Ο φασισμός έχει αλλάξει προσωπείο αλλά δεν έχει πεθάνει γράφει ο Martin Wolf [FT] και εξηγεί τις διαφορές του χθες με το σήμερα

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο «κομματικός πατριωτισμός» και… οι ανάλαφρες μετακομίσεις! Γιατί καλπάζουν στην Κύπρο (και στην Ευρώπη) η ακροδεξιά απειλή και ο φασισμός ενόψει των ευρωεκλογών;

Η κυβέρνηση απαντά κατηγορηματικά στο δημοσίευμα των Financial Times, για πιέσεις από ΕΕ και ΝΑΤΟ: Δεν θα στείλουμε τους S-300 στο Κίεβο – Μυστική διπλωματία, λέει ο ΣΥΡΙΖΑ

Σάλος στην Ιταλία για τον αποκλεισμό συγγραφέα από τη Δημόσια Τηλεόραση επειδή θα ασκούσε κριτική στην Τζόρτζια Μελόνι

Tου MARTIN WOLF, FINANCIAL TIMES

Την άποψη ότι ο φασισμός έχει αλλάξει μορφή, αλλά σίγουρα δεν έχει πεθάνει, εκφράζει άρθρο γνώμης των Financial Times, υποστηρίζοντας ότι οι δεκαετίες του 1920 και του 1930 ήταν διαφορετικές εποχές, αλλά ένας πυρήνας παραδοσιακών συμπεριφορών παραμένει.

Εισαγωγικά, ο αρθρογράφος διερωτάται κατά πόσον είμαστε μάρτυρες της επιστροφής του φασισμού: Είναι για παράδειγμα οι Donald Trump, Marine Le Pen και Viktor Orbán φασίστες; Η απάντηση εξαρτάται από το τι εννοεί κανείς με τον όρο «φασισμός». Αλλά αυτό που βλέπουμε τώρα δεν είναι μόνο αυταρχισμός. Είναι αυταρχισμός με φασιστικά χαρακτηριστικά, παρατηρείο αρθρογράφος.

Πρέπει να ξεκινήσουμε με δύο διακρίσεις. Η πρώτη είναι μεταξύ ναζισμού και φασισμού. Όπως σημείωσε ο αείμνηστος Umberto Eco σε ένα δοκίμιο για τον «Ur-Fascism» που δημοσιεύτηκε στο New York Review of Books το 1995, «Το Mein Kampf του Χίτλερ είναι ένα μανιφέστο ενός ολοκληρωμένου πολιτικού προγράμματος».

Στην εξουσία, ο ναζισμός ήταν, όπως και ο σταλινισμός, «ολοκληρωτικός»: ήλεγχε τα πάντα. Ο φασισμός του Μουσολίνι ήταν διαφορετικός. Σύμφωνα με τα λόγια του Eco, «ο Μουσολίνι δεν είχε καμία φιλοσοφία: είχε μόνο ρητορική.

• Ο φασισμός ήταν ένας ασαφής ολοκληρωτισμός, ένα κολάζ διαφορετικών φιλοσοφικών και πολιτικών ιδεών, μια κυψέλη αντιφάσεων». Ο Trump όμως είναι εξίσου «θολός».

Η δεύτερη διάκριση είναι μεταξύ του ‘τότε’ και του ‘τώρα’. Οι φασισμοί των δεκαετιών του 1920 και του 1930 προέκυψαν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν εκ φύσεως μιλιταριστικοί και ως προ τα μέσα και ως προς τους στόχους. Επιπλέον, εκείνη την εποχή η κεντρική οργάνωση ήταν απαραίτητη για να διαδοθούν οι εντολές.

Σήμερα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα κάνουν μεγάλο μέρος αυτής της δουλειάς. Άρα, ο σημερινός φασισμός είναι διαφορετικός από αυτόν του παρελθόντος. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η έννοια δεν έχει νόημα. Στο δοκίμιό του, ο Eco περιγράφει μια σειρά από χαρακτηριστικά του «αρχετυπικού, αιώνιου φασισμού».

