Πώς το τραγούδι της Πορτογαλίας στη Eurovision του 1974 βοήθησε να πιαστεί στον ύπνο και να ανατραπεί η χούντα του Σαλαζάρ
Στιγμιότυπο από την συμμετοχή της Πορτογαλίας στη Eurovision του 1974
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Υπό μουσικούς όρους, η συμμετοχή της Πορτογαλίας στον τελικό της Eurovision στις 6 Απριλίου 1974 ήταν μια σκέτη αποτυχία.
Το τραγούδι λεγόταν «E Depois do Adeus» (Και μετά το αντίο), και ο τραγουδιστής ήταν ο Paulo de Carvalho.
Το τραγούδι, κυριολεκτικώς, πάτωσε: Ήρθε τελευταίο μαζί με εκείνο της Νορβηγίας, της Γερμανίας και της Ελβετίας, αποφεύγοντας παρα τρίχα τους μηδέν πόντους.
Όμως, ενώ ο τραγουδιστής ξεχάστηκε πίσω από τη δόξα του Warterloo και των Abba, το τραγούδι άφησε μια διαφορετική κληρονομιά, μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα, καθώς έμελλε να αλλάξει τον ρου της ιστορίας.
Το 1974, η κατάσταση εντός του πορτογαλικού στρατού βρισκόταν σε οριακό σημείο. Η Πορτογαλία διήνυε τον 13ο χρόνο ενός αποικιακού πολέμου σε τρία αφρικανικά μέτωπα, αναγκάζοντας το αυταρχικό, υπερεθνικιστικό καθεστώς να έχει όλο και περισσότερες ανάγκες ανθρώπινου δυναμικού.
Καθώς ο πόλεμος συνεχιζόταν, οι αποτυχημένες προσπάθειες του πορτογαλικού στρατού να στελεχώσουν τα ανώτερα κλιμάκια συναντούσαν όλο και μεγαλύτερη την αντίσταση κατωτέρων αξιωματικών που άρχισαν να οργανώνονται μεταξύ τους.
Η εσωτερική αντιπολίτευση γρήγορα εξελίχθηκε σε οργανωμένη και πολιτικοποιημένη δύναμη: το Κίνημα των Λογαχών. Οι αξιωματικοί αυτοί συμφωνούσαν ότι ο πόλεμος έπρεπε να τελειώσει, κάτι που μπορούσε να επιτευχθεί μόνον πολιτικά.
Επιπλέον, οι πορτογαλικές ένοπλες δυνάμεις έπρεπε να ευθυγραμμιστούν με τη βούληση του λαού, κάτι που απαιτούσε τη μετάβαση στη δημοκρατία. Μέχρι τον Απρίλιο, τα σχέδια για την ανατροπή του καθεστώτος είχαν ξεκινήσει για τα καλά, με συντονιστή τον συνταγματάρχη Οτέλο Σαράιβα ντε Καρβάλιο.
Εκείνη την εποχή, ο Κάρλος Αλμάδα Κοντρέϊρας, ο σύνδεσμος του κινήματος στο Ναυτικό, βρισκόταν στο κέντρο επικοινωνίας του Ναυτικού στην Λισαβόνα.
Ο Καρβάλιο του είχε αναθέσει να λύσει ένα μεγάλο πρόβλημα.
«Υπάρχει αυτό το σχέδιο επιχειρήσεων, το οποίο έχει διανεμηθεί [μεταξύ των στασιαστών αξιωματικών άλλοτε με το χέρι, ή ακόμα και από στόμα σε στόμα. Αλλά στη συνέχεια, θα ήταν απαραίτητο, σε χρονικό σημείο κοντά στην έναρξη της επιχείρησης, να το διαδώσουμε σε όλη τη χώρα».
Η πρόκληση, θυμάται ο Κοντρέϊρας 50 χρόνια αργότερα, ήταν να «μεταδοθεί ένα σήμα που θα μπορούσε να ακουστεί σε όλη τη χώρα και το οποίο θα επιβεβαιώνει την επιχείρηση».
