοθέτηση ακτών (relevant coasts) συνυπολογίζεται, όταν η προβολή των ακτών των νησιωτικών εδαφών επικαλύπτεται με την προβολή της ηπειρωτικής ακτής του ετέρου παράκτιου κράτους το οποίο θα μπορούσε να διεκδικήσει δικαίωμα επί της υφαλοκρηπίδας και πέραν των 200 νμ, το συνολικό μήκος ολόκληρης της ακτογραμμής κάθε εμπλεκόμενης νήσου [ICJ, Judgment of 19 November 2012, Territorial and Maritime Dispute, Nicaragua v.Colombia, σκέψη 151 (ΕΔΩ)].

Έκτον, εάν μεταξύ των δύο οριοθετούντων παράκτιων κρατών Α και Β παρεμβάλλεται το ηπειρωτικό ή το νησιωτικό έδαφος ή τμήμα του εδάφους ενός τρίτου παράκτιου κράτους Γ, τότε (κάτι που αγνοείται συστηματικά από την θεωρία παρά την ανατρεπτική, σε σχέση με τα μεταξύ δύο κρατών δεδομένα, νομική σημασία του) η νομολογία των διεθνών δικαστηρίων και η διεθνής πρακτική αναγνωρίζουν απερίφραστα ότι η κυριαρχία του Γ διακόπτει την σχέση των ακτών των Α και Β ως αντικειμένων ή παρακειμένων λόγω ακριβώς της παρεμβολής του και η οριοθέτηση αφορά πλέον ανά ζεύγη το Α με το Γ και το Β με το Γ αντιστοίχως, χωρίς να τίθεται θέμα οποιασδήποτε διόρθωσης λόγω τυχόν αποκοπής (cut-off effect) με την ενθυλάκωση (enclavement) των θαλάσσιων ζωνών του Γ.

Το ανωτέρω συμπέρασμα επιβεβαιώθηκε από το ΔΔ ήδη με την προαναφερθείσα απόφαση του 1969. Επρόκειτο για τις ακτές τριών παρακείμενων μεταξύ τους κρατών (της Δανίας, των Κάτω Χωρών και της παρεμβαλλόμενης μεταξύ τους Γερμανίας), τα δύο εκ των οποίων (Δανία και Κάτω Χώρες), εκτιμώντας ότι οι ακτές τους αντίκεινται, οριοθέτησαν την υφαλοκρηπίδα τους με βάση την μέση γραμμή, αγνοώντας την Γερμανία και αποστερώντας την από σημαντικό μερίδιο υφαλοκρηπίδας που θα της αναλογούσε αν δεν εφαρμοζόταν η μέση γραμμή.

Τα τρία προσφεύγοντα κράτη ζήτησαν από το ΔΔ να διατυπώσει τις αρχές και τους κανόνες σε θέματα οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας, ώστε στη συνέχεια να οριοθετήσουν τα ίδια τις αντίστοιχες ζώνες υφαλοκρηπίδας τους συμβατικώς και ανά ζεύγη, συμμορφούμενα με την απόφασή του.

Με την σκέψη 36 της ίδιας απόφασης, το ΔΔ, αφού διαπίστωσε ως παρεμπίπτον ζήτημα (obiter dictum) ότι οι ακτές της Δανίας και των Κάτω Χωρών ούτε αντίκεινται ούτε παράκεινται παρά τους περί του αντιθέτου ισχυρισμούς τους, αποφάνθηκε, εμμέσως πλην σαφώς, ότι η μεταξύ τους οριοθέτηση ήταν αδύνατη επειδή οι ακτές τους δεν τελούσαν σε σχέση άμεσης πλευρικής γειτνίασης ή ευθείας μετωπικότητας για να είναι δυνατή η επικάλυψη των προβολών τους στην θάλασσα.

Με τις νέες συμφωνίες που συνήψαν τα τρία κράτη, η Δανία δεν διαθέτει πλέον κοινά όρια υφαλοκρηπίδας με τις Κάτω Χώρες! Παρεμπιπτόντως, θα ήταν χρήσιμο να αξιοποιήσουμε στον μέγιστο δυνατό βαθμό την ανωτέρω απόφαση του ΔΔ έναντι του ανυπόστατου τουρκο-λιβυκού μνημονίου του 2019.

