Πρωτοχρονιά στο Ιντερντόμ: Το μοναδικό στο είδος του παιδαγωγικό ίδρυμα στον κόσμο
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Της Αγνής Σιδερίδου*
Το Ιντερντόμ, συντομογραφία της ρωσικής ονομασίας του «Σχολείου-οικοτροφείου Ε.Δ. Στάσοβα» είναι ένα από τα παλαιότερα και μοναδικό στο είδος του παιδαγωγικό ίδρυμα στη Ρωσία και τον κόσμο.
Έμεινα ως την άνοιξη του 1956, οπότε αποφοίτησα από το Λύκειο. Τέλη Οκτωβρίου του 1950 έφτασα στη Σοβιετική Ένωση, στην πόλη Ιβάνοβο, 300 χλμ. ανατολικά της Μόσχας. Με παρέλαβαν στον σιδηροδρομικό σταθμό τρεις νέοι, οικότροφοι. Φορτώθηκαν την βαλίτσα μου, ξεκινήσαμε. Μισή ώρα ποδαρόδρομο πάνω στο πολύ πρώιμο εκείνη τη χρονιά χιόνι, εγώ με καλτσάκια ως το γόνατο, ώσπου να φτάσουμε στο Ιντερντόμ.
Ιδρύθηκε το 1933 με πρωτοβουλία της Ελένας Στάσοβα, επαναστάτριας της παλιάς λενινιστικής φρουράς, προέδρου τότε της ΜΟΠΡ — διεθνούς οργάνωσης βοήθειας στους αγωνιστές επαναστάτες, για παιδιά αγωνιστών κατά του φασισμού και της αποικιοκρατίας με δωρεές από ΕΣΣΔ και Ευρώπη. Στον έρανο της ΜΟΠΡ η πόλη Ιβάνοβο συγκέντρωσε το μεγαλύτερο ποσό. Κατέκτησε έτσι το δικαίωμα να φιλοξενήσει το ίδρυμα που κατασκευάστηκε στο πρωτοποριακό τότε στυλ του κονστρουκτιβισμού. Στο πλάνο θυμίζει σφυροδρέπανο!
Στη συνείδηση όλων είναι συνυφασμένο με τις έννοιες αντιφασισμός και διεθνισμός. Στους πολεμικούς χάρτες του 3ου Ράϊχ το ίδρυμα ήταν ένας από τους στόχους βομβαρδισμού στο Ιβάνοβο. Πρώτοι οικότροφοι ήταν παιδιά από την Γερμανία, Κίνα και Βουλγαρία. Το Ιντερντόμ από όπου πέρασαν περισότερα από 4,5 χιλιάδες αγόρια και κορίτσια 100 εθνοτήτων προερχόμενα από περίπου 86 χώρες έγινε για όλους τους ενοίκους του σχολείο ζωής, σπίτι και δεύτερη Πατρίδα. Ανάμεσα στους απόφοιτους διάσημοι επιστήμονες, άνθρωποι της τέχνης, παιδαγωγοί, κρατικοί λειτουργοί.
Πρώτη μου Πρωτοχρονιά στο Ιντερντόμ το 1951, θυμάμαι τις χειμερινές διακοπές επειδή δύο φοιτητές της Ανωτάτης Σχολής Κινηματογραφίας της Μόσχας ήρθαν να γυρίσουν για την διπλωματική τους ένα ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στο Ιντερντόμ. Θυμάμαι τον εαυτό μου ντυμένη τσιγγάνα δίπλα στο στολισμένο έλατο, μαζί με μία άλλη μαθήτρια. Εκείνη τη χρονιά δεν πήγαινα σχολείο (τότε ακόμη παρακολουθούσαμε μαθήματα σε σχολείο της πόλης, αργότερα, το 1961, το Ιντερντόμ απόκτησε δικό του) και έκανα ιδιαίτερα μαθήματα ρωσικών. Ήμουν συνέχεια στο Ιντερντόμ, βολική για τα γυρίσματα.
Όλες οι άλλες Πρωτοχρονιές ήταν πάνω-κάτω ίδιες. Τις θυμάμαι σε γενικές γραμμές, αλλά αποφάσισα να προσφύγω στη συλλογική μνήμη. Έχω τις αναμνήσεις αποφοίτων από την γενιά της δεκαετίας του 1930, από το Βερολίνο. Απευθύνθηκα και στον Σαντιάγκο Αλβάρεζ – από τους εμπνευστές του λευκώματος αναμνήσεων που εξέδωσε η Ομοσπονδία πρώην οικότροφων,το 2013. Έχει μνήμη ελέφαντα.
