Η Πορτογαλία τιμά την 50ή επέτειο της Επανάστασης των Γαριφάλων: Έριξε την τελευταία χούντα της Ευρώπης και τελείωσε τους αποικιακούς πολέμους στην Αφρική [videos]

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

New York Times: Και οι έσχατοι έσονται πρώτοι * Πώς Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία από «χασομέρηδες» έγιναν ηγέτες της ανάπτυξης στην Ευρωζώνη

Η Πορτογαλία αντιμέτωπη με το παρελθόν της: Πάνω από 6 εκατ. Αφρικανοί πουλήθηκαν ως δούλοι – Πρέπει να «πληρώσουμε το κόστος» για τα αποικιοκρατικά εγκλήματα, λέει ο ντε Σόουζα

Πώς το τραγούδι της Πορτογαλίας στη Eurovision του 1974 βοήθησε να πιαστεί στον ύπνο και να ανατραπεί η χούντα του Σαλαζάρ

Στην Πορτογαλία, η Επανάσταση των Γαρυφάλλων υπό την ηγεσία ενός αριστερού «Κινήματος Ενόπλων Δυνάμεων» και την υποστήριξη της μεγάλης πλειονότητας του κόσμου, αποτέλεσε σημείο καμπής από πολλές απόψεις.

Όχι μόνο έθεσε τέλος στη σχεδόν 50ετή δικτατορία των Σαλαζάρ και Καετάνο, αλλά δρομολόγησε το τέλος των πορτογαλικών αποικιοκρατικών πολέμων και την ανεξαρτησία της Αγκόλας, της Μοζαμβίκης, της Γουινέας-Μπισάου, του Πράσινου Ακρωτηρίου και του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε.

Φέτος, οι πέντε πορτογαλόφωνες αφρικανικές χώρες κοιτάζουν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον προς τη Λισαβόνα όπου εορτάζεται από κοινού η 50ή επέτειος της Επανάστασης των Γαρυφάλλων.

Μια στρατιωτική παρέλαση, μια λαϊκή διαδήλωση και μια σειρά επίσημων ομιλιών θα πραγματοποιηθούν σήμερα στην Πορτογαλία για τα 50 χρόνια από την Επανάσταση των Γαριφάλων, που άνοιξε τον δρόμο στη δημοκρατία στη χώρα και στην ανεξαρτησία των αποικιών της στην Αφρική.

• «Το κύριο κίνητρο ήταν να διευθετηθεί το πρόβλημα του αποικιακού πολέμου» που μαινόταν 13 χρόνια στην Αγκόλα, και σχεδόν το ίδιο στη Μοζαμβίκη και τη Γουινέα-Μπισάου, λέει στο AFP ο απόστρατος συνταγματάρχης Βάσκο Λοουρένσο, πρόεδρος της Ένωσης 25 Απριλίου, κληρονόμου του «κινήματος των λοχαγών» που οργάνωσε την εξέγερση.

Αυτοί οι νεαροί αξιωματικοί χρειάστηκαν περίπου έναν χρόνο για να εξυφάνουν αυτήν τη «συνωμοσία» και να υλοποιήσουν «ένα πραξικόπημα που αποσκοπούσε να ανοίξει τον δρόμο στην ελευθερία, να θέσει τέλος στον πόλεμο και να οικοδομήσει τη δημοκρατία στην Πορτογαλία», προσθέτει.

• Εκείνη την 25η Απριλίου 1975, το πιο παλιό απολυταρχικό καθεστώς της δυτικής Ευρώπης κατέρρευσε μέσα σε μερικές ώρες, πρακτικά χωρίς να χυθεί αίμα, χάρη στην άμεση υποστήριξη του πληθυσμού.