Η επίδραση της παρεμβολής επιβεβαιώθηκε εκ νέου με δύο ακόμη σημαντικές αποφάσεις του ΔΔ του 1985 και του 2002 που αφορούσαν τα παρεμβαλλόμενα μεταξύ των αντικείμενων ακτών δύο κρατών Α και Β νησιωτικά εδάφη τρίτου κράτους Γ.

Στην πρώτη περίπτωση, το ΔΔ οριοθέτησε την υφαλοκρηπίδα μεταξύ Λιβύης και Μάλτας εκτιμώντας ότι η δεύτερη παρεμβάλλεται μεταξύ Ιταλίας και Λιβύης και λαμβάνοντας υπόψη αυτεπαγγέλτως τα ιταλικά έννομα συμφέροντα στην περιοχή [ICJ, Judgment of 3 June 1985, Case Concerning the Continental Shelf, Libya/Malta (ΕΔΩ)].

Το ΔΔ προσέγγισε το ζήτημα της οριοθέτησης υιοθετώντας καθ’ υπόθεση έναν οριζόντιο και έναν κάθετο άξονα. Σύμφωνα με τον οριζόντιο άξονα με κατεύθυνση από ανατολάς προς δυσμάς, το ΔΔ, μεριμνώντας να μην θιγούν τα ιταλικά έννομα συμφέροντα τα οποία όφειλε να προστατεύσει αυτεπαγγέλτως, περιόρισε το μήκος  της οριοθετικής γραμμής στα 67 νμ λόγω της προβολής των κείμενων βορείως της Μάλτας ιταλικών εδαφών (σκέψεις 72 και 73 της απόφασης του ΔΔ, βλέπε και σχετική ανάλυση με συνημμένο χάρτη   στην ιστοσελίδα ΕΔΩ).

Σημειωτέον ότι το θαλάσσιο μέτωπο των νήσων Μάλτας (εμβαδού 246 τχλμ) και Gozo (εμβαδού 66 τχλμ), μήκους περίπου 24 νμ έναντι 192 νμ της Λιβύης (σκέψη 68 της απόφασης του ΔΔ), αντιστοιχεί στις νήσους Κάρπαθο και Κάσο του ελληνικού νησιωτικού τόξου Κρήτης, Κάσου, Καρπάθου και Ρόδου στην Ανατολική Μεσόγειο.

Όσον αφορά τον κάθετο άξονα από βορρά προς νότο, κατά την εκτίμηση του ΔΔ, επειδή η Μάλτα παρεμβάλλεται μεταξύ Ιταλίας και Λιβύης, «the relationship of its coasts with the coasts of its neghbours is different from what it would be if it were a part of the territory of one of them» (σκέψη 53 της απόφασης του ΔΔ).

Το ΔΔ χάραξε την οριογραμμή, χωρίς να ενθυλακώσει την Μάλτα, χωρίς δηλαδή να την  εγκλωβίσει μεταξύ των ζωνών υφαλοκρηπίδας της Ιταλίας και της Λιβύης.

Με άλλα λόγια, η  Ιταλία δεν ανακάμπτει σε καμία περίπτωση νοτίως της Μάλτας, η οποία, αν δεν υπήρχε, οι ιταλικές ακτές θα ήσαν ανεμπόδιστα αντικρυστές των λιβυκών. Η παρεμβολή όμως της Μάλτας διακόπτει την ευθέως μετωπική σχέση Ιταλίας και Λιβύης (βλέπε χάρτη 1).

Εξάλλου, η απόφαση του ΔΔ του 2002 αφορά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ μεταξύ Καμερούν και Νιγηρίας, οι ακτές των οποίων παράκεινται αρχικά και στην συνέχεια καθίστανται αντικείμενες [ICJ, Judgment of 10 October 2002, Case Concerning the Land and Maritime Boundary between Cameroun and Nigeria, Cameroun v. Nigeria (ΕΔΩ)].