Και προσθέτει: «Τα συστήματα επικοινωνίας των τριών στρατιωτικών κλάδων –στρατού, ναυτικού και αεροπορίας– δεν ήταν διασυνδεδεμένα, επομένως δεν μπορούσαμε να τα χρησιμοποιήσουμε.
Τότε ο Κοντρέϊρας θυμήθηκε κάτι που είχε διαβάσει σε ένα βιβλίο.
Ποιο ήταν αυτό; Η διαβόητη Λευκή Βίβλος «για την αλλαγή της Κυβέρνησης στη Χιλή», που είχε επιμεληθεί ο ίδιος ο Πινοσέτ και το οποίο περιέγραφε λεπτομερώς το στρατιωτικό πραξικόπημα στη Χιλή. Μεταξύ άλλων περιέγραφε και ένα σύστημα προειδοποίησης με τη χρήση και αναπαραγωγή μιας σειράς προσυμφωνημένων ποπ τραγουδιών μέσω ραδιοφωνικών σταθμών.
Εάν το κίνημα μπορούσε να πείσει έναν ραδιοφωνικό σταθμό που κάλυπτε ολόκληρη την Πορτογαλία να παίξει ένα συγκεκριμένο τραγούδι σε μια προκαθορισμένη ώρα, αυτό θα μπορούσε να είναι το σήμα για να ξεκινήσει η όλη επιχείρηση.
Ποιος σταθμός όμως και ποιο τραγούδι; Ο Καρβάλιο γνώριζε έναν δεκανέα που είχε υπηρετήσει στον πόλεμο και τώρα εργαζόταν ως εκφωνητής στο Lisbon Associated Broadcasters.
Επίσης, ο Κοντρέιρας από την πλευρά του είχε μιλήσει στον δημοσιογράφο Álvaro Guerra, ο οποίος είχε επαφή με τον ρ/σσταθμό Rádio Renascença
Η πρόσβαση σε δύο σταθμούς ήταν καλή. Όσο για το ποια τραγούδια θα παιζόταν, οι ηγέτες του κινήματος συμφώνησαν ότι ήθελαν κάτι συμβολικό, κάτι που να επιβεβαιώνει το όραμά τους για την ανατροπή της χούντας και το μέλλον της Πορτογαλίας.
Η πρώτη σκέψη ήταν να χρησιμοποιηθεί ένα τραγούδι του José «Zeca» Afonso, τραγουδιστή συνδεδεμένου με την underground επαναστατική αριστερά με ριζοσπαστική δράση και κάθετη αντίθεση στη δικτατορία και φυλακίσεις.
Τα τραγούδια του Afonso ήταν εξαιρετικά δημοφιλή μεταξύ των στρατιωτών και των αξιωματικών στο αφρικανικό μέτωπο, όπου οι στίχοι τους προσαρμόζονταν για να πλήξουν δηκτικά την ανικανότητα των ανωτέρων τους.
Αρχικά, λοιπόν το κίνημα είχε επιλέξει το τραγούδι Venham Mais Cinco (Φέρε κι άλλους πέντε) αλλά τότε άρχισαν τα προβλήματα. Το εν λόγω τραγούδι ήταν απαγορευμένο από την κρατική λογοκρισία.
Και συν τοις άλλοις, ο τρόπος που θα παιζόταν αυτό από τον σταθμό Lisbon Associated Broadcasters προκαλούσε νευρικότητα καθώς η αναπαραγωγή ενός τραγουδιού διαμαρτυρίας κινδύνευε να τραβήξει υπερβολική προσοχή.
Με την προγραμματισμένη ημερομηνία για το πραξικόπημα να πλησιάζει, ο Καρβάλιο πρότεινε στον εκφωνητή να επιλέξει κάτι άλλο: Κάτι κοινότυπο» που δεν προκαλούσε καμία περιέργεια
Ε, αυτή η επιλογή ήταν το «E Depois do Adeus».