Όταν μια γιορτή που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί σε ένα εστιατόριο ματαιώθηκε, μία από τις σερβιτόρες έφερε κόκκινα γαρίφαλα που προορίζονταν για τον στολισμό της αίθουσας, τα μοίρασε στους περαστικούς και στη συνέχεια στους στρατιώτες, οι οποίοι, σύμφωνα με ορισμένους, τα τοποθέτησαν στις κάννες των όπλων τους.

«Είναι ωστόσο κυρίως οι εικόνες εκείνης της μέρας που θα μετατρέψουν το κόκκινο γαρίφαλο σε σύμβολο της Επανάστασης της 25ης Απριλίου και που θα δώσουν μια ρομαντική, ποιητική διάσταση σε μια πράξη που είχε πολύ ηρωισμό, ακόμη κι αν η επανάσταση αυτή ήταν ιδιαίτερα ειρηνική», εξηγεί η ιστορικός Μαρία Ινάσια Ρεζόλα, υπεύθυνη για ένα τεράστιο πρόγραμμα εκδηλώσεων μνήμης.

• Η σημερινή ημέρα ξεκινάει με στρατιωτική παρέλαση που περιλαμβάνει τεθωρακισμένα οχήματα της εποχής, που έχουν ανακαινιστεί για την επέτειο. Στο τέλος της ημέρας, ο πρόεδρος Μαρσέλο Ρεμπέλο ντε Σόουζα θα δεχθεί τους ομολόγους του των αφρικανικών χωρών που απέκτησαν την ανεξαρτησία τους μετά την Επανάσταση: της Αγκόλας, της Μοζαμβίκης, της Γουινέας-Μπισάου, του Πράσινου Ακρωτηρίου και του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε.

Και, όπως κάθε χρόνο, οι κύριοι πολιτικοί αξιωματούχοι της χώρας θα πάρουν τον λόγο στη διάρκεια ειδικής συνεδρίασης το πρωί στη Βουλή.

Το απόγευμα χιλιάδες άνθρωποι αναμένονται στην καθιερωμένη λαϊκή διαδήλωση στο κέντρο της Λισαβόνας.

Εκτός του ότι πρόκειται για την 50ή επέτειο της Επανάστασης, το τρέχον πολιτικό πλαίσιο, που έχει σημαδευτεί από μια άνοδο της άκρας δεξιάς στις βουλευτικές εκλογές του περασμένου μήνα, ευνοεί την αύξηση της συμμετοχής στη διαδήλωση αυτή.

Το καθεστώς που ανατράπηκε το 1974 είχε προέλθει από στρατιωτική δικτατορία που εγκαθιδρύθηκε το 1926. Μετά τον διορισμό του ως υπουργού Οικονομικών, ο οικονομολόγος Αντόνιο Σαλαζάρ ανέλαβε την ηγεσία της κυβέρνησης από το 1932 έως το 1968, για να αντικατασταθεί στη συνέχεια από τον καθηγητή Νομικής Μαρσέλο Καετάνο.

Στη διάρκεια αυτών των μολυβένιων χρόνων που σημαδεύτηκαν από το σύνθημα του Σαλαζάρ –“Θεός, πατρίδα, οικογένεια”– η Πορτογαλία παρέμεινε μια «φτωχή, καθυστερημένη, αναλφάβητη χώρα και απομονωμένη από τον υπόλοιπο κόσμο», σημειώνει η ιστορικός Μαρία Ινάσια Ρεζόλα.

Έπειτα από μήνες έντασης που θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα σε φιλοκομμουνιστικές δυνάμεις και τα ρεύματα υπέρ της φιλελεύθερης δημοκρατίας, η επαναστατική περίοδος τελείωσε στις 25 Νοεμβρίου 1975 με μια στρατιωτική επέμβαση του στρατηγού Αντόνιο Ραμάλιο Εάνες, ο οποίος έγινε το επόμενο έτος ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος της Πορτογαλίας.