Η παρουσία όμως της ανήκουσας στην Ισημερινή Γουϊνέα νήσου Bioko, η οποία παρεμβάλλεται γεωγραφικώς μεταξύ των δύο διάδικων κρατών, διακόπτει την σχέση των ακτών τους ως αντικειμένων λόγω της μη συνδρομής πλέον μεταξύ τους της απαιτούμενης ευθείας μετωπικότητας, με αποτέλεσμα το ΔΔ να διακόψει την αιτηθείσα οριοθέτηση εκεί όπου υπολογίζεται η μέση γραμμή από τις ακτές της Bioko, σύμφωνα με την σκέψη 291 της απόφασης του ΔΔ (βλέπε χάρτες  2 και 3).

 

Η διεθνής πρακτική είναι πλούσια στην Βαλτική, στην Καραϊβική, στην Μεσόγειο και στον Περσικό Κόλπο, όπως είναι η Συμφωνία του 1978 περί οριοθέτησης των θαλάσσιων ορίων των Ολλανδικών Αντιλλών με την Βενεζουέλα (βλέπε χάρτη στην ιστοσελίδα ΕΔΩ).

Η Βενεζουέλα δεν επανέρχεται βορείως, πέραν δηλαδή της προβολής των ολλανδικών νησιωτικών ακτών που επικαλύπτεται με την προβολή των ακτών της Δομινικανής Δημοκρατίας [βλέπε την Συμφωνία του 2021 μεταξύ Κάτω Χωρών και Δομινικανής Δημοκρατίας με βάση την μέση γραμμή και τον συνημμένο χάρτη στην ιστοσελίδα (ΕΔΩ)].

Έβδομον, εξετάζοντας την περίπτωση της Κύπρου, παρεμβαλλόμενη γεωγραφικά μεταξύ της Τουρκίας από τον βορρά και της Αιγύπτου, της Παλαιστίνης, του Ισραήλ, του Λιβάνου και της Συρίας από τον νότο, η Μεγαλόνησος οριοθετεί νοτίως την ΑΟΖ της με την Αίγυπτο το 2003 βάσει της μέσης γραμμής, υπολογιζόμενης από της εκατέρωθεν ακτές τους. Έχοντας μήκος 155 νμ,  η οριογραμμή απέχει στο σημείο 1 αυτής (προς δυσμάς) τόσο όσο απαιτεί η μελλοντική συμφωνία επί του τριεθνούς με την Ελλάδα.

Αυτό σημαίνει ότι για την Κύπρο το κοινό θαλάσσιο όριο με την Ελλάδα είναι κεκτημένο και δεδομένο. Στο καταληκτικό σημείο 8 (προς ανατολάς), η οριογραμμή ενώνεται με την χαραχθείσα βάσει της μέσης γραμμής οριογραμμή της Συμφωνίας Κύπρου και Ισραήλ του 2010.

Η Κύπρος ολοκληρώνει τις οριοθετήσεις με τους νότιους γείτονές της συνάπτοντας Συμφωνία και με τον Λίβανο το 2007 βάσει και πάλι της μέσης γραμμής.

Αποτέλεσμα όλων αυτών των οριοθετήσεων είναι ότι αναγνωρίζεται στην Κύπρο, ως αμιγώς νησιωτικό κράτος, πλήρης επήρεια στην οριοθετική διαδικασία, αποκλείοντας οποιαδήποτε δυνατότητα της Τουρκίας να επανέλθει νοτίως υπό το πρόσχημα ότι τα νησιωτικά εδάφη πρέπει να αρκούνται, ενθυλακωμένα, στην αιγιαλίτιδα ζώνη τους.

Κατά την αυθαίρετη και εντελώς ανερμάτιστη τουρκική νομική (;) επιχειρηματολογία σχετικά με την «Συμφωνία» του 2011, «the agreement takes into account the legitimate, equal and inherent rights of the Turkish Cypriots like those of the Greek Cypriots over the whole continental shelf of the island» [βλέπε τουρκικό ανακοινωθέν τύπου της 21^ης Σεπτεμβρίου 2011, τα πλάγια γράμματα είναι δικά μου (ΕΔΩ)].

Η ερμηνεία αυτή προκύπτει ως ένα βαθμό και από τον συνημμένο στο έγγραφο A/74/757 της 18^ης Μαρτίου 2020 της Τουρκίας προς τον ΓΓ του ΟΗΕ της χάρτη, το σημείο C της οριογραμμής του οποίου αγνοεί ένα τμήμα της Συμφωνίας Αιγύπτου -Κύπρου του 2003 στα δυτικά της Μεγαλονήσου (ΕΔΩ).