Η γνωριμία μου με τον Σαντιάγκο, τον αγαπητό μας Σάντσο, μού είναι αξέχαστη. Τέλη καλοκαιριού του 1954 επέστρεφα από τις διακοπές μου στη Ρουμανία. Βράδυ έφευγα με τραίνο για το Ιβάνοβο και στο σταθμό ο εκπρόσωπος του Ερυθρού Σταυρού μου έφερε ένα στρουμπουλό αγοράκι 10 – 11 χρονών με καμπαρτίνα, Ισπανό, να τον συνοδέψω στο Ιντερντόμ. Δεν ήξερε γρι ρωσικά.
Στη Ρωσία λόγω των τεράστιων αποστάσεων, οι αμαξοστοιχίες αποτελούνται κυρίως από βαγόνια ύπνου. Η πιο οικονομική και καθαρά ρωσικής έμπνευσης κατηγορία είναι τα βαγόνια «platskart». Παντού πόρτες επειδή στις εξέδρες κάνει κρύο ενώ το βαγόνι θερμαίνεται καλά. Το κυρίως βαγόνι χωρίζεται σε εννιά τμήματα, συνολικά 54 κουκέτες. Πρόκειται για ένα κοινόβιο, έναν πολύ… «δημοκρατικό» χώρο. Μυρίζει φαγητά, κάρβουνο, χλώριο από τις τουαλέτες (απολύμανση), με το κούνημα του τρένου χτυπιέσαι στα ράφια, σου έρχονται στα μούτρα πόδια που εξέχουν από τις κουκέτες. Περάσαμε με τον Σαντιάγκο στις θέσεις μας, πλαϊνές, σχεδόν στο τέλος του διαδρόμου. Το αγοράκι έβγαλε την καμπαρτίνα του και …είδαμε ένα μικρό αντράκι με άψογης ραφής γκρι κουστούμι, με γιλέκο παρακαλώ, άσπρο πουκάμισο και γραβάτα. Όλοι τα χάσαμε. Βάλε και τη ρουμάνο-ισπανική μας διάλεκτο! Γίναμε νούμερο!
Τα βασικά στοιχεία της «γιορτής της Πρωτοχρονιάς» ήταν οι προετοιμασίες και το στήσιμο του έλατου, η τελετή το βράδυ της παραμονής και το καλλιτεχνικό πρόγραμμα, οι διακοπές και οι παραδοσιακές παιδικές γιορτές γύρω από το έλατο στο Ιντερντόμ και στο Ιβάνοβο γενικά.
Τα χρόνια του Πολέμου έστηναν το έλατο στην θεατρική αίθουσα. Στην τελετή ο διευθυντής μοίραζε στο προσωπικό βραβεία σε «είδος» -πολύ σημαντικό εκείνα τα χρόνια-, γράμματα στα παιδιά από τους συγγενείς και φίλους τους (τα χρόνια 1950 η τελετή έγινε πολύ πιο σύντομη). Ακολουθούσε καλλιτεχνικό πρόγραμμα. Στη συνέχεια, χορός στο γυμναστήριο για τους μεγαλύτερους ως τις δύο τα ξημερώματα… βαλς, βαλς μπόστον, πόλκα, κρακόβιακ, ταγκό, φοξ τροτ – τότε ήταν το πιο τολμηρό. Στο σχολείο πάντα λειτουργούσε χορευτικός όμιλος με πλούσιο πρόγραμμα από χορούς διαφόρων λαών, χορωδία, ορχήστρα, θέατρο, πιάνο, λαϊκά όργανα. Κάποια παιδιά ήταν πραγματικά ταλαντούχα.