Μια άλλη σημαντική προσωπικότητα της εποχής, ο σοσιαλιστής Μάριο Σοάρες, κερδίζει τις πρώτες ελεύθερες εκλογές με καθολική ψηφοφορία, που διεξάγονται στις 25 Απριλίου 1975 για να σχηματιστεί η Συντακτική Συνέλευση που συνέταξε τον εν ισχύι θεμελιώδη νόμο της χώρας.

Οι αποικίες

«Στην Αγκόλα, η Επανάσταση των Γαρυφάλλων προκαλεί θετικά συναισθήματα», λέει ο αναλυτής Νκικινάμο Τουσάμπα που γεννήθηκε 13 χρόνια αργότερα στη βόρεια επαρχία Ζαΐρ της Αγκόλας. Για τον ίδιο, ένα πράγμα είναι σαφές: «Η πορτογαλική επανάσταση είχε καθοριστική επίδραση στη διαδικασία ανεξαρτησίας της χώρας μας μόλις ενάμιση χρόνο αργότερα, στις 11 Νοεμβρίου 1975». Στην πραγματικότητα, οι απευθείας διαπραγματεύσεις μεταξύ της πορτογαλικής κυβέρνησης και των κινημάτων ανεξαρτησίας στην Αγκόλα ξεκίνησαν κατά τη διάρκεια της αλλαγής του καθεστώτος στη Λισαβόνα. Τον Ιανουάριο του 1975, η πορτογαλική κυβέρνηση υπέγραψε συμφωνίες ανεξαρτησίας με τις τρεις απελευθερωτικές οργανώσεις της Αγκόλας MPLA, UNITA και FNLA στην πόλη Αλβόρ του Aλγκάρβε της νότιας Πορτογαλίας.

«Στη Μοζαμβίκη, η 25η Απριλίου δεν είναι επίσημη αργία» λέει ο δημοσιογράφος Φερνάντο Λίμα. «Παρ’ όλα αυτά είναι αδιαμφισβήτητο για μένα ότι η Επανάσταση των Γαρυφάλλων ήταν καθοριστική για να μπορέσει το απελευθερωτικό μέτωπο FRELIMO να υπογράψει συμφωνία ανεξαρτησίας με την Πορτογαλίαστη Λουσάκα λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1974 και να γίνει η χώρα μας ανεξάρτητη μόλις ένα χρόνο αργότερα».

Ο Φερνάντο Καρντόσο, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Γεωπολιτικής στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας, έχει άλλη άποψη. Μεγάλωσε στη Μοζαμβίκη κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας, αλλά μετακόμισε στη Λισαβόνα με τους γονείς του λίγο μετά την ανεξαρτησία. Ως λέκτορας και επικεφαλής διαφόρων ερευνητικών προγραμμάτων ταξίδεψε στη Μοζαμβίκη, την Αγκόλα και το Πράσινο Ακρωτήριο. «Η Επανάσταση των Γαρυφάλλων επιτάχυνε αναμφίβολα τη διαδικασία της αποαποικιοποίησης σε όλες τις πρώην πορτογαλικές αποικίες. Για το λόγο αυτό και μόνο η σημασία της είναι ανεκτίμητη. Ωστόσο, η ανεξαρτησία των πορτογαλικών αποικιών θα είχε γίνει αργά ή γρήγορα ακόμη και χωρίς την Επανάσταση των Γαρυφάλλων στην Πορτογαλία».