Επικαλούμενη τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων, ως προστάτιδα των οποίων εμφανίζεται η ίδια, η Τουρκία διεκδικεί εξ ονόματός τους και για λογαριασμό τους σημαντικά τμήματα της κυπριακής ΑΟΖ, κυρίως στα βόρεια και νοτιοδυτικά της Μεγαλονήσου, αγνοώντας τις συναφθείσες νομίμως διεθνείς συμφωνίες της και το γεγονός ότι οι Τουρκοκύπριοι είναι Κύπριοι πολίτες, για τα συμφέροντα και τα δικαιώματα των οποίων αποκλειστικά υπεύθυνη είναι η Κυπριακή Δημοκρατία (βλέπε το προαναφερθέν από 18 Μαρτίου 2020 έγγραφο Α/74/757 της Τουρκίας προς τον Γ.Γ. του ΟΗΕ).

Η γελοιότητα και η προχειρότητα των βεβιασμένων κινήσεών της, αν ευσταθούσαν, θα λειτουργούσαν ως boomerang για την ίδια, δίδοντας ανοήτως λαβή στην ανύπαρκτη και καθ΄υπόθεση μόνον αποκαλούμενη «Ελληνική Διοίκηση της Νότιας Κύπρου», όπως χαρακτηρίζουν οι Τούρκοι την Κυπριακή Δημοκρατία, να διεκδικήσει με την σειρά της το ίδιο δικαίωμα στον (κατεχόμενο) βορρά!

Άρα, η επιφυλακτικότητα την οποία επιδεικνύει η Ελλάδα έναντι της σύναψης Συμφωνίας οριοθέτησης ΑΟΖ με την Κύπρο για λόγους «νομικής ευθιξίας» της γείτονος καταπίπτει στο κενό.

Όγδοον, ένα τελευταίο αλλά χαρακτηριστικό δείγμα γραφής διεθνούς πρακτικής, επιβεβαιωτικό του υψηλού βαθμού επήρειας των παρεμβαλλόμενων νησιωτικών εδαφών, είναι η περίπτωση των θαλάσσιων ζωνών την δανικής νήσου Bornholm, κείμενης μακράν των ηπειρωτικών δανικών ακτών στο κέντρο της δυτικής Βαλτικής (η οποία θεωρείται ημίκλειστη θάλασσα) μεταξύ Σουηδίας, Γερμανίας και Πολωνίας.

Η προβολή των ακτών της νήσου προς πάσα κατεύθυνση οδήγησε διαδοχικά στην σύναψη συμφωνιών με την Σουηδία προς βορράν το 1984, στην αναγνώριση από την πάλαι ποτέ Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας των θαλάσσιων ορίων της με την νήσο Bornholm δυτικά βάσει της μέσης γραμμής και εσχάτως (στις 19 Νοεμβρίου 2018 και σε ισχύ από τις 28 Ιουνίου 2019) με την νοτίως της κείμενη ηπειρωτική Πολωνία.

Αναφορικά με την τελευταία, βάσει μίας ελαφρώς προσαρμοσμένης μέσης γραμμής, η Δανία λαμβάνει το 80% και η Πολωνία το υπόλοιπο 20% μίας διαφιλονικούμενης μεταξύ τους θαλάσσιας έκτασης    περίπου 3.600 τχλμ (βλέπε χάρτη στην ιστοσελίδα ΕΔΩ).

Γ. Συντρέχουν οι ανωτέρω προϋποθέσεις στην περίπτωση των αποκλειστικά νησιωτικών ακτών της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο και των ακτών της Μεγαλονήσου, ώστε να είναι εφικτή και νόμιμη η μεταξύ τους οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ;

Ο διαχωρισμός του Αιγαίου Πελάγους από την Ανατολική Μεσόγειο δεν έχει τίποτα το μεμπτό. Είναι γεωγραφικός και συμφέρει την Ελλάδα και την Κύπρο. Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειος αποτελούν δύο διαφορετικά θέατρα.