Ένα χαρακτηριστικό είναι η λατρεία της παράδοσης. Οι φασίστες λατρεύουν το παρελθόν. Το συμπέρασμα είναι ότι απορρίπτουν το σύγχρονο. «Ο Διαφωτισμός, η Εποχή του Λόγου», γράφει ο Eco, «θεωρείται ως η αρχή της σύγχρονης διαφθοράς. Με αυτή την έννοια, ο αρχετυπικός φασισμός μπορεί να οριστεί ως ανορθολογισμός».

Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι η λατρεία της δράσης για χάρη της δράσης, από την οποία απορρέει ένα ακόμη: η εχθρότητα στην αναλυτική κριτική. Και από αυτό προκύπτει ότι «ο ‘αρχετυπικός φασισμός’ επιδιώκει τη συναίνεση αξιοποιώντας και επιτείνοντας τον φυσικό φόβο της διαφορετικότητας». «Έτσι ο αρχετυπικός-φασισμός είναι εξ ορισμού ρατσιστικός», σημειώνει ο μεγάλος ιταλός διανοητής.

Μια άλλη πτυχή είναι ότι «ο αρχετυπικός φασισμός προέρχεται από ατομική ή κοινωνική απογοήτευση. Γι’ αυτό ένα από τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ιστορικού φασισμού ήταν η έκκληση σε μια απογοητευμένη μεσαία τάξη». Ο αρχετυπικός φασισμός δεσμεύει τους υποστηρικτές που στρατολογεί από τις τάξεις της δυσαρεστημένης μεσαίας τάξης μέσω του εθνικισμού.

Αυτοί οι οπαδοί, προσθέτει ο Eco, «πρέπει να αισθάνονται ταπεινωμένοι από τον επιδεικτικό πλούτο και τη δύναμη των εχθρών τους». Για τον αρχετυπικό φασισμό, εξάλλου, «δεν υπάρχει αγώνας για ζωή, αλλά, μάλλον, η ζωή γίνεται αντιληπτή μέσα από τον αγώνα».

Στη συνέχεια, για τον Eco, ο αρχετυπικός φασισμός πρεσβεύει έναν λαϊκό ελιτισμό. Στο Ur-Fascism, γράφει, «κάθε πολίτης ανήκει στους καλύτερους ανθρώπους του κόσμου». Επιπλέον, «όλοι έχουν εκπαιδευτεί για να γίνουν ήρωες». Για τον αρχετυπικό φασισμό, προσθέτει ο Eco, «ο λαός εκλαμβάνεται ως μια μονολιθική οντότητα που εκφράζει την κοινή βούληση.

Δεδομένου όμως ότι καμία μεγάλη ποσότητα ανθρώπινων όντων δεν μπορεί να έχει κοινή βούληση, ο Ηγέτης προσποιείται ότι είναι ο ερμηνευτής της βούλησής τους», εξηγεί. Ακόμη, η προέλευση της χαρακτηριστικής συμπεριφοράς «μάτσο» από την οποία εμφορείται ο αρχετυπικός φασισμός έχει να κάνει με το ότι «ο αρχετυπικός φασίστας μεταφέρει τη δίψα του για εξουσία σε σεξουαλικά θέματα».

Εδώ υπονοείται τόσο η περιφρόνηση για τις γυναίκες όσο και η μισαλλοδοξία και η καταδίκη των μη τυπικών σεξουαλικών συνηθειών, εξηγεί ο αρθρογράφος.

Τέλος, ο αρχετυπικός φασισμός ψεύδεται συστηματικά. Όπως σημείωσε η Hannah Arendt σε μια συνέντευξη στο New York Review of Books το 1978, «Αν όλοι πάντα σου λένε ψέματα, η συνέπεια δεν είναι να πιστεύεις τα ψέματα, αλλά μάλλον να μην πιστεύει κανείς τίποτα πια». Οι οπαδοί πιστεύουν τον ηγέτη, απλώς και μόνο επειδή φοράει τον ιερό μανδύα της ηγεσίας.