Τις επόμενες ημέρες οργανώνονταν γιορτές με τον απαραίτητο Αϊ Βασίλη, που στη Ρωσία ονομάζουν Ντέντ Μορόζ (Γέρο – Χειμώνα). Καμιά φορά μιλούσε με γυναικεία φωνή – τι να γίνει… πόλεμος. Σ’ αυτές τις γιορτές πάντα μοίραζαν στα παιδιά πακετάκια με δώρα – μανταρίνι, μήλο, σοκολάτα. Το συσσίτιο εκείνες τις μέρες ήταν καλύτερο. Και στα πιο δύσκολα χρόνια το προσωπικό προσπαθούσε να κάνει για τις γιορτές κάτι ιδιαίτερο. Προπολεμικά και ως το 1952 το Ιντερντόμ αλλά και πολλά από τα παιδιά είχαν κηδεμόνες. Προέρχονταν συνήθως από επιχειρήσεις ή ακτιβιστές της ΜΟΠΡ και αργότερα του Ερυθρού Σταυρού. Μία φορά αντιπροσωπεία από κάποιο μεγάλο υφαντουργικό εργοστάσιο πρόσφερε ένα τεράστιο τόπι ύφασμα, από το οποίο την Πρωτομαγιά έραψαν φορέματα για τα κορίτσια. Οι κηδεμόνες τις γιορτές και Κυριακές καλούσαν τα παιδιά σπίτια τους, προσφέροντάς τους την οικογενειακή ζεστασιά που τόσο τους έλειπε. Το 1950 απέκτησα και εγώ κηδεμόνα. Την θυμάμαι επειδή μου χάρισε την φωτογραφία της. Την έλεγαν Ζώγια. Είχα πάει κάποιες φορές και στο σπίτι της.
Από την δεκαετία του ’50 η ζωή στη Σοβιετική Ένωση συνεπώς και στο Ιντερντόμ έγινε πιο άνετη. Ο τότε διευθυντής έδινε μεγάλη σημασία στην ενεργό συμμετοχή των παιδιών στην καθημερινή ζωή, στη δουλειά τους στο νοικοκυριό – λαχανόκηπο, θερμοκήπιο, χοιροτροφείο, κουζίνα.
Οι προετοιμασίες για την Πρωτοχρονιά άρχιζαν από τα μέσα του Νοέμβρη με τη συγκρότηση μικτής επιτροπής από παιδαγωγούς και μαθητές, με επικεφαλής τον διευθυντή, που θα επεξεργαζόταν το πρόγραμμα. Να γυαλιστεί το παρκέτο, να στολιστούν οι αίθουσες, να βγει η εφημερίδα τοίχου, να ετοιμαστεί το καλλιτεχνικό πρόγραμμα, να οριστούν οι υπεύθυνοι για κάθε τάξη, να καταρτιστεί ξεχωριστό πρόγραμμα εκδηλώσεων για τα παιδιά του δημοτικού, να γίνει επιλογή των καλύτερων μαθητών που θα πάνε στην γιορτή στην Μόσχα, στο Κρεμλίνο ή στο Μέγαρο των Συνδικάτων. Όλοι οι μαθητές των μεγάλων τάξεων αναλάμβαναν συγκεκριμένες αρμοδιότητες.
Έστηναν τρία έλατα: δύο των 2,5 μέτρων – ένα στη σάλα του δημοτικού και το άλλο στο γήπεδο του πατινάζ και ένα πιο μεγάλο, 3,5 μ. στο γυμναστήριο για τους μεγαλύτερους μαθητές. Τα έλατα τα έφερναν με το φορτηγό του σχολείου και οι μαθητές τα έστηναν και μετά τα στόλιζαν.
Πολύ υπεύθυνη δουλειά ήταν η προετοιμασία του γηπέδου του πατινάζ – την αναλάμβαναν οι μεγαλύτεροι μαθητές μαζί με τον γυμναστή. Ο πάγος έπρεπε να είναι έτοιμος ως τις 30 Δεκεμβρίου, ομοιόμορφος, χωρίς κενά, επειδή αμέσως μετά την Πρωτοχρονιά ξεκινούσαν τα ματς χόκεϊ ανάμεσα στις ομάδες των διαφόρων τάξεων. Τα βράδια στο γήπεδο έπαιζε μουσική από τα μεγάφωνα και τότε μπορούσε να πάει για πατινάζ ο καθένας. Το Ιντερντόμ βρίσκεται δίπλα σε πευκόδασος, πολλοί έκαναν σκι άσχετα αν στις χώρες τους δεν είχαν δει ποτέ τους χιόνι. Πραγματικά,όταν θυμάμαι εκείνα τα χρόνια έχω έντονο το αίσθημα ότι το χιόνι ήταν περισσότερο, πιο άσπρο και πιο αφράτο. Μεγάλη μας διασκέδαση ήταν απλώς να πέφτουμε και να κυλιόμαστε στο χιόνι.
