Γιατί οι μεταναστεύσεις έχουν μετατραπεί σε ένα τόσο μεγάλο πρόβλημα; Υπάρχουν πολλοί λόγοι: ο πόλεμος στη Συρία, η διεύρυνση της Ευρώπης προς ανατολάς, η έλλειψη θέσεων εργασίας σε πολλές δυτικές χώρες μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Η απαρίθμηση των αιτίων όμως δεν είναι αρκετή για να γίνει κατανοητό το πρόβλημα ούτε για να βρεθούν λύσεις.
Σε γενικές γραμμές, η ρίζα του προβλήματος βρίσκεται σε δύο παράγοντες. Ο ένας είναι η παγκοσμιοποίηση, που έχει μειώσει το κόστος των μετακινήσεων και έχει επιτρέψει να αναδειχθούν καλύτερα οι εισοδηματικές διαφορές ανάμεσα σε δύο χώρες. Ο άλλος είναι η μεγάλη διαφορά εισοδημάτων ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ενωση (και ιδιαίτερα τον ανθηρό Βορρά) και την Αφρική και την Εγγύς Ανατολή.
Ο δεύτερος παράγων έχει να κάνει με το γεγονός ότι η διαφορά του κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανάμεσα στην ΕΕ των 15 και την υποσαχάρια Αφρική έχει αυξηθεί από 7 προς 1 το 1980 σε 11 προς 1 σήμερα (αν μάλιστα δεν λαμβανόταν υπόψη ότι οι τιμές είναι χαμηλότερες στην Αφρική, η διαφορά θα ήταν ακόμη μεγαλύτερη).
Μαζί με την αύξηση της εισοδηματικής ανισορροπίας έχει αυξηθεί και η δημογραφική ανισορροπία. Το 1980, η ΕΕ των 15 είχε περισσότερους κατοίκους από την υποσαχάρια Αφρική. Σήμερα, η δεύτερη έχει 2,5 φορές περισσότερους κατοίκους από την πρώτη. Στις δύο επόμενες γενιές, η υποσαχάρια Αφρική θα φτάσει πιθανότατα τα 2,5 δισεκατομμύρια κατοίκους, το πενταπλάσιο της δυτικής Ευρώπης. Είναι παράλογο να θεωρεί κανείς ότι με αυτές τις τεράστιες διαφορές σε εισοδηματικό και δημογραφικό επίπεδο μπορεί να αποφευχθεί μια ισχυρή μεταναστευτική πίεση.
Πρόκειται για καλή λύση; Είναι πολύ συζητήσιμο. Οι μελέτες δείχνουν ότι παρόλο που η είσοδος μεταναστών έχει ελαφρώς αρνητικές συνέπειες στους μισθούς και την απασχόληση ορισμένων ομάδων γηγενών εργαζομένων με τους οποίους ανταγωνίζονται οι νεοφερμένοι, οι συνέπειες είναι αντιθέτως θετικές στους μισθούς και τις εργασιακές προοπτικές άλλων ομάδων που η εργασία τους είναι συμπληρωματική με εκείνη των μεταναστών.
Ενας υδραυλικός από το Μαλί, για παράδειγμα, μπορεί να προκαλέσει τη μείωση του μισθού ενός γάλλου υδραυλικού, συμβάλλει όμως στην αύξηση του πραγματικού μισθού του ανθρώπου στον οποίο ανήκει το μπάνιο που επισκευάστηκε (όχι μόνο επειδή πληρώνει λιγότερο, αλλά και επειδή του είναι πιο εύκολο να βρει υδραυλικό και δεν χρειάζεται να απουσιάσει από τη δουλειά του). Επιπλέον, οι πλούσιες χώρες επωφελούνται από τη μετανάστευση ειδικευμένων εργαζομένων, γιατί πολλοί από αυτούς φτάνουν αφού έχουν ακολουθήσει σπουδές τις οποίες δεν χρειάζεται να πληρώσουν οι χώρες προορισμού.
Για τους λόγους αυτούς, η μετανάστευση είναι από οικονομική άποψη θετική για τις πλούσιες χώρες. Από την άλλη πλευρά, ο γηγενής πληθυσμός μπορεί να τη θεωρήσει αρνητική αν πιστέψει ότι μερικά από τα πολιτισμικά του χαρακτηριστικά βρίσκονται σε κίνδυνο λόγω των δυσκολιών ένταξης που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες.
Για τον λόγο αυτό, χρειάζεται μια εναλλακτική θεώρηση που αντισταθμίζει την οικονομική ανάγκη υποδοχής μεταναστών με την προστασία ορισμένων πολιτισμικών χαρακτηριστικών. Η θεώρηση αυτή μπορεί να στηρίζεται στην αποδοχή κυρίως (ή αποκλειστικά) εργαζομένων που καλύπτουν συγκεκριμένες θέσεις εργασίας για μια συγκεκριμένη περίοδο (για παράδειγμα πέντε ετών) και στη συνέχεια επιστρέφουν στις χώρες τους. Τους αντικαθιστούν τότε άλλοι μετανάστες, στο πλαίσιο αυτού που ονομάζεται «κυκλική μετανάστευση», με αποτέλεσμα ο αριθμός των μεταναστών να μην αυξάνεται, ή να αυξάνεται μόνο όταν δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας. Αυτό το μοντέλο χρησιμοποιείται σε χώρες όπως η Σιγκαπούρη, οι ΗΠΑ, η Βρετανία και ο Καναδάς.
Οι μετανάστες είναι εφοδιασμένοι με ένα είδος βίζας που τους παρέχει ίδιους μισθούς και συνθήκες εργασίας με τους γηγενείς εργαζόμενους (με αποτέλεσμα να μην υπάρχει συμπίεση των μισθών ούτε παράνομη εκμετάλλευση των μεταναστών), όχι όμως άλλα δικαιώματα, όπως η ψήφος ή η πρόσβαση σε κοινωνικά επιδόματα που δεν σχετίζονται με την εργασία (δάνεια για παιδιά, σύνταξη, δωρεάν εκπαίδευση).
Η προοπτική μιας κυκλικής μετανάστευσης δεν μπορεί να μελετηθεί μεμονωμένα, αλλά σε συνάρτηση με αυτό που ανέφερα στην αρχή: όταν δηλαδή απορρίπτεται τόσο η ανοιχτή μετανάστευση όσο η οχύρωση πίσω από ένα φρούριο. Ισως τότε να είναι προτιμότερη μια συμβιβαστική λύση, που δέχεται την παγκοσμιοποίηση αλλά λαμβάνει υπόψη και τη θεμιτή ανησυχία για την πολιτισμική κληρονομιά.
(*) Ο Μπράνκο Μιλάνοβιτς είναι οικονομολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ – Πηγή: El Pais via ΑΠΕ-ΜΠΕ
Τελικά, φαίνεται να είμαστε οι καλύτεροι εχθροί του εαυτού μας: Τρώμε τις σάρκες μας…