Για την καλύτερη κατανόηση της διαφοράς, επικαλούμαστε την γεωγραφία της στενότερης περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου όπου είναι παρούσες τόσο η Κύπρος όσο και η Ελλάδα. Πρόκειται κατά προσέγγιση για την θαλάσσια περιοχή μεταξύ του  32^ου μεσημβρινού ανατολικά και του 28^ου δυτικά, αφενός, και του 37^ου παραλλήλου βορείως και 34^ου νοτίως, αφετέρου.

Η αγεφύρωτη διάσταση απόψεων μεταξύ Ελλάδας (της Κύπρου συμπεριλαμβανομένης) και Τουρκίας είναι καταφανής αν συγκρίνουμε τον συνημμένο στο προαναφερθέν έγγραφο Α/74/757 της 18^ης Μαρτίου 2020 χάρτη με τον χάρτη της Σεβίλλης).

Όπως όμως έκρινε σοφά το ΔΔ με την απόφαση της 24^ης Φεβρουαρίου 1982, «for the purpose of the shelf delimitation between the Parties, it is not the whole of the coast of each Party which can be taken into account […] It is clear from the map that there comes a point on the coast of each of the Partiesbeyond which the coast in question no longer has a relationship with the coast of the other Party» [ICJ, Case Concerning the Continental Shelf, Tunisia/Libya, σκέψη 75 (ΕΔΩ)].

Ειδικότερα, σε αντίθεση με το Αιγαίον Αρχιπέλαγος όπου στην οριοθετική διαδικασία εμπλέκονται δύο και μόνον παράκτια κράτη (Ελλάδα και Τουρκία), οι ακτές των οποίων και παράκεινται και αντίκεινται, στο συγκεκριμένο τμήμα της Ανατολικής Μεσογείου η παρουσία πλειόνων παράκτιων κρατών (Ελλάδας, Τουρκίας, Κύπρου, Αιγύπτου και Λιβύης) καθιστά την μεταξύ τους οριοθέτηση περισσότερο περίπλοκη λόγω των συγκρουόμενων έννομων συμφερόντων ή των διεκδικήσεων των ενδιαφερόμενων παράκτιων κρατών της περιοχής, ενώ συντρέχει έντονα και το στοιχείο της παρεμβολής τρίτων  κρατών κατά την επικάλυψη των προβολών των ακτών των ανά ζεύγη κρατών.

Η Ελλάδα επί παραδείγματι παρεμβάλλεται μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης και μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου. Στο βόρειο τμήμα της Ανατολικής Μεσογείου, το οποίο κείται βορείως μίας υποθετικής (προς διευκόλυνση της συλλογιστικής μου) οριογραμμής βάσει της ίσης απόστασης μεταξύ των ακτών της Τουρκίας και της Αιγύπτου, εμπίπτουν και συγχέονται οι προβολές των νησιωτικών εδαφών της Ελλάδας, ήτοι του νησιωτικού τόξου στα δυτικά και του συμπλέγματος του Καστελλορίζου ανατολικότερα, ενώ προστίθεται και η προβολή των ηπειρωτικών ακτών της Τουρκίας, η οποία επικαλύπτεται με τις προβολές των ελληνικών νησιωτικών ακτών στο πλαίσιο των δύο από τους τρείς άξονες στους οποίους αναφέρομαι ευθύς αμέσως.

Τέλος, οι δυτικές ακτές της Κύπρου (οι υπόλοιπες έχουν ήδη οριοθετηθεί συμβατικώς) επικαλύπτονται με τις ανατολικές ακτές της Κρήτης στο πλαίσιο του άξονα ΙΙΙ.  Η προβολή των ακτών της Αιγύπτου βορείως εμπλέκεται αποκλειστικά στο νότιο τμήμα της Ανατολικής Μεσογείου.

Οι προβολές των νησιωτικών ακτών της Ελλάδας στο βόρειο τμήμα της Ανατολικής Μεσογείου ακολουθούν λοιπόν τρεις νοητούς άξονες σε σχέση με τους γείτονές της και κυρίως με την Κύπρο.

Ο πρώτος άξονας (Ι) αφορά το νησιωτικό τόξο ακολουθώντας νοτιοανατολική πορεία.

