Στη σκιά του αυταρχισμού και των σεισμών, η Τουρκία κερδίζει σε γεωπολιτική σημασία: Όμως, λίγο πριν από τις σημαντικές εκλογές, το δόγμα Ερντογάν φτάνει στα όριά του
Ο Ισλαμιστής πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν με στελέχη και μέλη του κόμματος του. Φωτογραφία Τουρκική Προεδρία
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Την ώρα που ολόκληρο το έθνος υποφέρει, πρωταρχικό μέλημα του Προέδρου είναι η επανεκλογή. Όταν ο Ταγίπ Ερντογάν (Recep Tayyip Erdogan) εμφανίστηκε το Μάρτιο ενώπιον του τουρκικού Κοινοβουλίου, φώναξε:
«Οι ψηφοφόροι θα δώσουν το Μάιο ένα μάθημα στην αντιπολίτευση». Μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές της τουρκικής Ιστορίας είχε λάβει χώρα μόλις λίγες εβδομάδες πριν.
Έτσι αρχίζει η εκτενής ανάλυση του ανταποκριτή της γερμανική ιστοσελίδα της Deutsche Welle στην Κωνσταντινούπολη Ozan Demircan. Αναφέρει, μεταξύ άλλων:
Στις 6 Φεβρουαρίου, δύο σεισμοί στη νοτιοανατολική Τουρκία προκάλεσαν το θάνατο τουλάχιστον 50.400 ανθρώπων. Μέχρι και σήμερα ξεθάβονται νεκροί από τα ερείπια. Όμως, μετά από λίγες μόνο ημέρες ο Erdogan άρχισε να επικεντρώνεται και πάλι στην προεκλογική εκστρατεία. «Το έθνος μου θα κάνει ό,τι είναι απαραίτητο στις 14 Μαΐου», προέτρεψε εκείνη την ημέρα ο Erdogan το Κοινοβούλιο και τους πολίτες.
Η 14η Μαΐου είναι ημέρα εκλογών στην Τουρκία και μοιραία ημέρα για τον Erdogan, τον αυταρχικό Πρόεδρο, του οποίου η ισχύς όλα αυτά τα χρόνια φαινόταν ακλόνητη. Και τώρα, λίγες μόλις εβδομάδες πριν από τις εκλογές, ξαφνικά φοβάται ότι θα χάσει την εξουσία. Και ένας από τους λόγους είναι ότι άφησε πολύ γρήγορα πίσω του την καταστροφή και στράφηκε στην προεκλογική εκστρατεία.
Σε δημοσκόπηση αμέσως μετά τους σεισμούς, ο Erdogan και το AKP έπεσαν σε ποσοστά μικρότερα από το 30%. Ο Erdogan, ο οποίος είναι Πρόεδρος εδώ και εννέα χρόνια και ο ισχυρότερος άνδρας της Τουρκίας εδώ και δύο δεκαετίες, δεν ήταν ποτέ λιγότερο δημοφιλής.
Κι όμως θα μπορούσε να πείσει τους ψηφοφόρους και αυτή τη φορά. Διότι έχει δημιουργήσει κάτι που εντυπωσιάζει πολλούς Τούρκους και μάλιστα αντιστοιχεί στην αντίληψη που έχουν, ότι δηλαδή η Τουρκία είναι ένα περήφανο έθνος: Εξουσία και επιρροή στην Εξωτερική Πολιτική.
Ο Erdogan μετέτρεψε τη χώρα σε εξαγωγέα σύγχρονων όπλων, διεξήγαγε πολέμους στη Συρία, υποδέχθηκε εκατομμύρια ανθρώπους που αναζητούσαν προστασία και εξελίχθηκε σε απολύτως απαραίτητο εταίρο της ΕΕ. Με το Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν (Wladimir Putin) ο Erdogan διαπραγματεύεται την τύχη της Ουκρανίας.
Ο Τούρκος Πρόεδρος προκάλεσε τη γεωπολιτική αναγέννηση της Τουρκίας. Και η εξέλιξη αυτή αποτελεί επιτυχία στα μάτια πολλών ψηφοφόρων.
Πλέον πολλοί Ευρωπαίοι μπορεί να μην το θυμούνται, αλλά ο Recep Tayyip Erdogan είχε κερδίσει κάποτε τη διάκριση του «Ευρωπαίου της Χρονιάς». Αυτό έγινε τον Οκτώβριο του 2004, και την ομιλία για τη βράβευσή του εκφώνησε ο πρώην Καγκελάριος Gerhard Schröder.
Στα χρόνια που μεσολάβησαν, ο Erdogan έγινε διαβόητος λόγω της προτίμησής του προς τους αμφιλεγόμενους αυταρχικούς αρχηγούς κρατών, όμως εκείνη την εποχή κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει την εξέλιξη αυτή. Το βραβείο μπορούσε να γίνει αντιληπτό και ως μια κάποια απονομή τίτλου ευγενείας στον Τούρκο πολιτικό.
