Ένα ανεκμετάλλευτο νομικό όπλο της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας: Το Σύμφωνο του 1930 σε συνδυασμό με το κοινό ανακοινωθέν του 1975 επιτρέπουν την μονομερή προσφυγή στην Χάγη

Μία αμοιβαία νομική δέσμευση του παρελθόντος, εντελώς αναξιοποίητη, αν ενεργοποιηθεί με πρωτοβουλία της νέας Ελληνικής κυβέρνησης η οποία, έχοντας νωπή την λαϊκή εντολή, μπορεί να τολμήσει να το πράξει, προοιωνίζεται, εφόσον υλοποιηθεί, ηχηρή απάντηση στην τουρκική πρόταση-παγίδα.

Ταυτόχρονα θα πείσει την διεθνή κοινότητα για την πίστη και τον σεβασμό της Ελλάδας στην διεθνή νομιμότητα. Η αναδρομή στο παρελθόν και συγκεκριμένα στην χρονική περίοδο από το 1976, όταν η Ελλάδα προσέφυγε μονομερώς στο ΔΔ κατά της Τουρκίας με αντικείμενο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο κρατών στο Αιγαίο, έως το 1978, όταν το ΔΔ εξέδωσε την απορριπτική της ελληνικής προσφυγής απόφασή του λόγω αναρμοδιότητάς του, καθίσταται συναφώς, ως αποκαλυπτική, μονόδρομος και απολύτως αναγκαία.

Τα έγγραφα της δικογραφίας, η γραπτή και η προφορική διαδικασία ενώπιον του ΔΔ, η απόφασή του επί του παραδεκτού και οι γνώμες των διαφωνούντων δικαστών αποτελούν πολύτιμα στοιχεία τεκμηρίωσης.

• Υπενθυμίζω ότι, με έγγραφο της 10ης Αυγούστου 1976, η Ελλάδα άσκησε ενώπιον του ΔΔ μονομερή προσφυγή κατά της Τουρκίας, αιτούμενη την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο κρατών στο Αιγαίο και επικαλούμενη ως νομική βάση της δικαιοδοσίας του ΔΔ, μεταξύ άλλων, το κοινό ανακοινωθέν της 31ης Μαΐου 1975 των τότε πρωθυπουργών Ελλάδας και Τουρκίας Κωνσταντίνου Καραμανλή και Süleyman Demirel, οι οποίοι αποφάσισαν την παραπομπή του ζητήματος στο ΔΔ.

Κατά την Τουρκική κυβέρνηση, το κοινό ανακοινωθέν δεν συνιστούσε προδήλως διεθνή συμφωνία με βάση το διεθνές δίκαιο, όπως προκύπτει από τις σκέψεις 95 και 99 της απόφασης του ΔΔ . Αντιθέτως, κατά την Ελληνική κυβέρνηση, το κοινό ανακοινωθέν εξέφραζε ρητώς την απόφαση αλλά και την εξ αυτής απορρέουσα υποχρεώση υποβολής της διαφοράς στην κρίση του ΔΔ και δεν προέβλεπε απλώς την υποχρέωση διεξαγωγής διαπραγματεύσεων, με αποτέλεσμα να επιτρέπει στην Ελλάδα την μονομερή προσφυγή της (idem, σκέψη 98 της απόφασης του ΔΔ).

Αφού διαπίστωσε επί της αρχής ότι ουδείς κανόνας του διεθνούς δικαίου αποκλείει τον νομικό χαρακτηρισμό ενός κοινού ανακοινωθέντος ως διεθνούς συμφωνίας, το ΔΔ αποφάνθηκε ότι, προκειμένου να δοθεί η προσήκουσα απάντηση στο συγκεκριμένο κρίσιμο ερώτημα, έπρεπε να ελεγχθούν η νομική φύση της πράξης στην οποία αναφερόταν, οι όροι του ανακοινωθέντος και οι περιστάσεις υπό τις οποίες εκδόθηκε (idem, σκέψη 96 της απόφασης του ΔΔ).

Προς τούτο, το ΔΔ ανέτρεξε και εστίασε την προσοχή του στις περιστάσεις υπό τις οποίες συντάχθηκε (idem, σκέψεις 101 έως 104 της απόφασης του ΔΔ) για να οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι η διαφορά έπρεπε να υποβληθεί από κοινού ενώπιον του ΔΔ μετά από διαπραγματεύσεις σχετικά με την σύναψη συνυποσχετικού.

Κατά το ΔΔ, όπως προέκυπτε από τα συμφραζόμενα, η Τουρκία «was ready to consider a joint submission of the dispute by means of a special agreement» (idem, σκέψεις 105 και 106 της απόφασης του ΔΔ, τα πλάγια γράμματα είναι του πρωτοτύπου). Σύμφωνα με το σκεπτικό του: «the Court can only conclude that it was not intended to, and did not, constitute an immediate commitment […] to accept unconditionally the unilateral submission of the present dispute to the Court», οπότε το ανακοινωθέν «does not furnish a valid basis for establishing the Court’s jurisdiction» (idem, σκέψη 107 της απόφασης, τα πλάγια γράμματα είναι δικά μου).

Μολονότι απέκλεισε λοιπόν την δικαιοδοσία του βάσει του κοινού ανακοινωθέντος, το ΔΔ διευκρίνισε εμμέσως πλην σαφώς ότι «is not concerned, nor it is competent, to pronounce upon any other implications which the Communiqué may have in the context of the present dispute» (idem, σκέψη 108 της απόφασης του ΔΔ, τα πλάγια γράμματα είναι δικά μου).