Ο δεύτερος άξονας (ΙΙ), έχοντας αφετηρία το σύμπλεγμα του Καστελλορίζου, κατευθύνεται από βορρά προς νότο ακτινοειδώς και συναντά τον άξονα (Ι) στα νοτιοδυτικά.

Ο τρίτος άξονας (ΙΙΙ), ο οποίος είναι  κομβικής σημασίας για την  σχέση των ακτών Ελλάδας και Κύπρου, και συνακόλουθα για την μεταξύ τους οριοθέτηση, εκτείνεται από τις ανατολικές ακτές της Κρήτης για να ενωθεί με τις δυτικές ακτές της Κύπρου υπό τρεις πιθανές εκδοχές, την στενή, την ευρεία και την χιαστί προβολή και επικάλυψη (βλέπε χάρτες 4 και 5).

 

Η επικάλυψη των προβολών των ελληνικών με τις αντίστοιχες των κυπριακών ακτών, σε συνδυασμό με την διασταύρωση των αξόνων (Ι) και (ΙΙ), αποτελούν ανάχωμα στην οποιαδήποτε τουρκική διεκδίκηση προς νότον και αποκλείουν την οριοθέτηση λόγω αποκοπής της γεωγραφικής επαφής των τουρκικών με τις αιγυπτιακές ακτές (βλέπε χάρτες 6 και 7).

 

Η «επακούμβηση» του Αυγούστου 2020 της ελληνικής φρεγάτας «Λήμνος» με σκάφος του τουρκικού πολεμικού ναυτικού που συνόδευε το σεισμογραφικό πλοίο Oruç Reis σε θαλάσσια περιοχή 100 νμ νοτίως του Καστελλορίζου μεταξύ Κρήτης και Κύπρου είναι ενδεικτική του ζωηρού ενδιαφέροντος της Τουρκίας για την εκεί ενεργό στρατιωτική, και όχι μόνο, παρουσία της [βλέπε το άρθρο των Michele Kambas και Tuvan Gumrukcu «Greek, Turkish warships in “mini collision” Ankara calls provocative» (ΕΔΩ)].

Έχει την σημασία του επίσης το γεγονός ότι τα εγγύτερα σημεία των ακτών της Τουρκίας και της Αιγύπτου απέχουν σχεδόν όσο και τα εγγύτερα σημεία μεταξύ Κρήτης και Κύπρου (βλέπε χάρτη 8).

Άρα, υπό το φως των ανωτέρω στοιχείων, είναι σαφές ότι, προβαλλόμενες στην θάλασσα, οι ελληνικές νησιωτικές ακτές τόσο του συμπλέγματος του Καστελλορίζου (ο βαθμός επήρειας του οποίου διαδραματίζει αποφασιστικό μεν αλλά όχι καταλυτικό ρόλο για την οριοθέτηση μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, παρά τα όσα γράφονται κατά καιρούς) όσο και, κυρίως, οι ανατολικές ακτές της Κρήτης συναντώνται και επικαλύπτονται με τις δυτικές ακτές της Κύπρου, οπότε ανακύπτει πλέον η ανάγκη της μεταξύ τους οριοθέτησης.

Ας μην λησμονούμε επίσης ότι το Καστελλόριζο δεν ενθυλακωνέται, όπως προανέφερα, μεταξύ ξένων ζωνών δικαιοδοσίας, ενώ η παρουσία του δεν γεννά θέμα αποκοπής των ζωνών δικαιοδοσίας τρίτων παράκτιων κρατών, λόγω ακριβώς της παρεμβολής του.

Το δικαίωμα του Καστελλορίζου σε θαλάσσιες ζώνες είναι πλήρες, όπως πλήρης είναι και η επήρειά του στο πλαίσιο της οριοθέτησης νοτίως του συμπλέγματος, φτάνοντας μέχρι την μέση γραμμή η οποία το χωρίζει από τις ακτές της Αιγύπτου.

Αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό από την φίλη και στρατηγικό εταίρο Αίγυπτο προς αποφυγή εύλογων παρεξηγήσεων ως προς τα ακριβή όρια του δικαιώματος των ελληνικών νησιωτικών εδαφών. Αντιθέτως, η πιθανή εκδοχή της μειωμένης επήρειας του συμπλέγματος αφορά την προς ανατολάς και προς δυσμάς πλήρη ανάπτυξη της προβολής των ακτών του σε σχέση με τις τουρκικές με τελικό στόχο της επίτευξη ενός δίκαιου αποτελέσματος.

Αναφορικά με το νότιο τμήμα της Ανατολικής Μεσογείου, επειδή η Κύπρος έχει ήδη οριοθετήσει την ΑΟΖ της με την Αίγυπτο, η οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου θα αποτελούσε ανάχωμα στην πιθανή πρόσκληση/πρόκληση της Τουρκίας προς την Αίγυπτο να οριοθετήσουν την μεταξύ τους ΑΟΖ.

Οι ακτές της Ελλάδας και της Κύπρου (βάσει και των τριών αξόνων) αποκλείουν τον χαρακτηρισμό της σχέσης των ακτών της Τουρκίας και της Αιγύπτου ως αντικειμένων λόγω της παρεμβολής των ελληνικών και κυπριακών εδαφών και της συνακόλουθης αδυναμίας οποιασδήποτε μεταξύ τους οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, σε αντίθεση με την πλήρη νομιμότητα της οριοθέτησης μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου.

• Δ. Πώς θα μπορούσε να χωρήσει διαδικαστικά η οριοθέτηση;

Στην συγκεκριμένη περίπτωση Ελλάδας και Κύπρου, η οριοθέτηση μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε με απευθείας διαπραγματεύσεις μεταξύ τους (στην πράξη, ενταφιασμένες από ετών), είτε με προσφυγή στη διεθνή δικαιοσύνη βάσει συνυποσχετικού (Χάγη, Αμβούργο ή ad hoc διαιτητικό δικαστήριο), είτε, τέλος, με προσφυγή στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).

Στην τρίτη δυνατότητα αναφέρομαι εκτενώς στο άρθρο μου «Η ερμηνεία και εφαρμογή του διεθνούς δικαίου της θάλασσας από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στοιχεία ακτιβισμού του ως οιονεί διεθνούς δικαιοδοτικού οργάνου», Τετράδια Διεθνούς Δικαίου και Διεθνούς Πολιτικής, πρώτο τεύχος, Απρίλιος 2021, σελίδες 50 έως 60 (ελεύθερη πρόσβαση στην ιστοσελίδα ΕΔΩ).

Αρκούμαι να υπομνήσω ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ μπορούν να υποβάλουν, βάσει του άρθρου 273 της Συνθήκης για την Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης,  στην κρίση του Δικαστηρίου της ΕΕ ορισμένες διαφορές τους υπό προϋποθέσεις.

Κατά το ανωτέρω άρθρο, το οποίο θυμίζει έντονα την δυνατότητα προσφυγής στο ΔΔ, το Δικαστήριο ΕΕ είναι αρμόδιο επί οποιασδήποτε διαφοράς μεταξύ των κρατών μελών «συναφούς με το αντικείμενο των Συνθηκών» υποβαλλόμενης με συνυποσχετικό (special agreement στην αγγλική γλώσσα και compromis στην γαλλική). Πρέπει επίσης να πρόκειται όντως για διαφορά «συναφή» με το αντικείμενο των Συνθηκών.

Ως συνάφεια, κατά το Δικαστήριο ΕΕ, νοείται ο «σύνδεσμος» ο οποίος πληρούται ως προαπαιτούμενο οσάκις η διαφορά «παρουσιάζει έναν αντικειμενικώς προσδιορίσιμο σύνδεσμο με το αντικείμενο των Συνθηκών».

Η Σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας του 1982 αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα τόσο της ενωσιακής έννομης τάξης ως μεικτή Συμφωνία όσο και των έννομων τάξεων όλων των κρατών μελών ως συμβαλλόμενων μερών της.

Ναι μεν η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι κατ’ αρχήν αρμόδια να οριοθετεί τις θαλάσσιες ζώνες των κρατών μελών της, πλην όμως το άρθρο 273 παρέχει στο Δικαστήριο ΕΕ την «ειδική δωσιδικία» να επιλαμβάνεται τέτοιων διαφορών και να αποφαίνεται επί της ερμηνείας και της εφαρμογής της Σύμβασης του 1982, κρίνοντας και αποφαινόμενο ως δικαστήριο του δικαίου της θάλασσας.