Όμως ο Erdogan δε είχε κατά νου τη Δημοκρατία και την προσέγγιση με τη Δύση. Στην πράξη χρησιμοποίησε την υποστήριξη της Δύσης για να εδραιώσει τη δύναμή του στο εσωτερικό. «Δεν θέλουμε να μπούμε στην ΕΕ»:
Αυτό δήλωνε ο Erdogan ήδη από τη δεκαετία του 1990, όταν το AKP δεν υπήρχε καν. Και αυτή ήταν μία αρκετά προκλητική δήλωση εκείνη την εποχή. Άλλωστε πολλοί Τούρκοι πίστευαν τότε ότι η ΕΕ ήταν στ’ αλήθεια θεωρητικά πρόθυμη να εντάξει στους κόλπους της την Τουρκία.
Όμως για τον Erdogan το ζητούμενο ήταν πάντοτε η αμφισβήτηση των δυτικών θεσμών. Ήταν ο επαναστάτης που αρεσκόταν να χρησιμοποιεί το σύνθημα: «Ο κόσμος είναι μεγαλύτερος από πέντε χώρες».
Με τη φράση του αυτή αναφερόταν εμμέσως στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, στο οποίο κυριαρχούν οι νικήτριες δυνάμεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και η Κίνα. Το όργανο αυτό συχνά κατηγορείται ότι μπλοκάρει αντί να προωθεί. Ο Erdogan σχεδίασε ένα δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής γύρω από τη μάχη ενάντια σε αυτό το γεωπολιτικό σύστημα των πέντε μεγάλων χωρών.
Ο Nikolaus Meyer-Landrut γνωρίζει πολύ καλά τις επιπτώσεις που αυτό είχε στις σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ. Ο κορυφαίος Γερμανός διπλωμάτης είναι ο Πρέσβης της Ένωσης στην Άγκυρα και εντοπίζει μία «αυξανόμενη αυτοπεποίθηση» στην Εξωτερική Πολιτική της τουρκικής κυβέρνησης.
«Σε σχέση με την ΕΕ, αυτό μπορεί να μετρηθεί στη σημαντικά μειωμένη προθυμία της Τουρκίας να προσχωρήσει στις θέσεις της Ένωσης», σημειώνει. Στην ετήσια έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2022, ο βαθμός αποδοχής των θέσεων της ΕΕ στην Εξωτερική Πολιτική της Τουρκίας λαμβάνει την πολύ χαμηλή τιμή του 7%. Μόλις πριν από μια δεκαετία, ο ίδιος δείκτης ήταν δέκα φορές μεγαλύτερος.
Ο Erdogan δεν είναι ο μόνος στην Τουρκία που σκέφτεται έτσι. Σύμφωνα με έρευνα του German Marshall Fund και του παραρτήματος του Ιδρύματος Konrad Adenauer στην Τουρκία, οι Τούρκοι υποστηρίζουν περισσότερο από τους ερωτηθέντες σε άλλες χώρες μία στάση ανεξαρτησίας της χώρας τους στην Εξωτερική Πολιτική.
Ενώ το 30% των ερωτηθέντων σε όλες τις χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα βλέπουν αρνητικά τον ρόλο των Ηνωμένων Πολιτειών στις παγκόσμιες υποθέσεις, το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 67% στην Τουρκία. Ομοίως, το 21% των ερωτηθέντων παγκοσμίως αξιολογεί αρνητικά το ρόλο της ΕΕ στις διεθνείς εξελίξεις, ενώ στην Τουρκία την άποψη αυτή συμμερίζεται το 53%.
Η Asli Aydintasbas δεν θεωρεί τη στάση αυτή ως εκστρατεία εναντίον της Δύσης. «Η Εξωτερική Πολιτική της Τουρκίας δεν κινείται προς την κατεύθυνση της Ρωσίας ή της Κίνας, αλλά αποτελεί έκφραση της επιθυμίας να παίζει η Τουρκία σε όλα τα ταμπλό και να ξεπεράσει τον ανταγωνισμό μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων», εξηγεί η πολιτική επιστήμονας από το European Council on Foreign Affairs, μία Δεξαμενή Σκέψης με έδρα το Βερολίνο.
Ο Mustafa Akyol, αρθρογράφος των New York Times, υποστήριξε πριν από πολλά χρόνια ότι η ίδια η Δύση, με τη συνεχή κριτική της στην Τουρκία, προκαλεί στην πολιτική ελίτ της χώρας τα αντίθετα αντανακλαστικά.
Όμως αν ο Erdogan επαναστατεί χωρίς να επιδιώκει να δημιουργήσει εχθρούς, ποιο είναι το ζητούμενό του; Η επιρροή. Για το σκοπό αυτό, ο Τούρκος Πρόεδρος έχει επινοήσει μια Στρατηγική που μέχρι τώρα ήταν γνωστή μόνο από τις μεγάλες δυνάμεις.