Καίτοι το ίδιο το τραγούδι ήταν πολιτικά ουδέτερο, ο στιχουργός του, ο Niza, ένας σοσιαλιστής ακτιβιστής που είχε συμβάλει στους δίσκους του Afonso για την εταιρεία Orfeu .
Στο άλλο ραδιόφωνο (Rádio Renascença) το τραγούδι που επελέγη να παίξει ήταν το Grândola, Vila Morena ένα τραγούδι του Afonso που δεν είχε ακόμη απαγορευθεί αλλά που οι στίχοι του μιλούσαν για απελευθέρωση, αγώνα και αλληλεγγύη.
Στις 22.55 της 24ης Απριλίου 1974, η φωνή του εκφωνητή παρουσίαζε το E Depois do Adeus, το τραγούδι της Eurovision.
Λίγο αργότερα στον δεύτερο ραδιοφωνικό τα πάντα πήγαν να χαλάσουν καθώς ένας ή μυημένος παραγωγός φόρτωσε ξαφνικά ένα διαφημιστικό μήνυμα την ώρα που έπρεπε να παιχτεί το Grândola, Vila Morena.
Την κατάσταση έσωσε ο Manuel Tomás, το μόνο άλλο άτομο στο δωμάτιο που γνώριζε πλήρως τη συνωμοσία. Έπιασε το χέρι του τεχνικού και τον ανάγκασε σε αλλαγή κομματιού, την ώρα που έπρεπε.
Το Grândola, Vila Morena μεταδόθηκε σε όλη την ηπειρωτική Πορτογαλία στις 12.20 π.μ. στις 25 Απριλίου και το Κίνημα των Λογαχών είχε πλέον εκπέμψει και τα δύο συνωμοτικά σήματα.
Σε ολόκληρη τη χώρα, μια συντονισμένη στρατιωτική επιχείρηση κατέκλυσε γρήγορα τις κυβερνητικές δυνάμεις, με αποκορύφωμα την πολιορκία και τελικά την παράδοση του τότε πρωθυπουργού Μαρσέλο Καετάνο στο κέντρο της Λισαβόνας.
Καθώς το κίνημα ανακοίνωσε τις προθέσεις του μέσω των κατειλημμένων ραδιοφωνικών σταθμών, τεράστια πλήθη πολιτών έβγαιναν στους δρόμους σε μια μαζική και αυθόρμητη έκρηξη λαϊκής υποστήριξης προς τους Λοχαγούς.
Λιγότερο από 24 ώρες μετά την εκπομπή του πρώτου σινιάλου, η παλαιότερη φασιστική δικτατορία στην Ευρώπη είχε πέσει και η μετάβαση της Πορτογαλίας στη δημοκρατία, η Επανάσταση των Γαρύφαλλων είχε ξεκινήσει.
Τόσο το E Depois do Adeus όσο και το Grândola, Vila Morena θα μείνουν άρρηκτα συνδεδεμένα με την πορτογαλική ιστορία, με έναν τρόπο που οι μουσουργοί και στιχουργοί τους δεν θα μπορούσαν ποτέ να προβλέψουν αλλά πάντα θα ήθελαν να συμβεί.
Στην επόμενη Eurovision του 1975, η Πορτογαλία ήταν μια πολύ διαφορετική χώρα έχοντας αποτινάξει τη μπότα του φασισμού.
Το τραγούδι της λεγόταν Madrugada (Αυγή) και τραγουσιστής τους ήταν ο Duarte Mendes, ένας από τους Λοχαχούς του επαναστατικού Απριλίου που έριξε τη δικτατορία. Ταγούδησε έχοντας περήφανα ένα κόκκινο γαρύφαλλο στο πέτο.
Με πληροφορίες από The Guardian
Ακολουθήστε τη HELLAS JOURNAL στη NEWS GOOGLE