Τα πρώτα χρόνια μετά την ανεξαρτησία, οι σχέσεις μεταξύ των ανεξάρτητων κρατών και της πρώην αποικιακής δύναμης θεωρούνταν δύσκολες. Ιδεολογικά, ακολούθησαν χωριστούς δρόμους. Ενώ η Πορτογαλία στράφηκε προς την ΕΕ, τα πέντε αφρικανικά κράτη ξεκίνησαν την πορεία προς το σοσιαλισμό και εγκαθίδρυσαν μαρξιστικά μονοκομματικά συστήματα με τη βοήθεια του ανατολικού μπλοκ. Στην πρώτη φάση τα νέα αυτά καθεστώτα κατηγόρησαν επανειλημμένα τη Λισαβόνα ότι φιλοξενούσε και υποστήριζε διπλωματικά εκπροσώπους επαναστατικών οργανώσεων, ιδίως της RENAMO της Μοζαμβίκης και της UNITA της Αγκόλας, οι οποίες πολεμούσαν τα μαρξιστικά καθεστώτα στις χώρες τους. Ωστόσο αυτό δεν διήρκησε πολύ, σύμφωνα με τη δικηγόρο από τη Γουινέα Καρμελίτα Πίρες. «Μετά από μια μεταβατική περίοδο, εμείς οι Γουινέζοι πλησιάσαμε και πάλι την Πορτογαλία. Μας ήταν πάντα σαφές ότι ο αγώνας μας για την απελευθέρωση στρεφόταν κατά του πορτογαλικού αποικιακού συστήματος και σε καμία περίπτωση κατά του πορτογαλικού λαού». Παρόμοια άποψη έχει και ο συγγραφέας Αντελίνο Τιμότεο από τη Μοζαμβίκη.

Το τελευταίο μυθιστόρημά του με τον τίτλο «Το έτος του αποχαιρετισμού από τις υπερπόντιες χώρες» διαδραματίζεται την εποχή της Επανάστασης των Γαρυφάλλων. Μιλώντας στην Deutsche Welle υποστηρίζει ότι σε σύγκριση με άλλες αποικιοκρατικές δυνάμεις, «οι Πορτογάλοι έζησαν περισσότερο και πιο εντατικά μαζί με τους λαούς στις αποικίες και αντάλλασσαν ιδέες». Ο Αντρέ Τομασχάουζεν, καθηγητής Διεθνούς και Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Ν. Αφρικής,  λέει ότι επιβεβαιώθηκε στην πρόβλεψη ότι η Λισαβόνα θα κατάφερνε να γίνει η πύλη της Αφρικής προς την Ευρώπη. «Οι σχέσεις με όλες τις πρώην αποικίες είναι καλές σε όλα τα επίπεδα, κυβερνητικό, πολιτιστικό και εκπαιδευτικό. Και οι πορτογαλόφωνες χώρες της Αφρικής συνδέονται επίσης πολύ στενά με την Πορτογαλία από οικονομικής άποψης».

Η συνδετική δύναμη της κοινής γλώσσας

Ο καθηγητής Καρντόζο αναφέρει μιαν άλλην πτυχή. «Η ιστορική και συναισθηματική διάσταση έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία για τους Πορτογάλους από τις εμπορικές ανταλλαγές. Στην Πορτογαλία είναι πεπεισμένοι ότι μια προνομιακή πολιτιστική και πολιτική εταιρική σχέση με τις πορτογαλόφωνες χώρες είναι εκ των ων ουκ άνευ. Αυτό ήταν και το κύριο κίνητρο για την ίδρυση του CPLP, της Κοινότητας Πορτογαλόφωνων Χωρών. Η Πορτογαλία έχει κάνει πολλά για να αντιμετωπίσει τις αρνητικές πτυχές της κοινής ιστορίας και ταυτόχρονα να τονίσει τις θετικές των ιστορικών δεσμών». Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι όλα είναι μέλι-γάλα. Πρόσφατο παράδειγμα οι διαφορετικές θέσεις σε διεθνή θέματα, όπως στο πόλεμο στην Ουκρανία.

Με πληροφορίες από AFP μέσω ΑΠΕ-ΜΠΕ και DW
Λισαβόνα, Πορτογαλία

«Καθαρά χέρια» κατά Μπεγκόνιας Γκόμεζ για διαφθορά: Σκέψεις παραίτησης από τον, ερωτευμένο σύζυγό της, πρωθυπουργό Πέδρο Σάντσεθ: Ειναι όλα λάσπη, λέει [videos]