Στις διακοπές πάντα πηγαίναμε στο τσίρκο. Πριν την παράσταση γινόταν η παραδοσιακή γιορτή γύρω από το έλατο, με συμμετοχή του Γέρο-Χειμώνα και της εγγονής του, της Σνεγκούροτσκα (Χιονούλας). Όλοι χορεύουν και τραγουδούν γύρω από το έλατο, τα παιδιά απαγγέλουν ποιήματα και στο τέλος ο καθένας παίρνει ένα δώρο-κέρασμα μία πλάκα σοκολάτας, μανταρίνι, καραμέλες, μπισκότα. Ίδια γιορτή γινόταν και στο θέατρο πριν την παράσταση (με παιδικό ή κλασικό και σύγχρονο ρεπερτόριο).
Για τα παιδιά του Δημοτικού γινόταν ξεχωριστή γιορτή. Γέρο – Χειμώνας ντυνόταν συνήθως ο πρόεδρος του Μαθητικού Συμβουλίου που επέλεγε κάποια από τις κοπέλες για τον ρόλο της Σνεγκούροτσκα.
Το φαγητό τις μέρες των γιορτών ήταν πιο φροντισμένο, πιο πλούσιο. Συνήθως εκείνες τις μέρες έρχονταν και απόφοιτοι του Ιντερντόμ, φοιτητές μεσαίων επαγγελματικών σχολών στο Ιβάνοβο ή του ΑΕΙ και η δουλειά του μαγειρείου αυξανόταν. Όλοι θυμόμαστε το παραδοσιακό γερμανικό κέϊκ, σκεπασμένο με τρίμμα από αλεύρι, ζάχαρη και βούτυρο, που έφτιαχνε ακόμα και στα πολύ δύσκολα χρόνια του Πολέμου, η αγαπημένη μας αρχιμαγείρισσα θεία Λίζα, Ελιζαβέτα Αντρέγιεβνα Κουζμιτσόβα.
Το Ιντερντόμ το 1943 πέρασε στην δικαιοδοσία του Ερυθρού Σταυρού της ΕΣΣΔ. Πάντα μας έστελνε για τις γιορτές δώρα: γλυκά, φρούτα. Από το 1953, που στο οικοτροφείο ήρθε ένα μεγάλο γκρουπ παιδιών, Ιρανών από την Αζερία, έστελνε δώρα και η ιρανική διασπορά της Αζερίας: φρούτα, ξηρούς καρπούς, ανατολίτικα γλυκά. Μοιράζονταν σε όλα τα παιδιά, αδερφικά. Αυτή η λέξη αποδίδει με τη μεγαλύτερη ακρίβεια το πνεύμα του Ιντερντόμ.
Πέρασαν χρόνια. Τι ήταν και παραμένει για μένα το Ιντερντόμ;
Το 1948 ήρθα από την Ελλάδα στην Ρουμανία, στον θείο μου Λευτέρη Αποστόλου. Τον Οκτώβρη του 1950 η 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ τον διέγραψε από το Κόμμα – εξέφρασε απόψεις διαφορετικές από της καθοδήγησης. Η οικογένειά μας διαλύθηκε. Ο θείος μου ζήτησε από το ΚΚΕ να με στείλουν στην Σοβιετική Ένωση. Με ξεπροβόδισε ο Νίκος Ζαχαριάδης με τα λόγια «ο θείος σου μας τα χάλασε» και «εκεί που θα πας να γίνεις καλή μαθήτρια». Έτσι το Ιντερντόμ έγινε για έξι χρόνια σπίτι και οικογένειά μου. Μου έδωσε τον άντρα μου και συνεπώς και τα παιδιά μου. Τα αδέρφια μου, που κατοικούν σε τέσσερις ηπείρους από τα δυτικά παράλια της Λατινικής Αμερικής ως τα ανατολικά της Κίνας. Είναι μια ιδιαίτερη Πατρίδα μέσα στη Ρωσία. Πατρίδα μου είναι πάντα η Ελλάδα.
- Η Αγνή Σιδερίδου είναι η κόρη της Ηλέκτρας Αποστόλου και του Γιάννη Σιδερίδη. Ζει στη Μόσχα
- ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ: επιμέλεια Νατάσσα Δομνάκη