Το ίδιο το Δικαστήριο ΕΕ δέχτηκε την ανωτέρω ερμηνεία με την σκέψη 109 της απόφασής του της 31^ης Ιανουαρίου 2020 στην υπόθεση C-457/18 μεταξύ Σλοβενίας και Κροατίας, με αφορμή την διαφορά τους σχετικά με την παραβίαση του ενωσιακού δικαίου λόγω της (μη) οριοθέτησης των θαλάσσιων ζωνών τους, ειδικότερα στον κόλπο του Piran. Είχε προηγηθεί η απόφαση της 29^ης Αυγούστου 2017 του συσταθέντος ad hoc διαιτητικού δικαστηρίου, την νομιμότητα της οποίας αμφισβήτησε η Κροατία.

Η προσφυγή ενώπιόν του εγγυάται υπέρ των διαδίκων απλούστερη του ΔΔ διαδικασία, ταχύτερη εκδίκαση της υπόθεσης, δεσμευτικά αποτελέσματα και επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση μη εκτέλεσης της απόφασής του.

Την συμμετοχή της Τουρκίας είτε σε απευθείας διαπραγματεύσεις είτε με προσφυγή ανά ζεύγη στην διεθνή δικαιοσύνη, αποκλειομένης βεβαίως της δυνατότητας προσφυγής της ίδιας στο Δικαστήριο ΕΕ λόγω της μη ιδιότητάς της ως κράτους μέλους, δυσχεραίνει το γεγονός της εκ μέρους της μη αναγνώρισης της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Αντίθετη άποψη ως προς την δικονομική δυνατότητα της Τουρκίας στο πλαίσιο του ενωσιακού δικαίου, την οποία δεν συμμερίζομαι,  υποστηρίζει με την διατριβή του ο Γεώργιος Ανθρακεύς (υποβληθείσα στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Αμβούργου με τον τίτλο The right to exploit offshore hydrocarbon in the Southeastern Mediterranean in the light of Public International Law,  Απρίλιος 2022, 337 σελίδες).

Ας μην περιμένουμε λοιπόν άπραγοι να επαναληφθεί ό,τι έγινε το 2019 με την υπογραφή του ανυπόστατου (για λόγους οι οποίοι δεν είναι της παρούσης να αναλυθούν) τουρκο-λιβυκού Μνημονίου και ας αδράξουμε το συντομότερο την ευκαιρία με την Κύπρο.

Ενόψει του σκληρού αναθεωρητισμού που εξακολουθεί να χαρακτηρίζει την στάση της Τουρκίας,  πρέπει να ακουστεί ένα βροντερό όχι στο ελληνικό δόγμα της ακινησίας και στην ανιστόρητη θεωρία του κατευνασμού για να μην βρεθούμε προ νέων, και πάλι δυσάρεστων, εκπλήξεων σε Ελλάδα και Κύπρο.

*[η παρούσα γνώμη αφιερώνεται ως ελάχιστος φόρος τιμής στα θύματα της ένοπλης εισβολής και κατοχής του βόρειου τμήματος της Κύπρου από την Τουρκία, στις 20 Ιουλίου 1974]

Οι χάρτες 4 έως και 8 εκπονήθηκαν από τον αγαπητό φίλο Λεόντιο Πορτοκαλάκη τον οποίο και ευχαριστώ από καρδιάς

**Θεόδωρος Κατσούφρος
νομικός διεθνολόγος

• Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.

ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΕΔΩ, ΟΙ ΓΝΩΜΕΣ ΕΔΩ, ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΔΩ

ΟΛΑ ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΙΓΝΑΤΙΟΥ ΕΔΩ – ΓΙΑ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΜΥΝΑΣ ΕΔΩ

Στο ράφι η Κύπρος μέχρι να μπει στο ελληνοτουρκικό πακέτο: «Αρραβώνας» της Ελλάδος και της Τουρκίας με κουμπάρους τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ

Ακολουθήστε τη HELLAS JOURNAL στη NEWS GOOGLE