Με το ανωτέρω σκεπτικό, όχι μόνον δεν αρνήθηκε αλλά υπαινίχθηκε προφανώς, σε συνδυασμό και με την αμέσως προηγούμενη σκέψη του, ότι το κοινό ανακοινωθέν υποχρεώνει de minimisτα δύο κράτη να επεξεργαστούν και να συνάψουν συμφωνία, γνωστή ως συνυποσχετικό (special agreement στην αγγλική γλώσσα και compromis στην γαλλική), για την από κοινού υποβολή της διαφοράς τους στην κρίση του, με αποτέλεσμα το επίδικο ανακοινωθέν να αποτελεί διεθνή συμφωνία εμπίπτουσα στην κατηγορία pactum de contrahendo και δεσμεύουσα τα δύο μέρη να προβούν στην σύναψή του. Όσο διαρκεί η διαφορά, το κοινό ανακοινωθέν εξακολουθεί να ισχύει ως νομική υποχρέωση αμφοτέρων των μερών.

Είναι χαρακτηριστικό της σημασίας του ότι το ανωτέρω ζήτημα έθιξαν υπό την απόφαση του ΔΔ οι τέσσερις από τους επτά διατυπώσαντες χωριστές ή διιστάμενες γνώμες δικαστές. O αντιπρόεδρος του ΔΔ Nagendra Singh διατύπωσε την άποψη ότι «there can be no doubt that the parties had taken recourse to the said Communiqué with the definite intention of ultimately taking the dispute to the Court for a judicial settlement» (στην σελίδα 47, τα πλάγια γράμματα είναι δικά μου).

Ομοίως, κατά τον δικαστή Lachs, «in so far as the Communiqué is an international instrument, the question of its precise legal implications cannot be regarded as lying within the discretion of either of the Governments concerned» (https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/62/062-19781219-JUD-01-03-EN.pdf στην σελίδα 50, τα πλάγια γράμματα είναι δικά μου) και «the text [of the Communiqué] clearly commits Greece and Turkey to the negotiation of a compromis [στο πρωτότυπο ο όρος παρατίθεται στην γαλλική]. In my judgment, this is an objective obligation, even though I share the view of Turkey that it remained necessary to create such a special agreement» (idem, στην σελίδα 51, τα πλάγια γράμματα είναι δικά μου).

Ο Έλληνας ad hoc δικαστής Στασινόπουλος δήλωσε ευθαρσώς ότι το ανακοινωθέν δεν είναι απλώς ένα «ανακοινωθέν τύπου» αλλά μία «accord verbal [qui] peut créer des engagements internationaux» (https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/62/062-19781219-JUD-01-07-FR.pdf, στις σελίδες 81 επ.) και ότι, «même si la majorité de la Cour lui refuse le caractère du traité international générateur de droits et d’ obligations internationales (ce qui est, à mon avis, son caractère réel), ce communiqué n’ en constitue pas moins un accord international, créé par la fusion de la volonté des deux premiers ministres qui ont décidé de soumettre, même en principe, le présent différend à la Cour» (idem, στην σελίδα 75, τα πλάγια γράμματα είναι δικά μου).

• Την πλήρως εμπεριστατωμένη άποψη του δικαστή Tarazi επί του ιδίου σημείου σχολιάζω ευθύς αμέσως λόγω της κεφαλαιώδους σημασίας της ως ασφαλούς οδηγού όσον αφορά την οριστική επίλυση της μόνης διαφοράς σχετικά με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας (κατ’ επέκταση και της ΑΟΖ) στο Αιγαίο, η οποία θα λειτουργήσει προφανώς ως καταλύτης.

Ο δικαστής Tarazi αναδεικνύει, πέραν του κοινού ανακοινωθέντος του 1975, και την ελληνοτουρκική Συνθήκη φιλίας, ουδετερότητας, συνδιαλλαγής και διαιτησίας της 30ής Οκτωβρίου 1930, την ισχύ της οποίας αποδέχτηκαν ενώπιον του ΔΔ αμφότερα τα μέρη, χωρίς όμως να την επικαλεστούν.

Συγκεκριμένα, ο δικαστής Tarazi συνάγει ότι, όσον αφορά το ανακοινωθέν, πρόκειται για διεθνή πράξη διαπιστώνουσα την συμφωνία των μερών ως προς την μέσω του ΔΔ επίλυση της μεταξύ τους διαφοράς. Σύμφωνα με την εκτίμηση του δικαστή, την άποψη ότι το ανακοινωθέν στερείται  νομικής σημασίας διαψεύδουν τα σημερινά δεδομένα της νομικής επιστήμης (https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/62/062-19781219-JUD-01-05-FR.pdf στις σελίδες 56 επ.).

Το γεγονός ότι το ανακοινωθέν δεν περιβάλλεται τον τύπο διεθνούς Συνθήκης ή Σύμβασης δεν σημαίνει ότι, αφής στιγμής εκδόθηκε, δεν γεννά υποχρεώσεις για τα ενδιαφερόμενα μέρη (idem, στην σελίδα 57). Υπό την έννοια αυτή, η ληφθείσα από κοινού απόφαση, όπως αποτυπώνεται στο ανακοινωθέν, είναι νομικής και όχι πολιτικής φύσης, χωρίς εντούτοις να ισοδυναμεί με συνυποσχετικό: «La seule obligation qu’ il met à la charge des deux parties est celle de négocier de se mettre d’ accord sur le texte du compromis» (idem, στην σελίδα 59).

*Θεόδωρος Κατσούφρος
Αρθρογράφος, Νομικός Διεθνολόγος, το κείμενο δημοσιεύθηκε στην Huffington Post

• Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.

ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΕΔΩ, ΟΙ ΓΝΩΜΕΣ ΕΔΩ, ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΔΩ

ΟΛΑ ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΙΓΝΑΤΙΟΥ ΕΔΩ – ΓΙΑ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΜΥΝΑΣ ΕΔΩ