Αυτή είναι μια συναρπαστική λίστα, σημειώνει ο αρθογράφος. Εάν κοιτάξει κανείς τον σημερινό δεξιό λαϊκισμό, παρατηρεί ακριβώς τα ίδια στοιχεία: τις λατρείες του παρελθόντος και της παράδοσης, την εχθρότητα σε κάθε μορφή κριτικής, τον φόβο των διαφορών και τον ρατσισμό, την προέλευση της κοινωνικής απογοήτευσης, τον εθνικισμό και την ένθερμη πίστη στις συνωμοσίες, την άποψη ότι οι «άνθρωποι» είναι μια ελίτ, το ρόλο του ηγέτη στο να λέει στους οπαδούς του ποια είναι η αλήθεια, τη θέληση για εξουσία και τον σεξισμό.

Ενδεικτικά, μόλις αυτόν τον μήνα, ο Trump περιέγραψε τους μετανάστες ως «ζώα», απείλησε με «λουτρό αίματος» εάν δεν κέρδιζε τον επόμενο Νοέμβριο και επαίνεσε τους εξεγερμένους της 6ης Ιανουαρίου 2021 ως «απίστευτους πατριώτες». Γνωρίζουμε ότι ο ίδιος και οι υποστηρικτές του σκοπεύουν να γεμίσουν τη γραφειοκρατία και τη δικαιοσύνη με άτομα προσωπικά πιστά σε αυτόν και να επικρίνουν το νομικό σύστημα λογοδοσίας: τελικά ο ίδιος είναι υπεράνω του νόμου, ενώ έχει μετατρέψει το Ρεπουμπλικανικό κόμμα σε προσωπικό του κόμμα.

• Ναι, τα σημερινά κινήματα είναι επίσης διαφορετικά από εκείνα των δεκαετιών του 1920 και του 1930. Ο Trump δεν δοξάζει τον πόλεμο, εκτός από τους οικονομικούς και εμπορικούς πολέμους. Ωστόσο, δοξάζει τον Putin, τον οποίο αποκάλεσε «ιδιοφυΐα» για τον πόλεμό του κατά της Ουκρανίας.

Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί με ρίζες στο φασιστικό παρελθόν είναι επίσης ποικίλοι. Ωστόσο, επίσης, μοιράζονται πολλά χαρακτηριστικά του αρχετυπικού φασισμού, κυρίως τη λατρεία της παράδοσης, τον εθνικισμό και τον ρατσισμό, αν και δεν έχουν κάποια άλλα, κυρίως την εξύμνηση της βίας.

Ο φασισμός της Γερμανίας ή της Ιταλίας των δεκαετιών του 1920 και του 1930 δεν υπάρχει τώρα, εκτός ίσως από τη Ρωσία. Αλλά το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε και για άλλα ρεύματα σκέψης. Ο συντηρητισμός, για παράδειγμα, δεν είναι αυτό που ήταν πριν από έναν αιώνα, όπως συμβαίνει και με τον φιλελευθερισμό και τον σοσιαλισμό.

Οι ιδέες και οι συγκεκριμένες προτάσεις των πολιτικών παραδόσεων αλλάζουν με την κοινωνία, την οικονομία και την τεχνολογία. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη. Αλλά αυτές οι παραδόσεις εξακολουθούν να έχουν έναν κοινό πυρήνα στάσεων για την ιστορία, την πολιτική και την κοινωνία. Αυτό ισχύει και για τον φασισμό.

Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, αλλά κάνει ομοιοκαταληξία, όπως συμβαίνει αυτή τη στιγμή. Ως εκ τούτου, συμπεραίνει ο αρθρογράφος, δεν πρέπει κανείς να εφησυχάζει, καθώς οι εναγκαλισμοί με τον φασισμό είναι πάντα επικίνδυνοι.

Με πληροφορίες από FT Fascism has changed, but it is not dead

Ο… τσαντισμένος Νετανιάχου, οι κατευναστικοί Αμερικανοί και τα εγκλήματα πολέμου στη Γάζα: Η χρήση της πείνας ως «πολεμικού όπλου» από το Ισραήλ…