Σχεδόν απαρατήρητη από την παγκόσμια κοινή γνώμη ήταν η ιστορική μάχη που έλαβε χώρα στις ακτές της Λιβύης στη Μεσόγειο το Μάιο του 2020. Τα στρατεύματα της κυβέρνησης της Λιβύης συγκρούστηκαν με τους αντάρτες από την Ανατολική Λιβύη. Επρόκειτο για πόλεμο δια αντιπροσώπων, γιατί τα όπλα προμήθευε στη μια πλευρά η Τουρκία και στην άλλη η Ρωσία.
Ήταν ο Δαβίδ εναντίον του Γολιάθ -και ο Γολιάθ, δηλαδή η Ρωσία, έπρεπε κανονικά να νικήσει. Όμως οι μισθοφόροι που υποστηρίχθηκαν από τη Μόσχα «κυνηγήθηκαν, αφού εντοπίστηκαν από μακριά», αναφέρει έκθεση των Ηνωμένων Εθνών. Όχι όμως από άλλους μαχητές, αλλά από ένα σμήνος drones τύπου Kargu-2. Κατασκευαστής τους είναι η τουρκική εταιρεία STM.
Οι Λίβυοι μισθοφόροι έπεσαν θύματα τηλεκατευθυνόμενων οπλικών συστημάτων. «Αυτό ήταν ένα σημείο-καμπή στη στρατιωτική Ιστορία», λέει ο Toby Walsh, Καθηγητής Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϋ. Ο ίδιος κάνει λόγο για «τρίτη επανάσταση στον τρόπο διεξαγωγής των πολέμων» -ισότιμη με τη χρήση χημικών και πυρηνικών όπλων. Ωστόσο, αυτή η επανάσταση δεν ξεκίνησε από τις ΗΠΑ, τη Ρωσία ή την Κίνα, αλλά από την Τουρκία.
Ο Erdogan συνήθιζε στην Εξωτερική του Πολιτική να εμπλέκεται σε λεκτικούς διαπληκτισμούς. Τώρα αφήνει τις πράξεις του να μιλήσουν από μόνες τους. Επιτρέπει στους μετανάστες να φτάσουν στα ελληνικά σύνορα όταν θέλει να ασκήσει πίεση στην Ευρώπη και στέλνει τα drones και τα μαχητικά αεροσκάφη του πάνω από το Αιγαίο.
Τουρκικά επιθετικά drones έχουν από το 2020 αναπτυχθεί στη Συρία και το Ιράκ, τη Λιβύη, το Αζερμπαϊτζάν, την Ουκρανία, τη Σομαλία και την Αιθιοπία. Ο Στρατός της χώρας έχει εισβάλει στη Συρία και το Ιράκ.
Αυτό οφείλεται κυρίως στην υποχώρηση της Δύσης σε πολλές περιοχές του κόσμου. «Ο Erdogan αναγνωρίζει το κενό γεωπολιτικής ισχύος ταχύτερα από οποιονδήποτε άλλο», λέει ο Walter Glos, επικεφαλής του γραφείου του Ιδρύματος Konrad Adenauer στην Άγκυρα. «Όπου η Δύση αφήνει κενό, πιέζει και επεκτείνει την επιρροή του». Εκτός αυτού, η Δύση εκτίμησε σε πολλές περιπτώσεις λανθασμένα τα συμφέροντα Ασφαλείας της Τουρκίας.
«Η ανάγκη της Τουρκίας για Ασφάλεια συχνά παρερμηνεύεται και στη Γερμανία». Το 2015, εν μέσω εμφυλίου πολέμου στη Συρία, η Bundeswehr και άλλοι εταίροι στο ΝΑΤΟ απέσυραν τους αντιαεροπορικούς πυραύλους Patriot από τα τουρκο-συριακά σύνορα.
Μέσα σε λίγους μήνες, πολλοί Τούρκοι πολίτες έχασαν τη ζωή τους από ρουκέτες που εκτοξεύτηκαν από την πλευρά της Συρίας. Η Τουρκία ερμήνευσε την κατάσταση αυτή ως μια νέα πρόκληση Ασφαλείας που θα έπρεπε να αντιμετωπίσει, υποστηρίζει ο Glos.
«Έτσι προέκυψε η συζήτηση για την αγορά των ρωσικών πυραύλων S-400». Έκτοτε η Τουρκία εκλαμβάνεται έξωθεν ως επιτιθέμενη, ενώ «στην Άγκυρα υπάρχει η πεποίθηση ότι η στάση της Δύσης εξαναγκάζει την Τουρκία να αντιμετωπίσει η ίδια τα προβλήματα που έχουν ανακύψει».
Από την άλλη πλευρά, αυτό σημαίνει ότι η Δύση δεν αποτελεί πλέον εμπόδιο. Ο Erdogan γνωρίζει ότι η Τουρκία είναι γεωγραφικά και γεωστρατηγικά πολύ σημαντική για να αγνοηθεί, και αυτό είναι κάτι που εκμεταλλεύεται ανελέητα. Παράδειγμα αποτελεί η διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς το Βορρά: Είναι σαφές σε όλους ότι η ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στη Βορειοατλαντική Συμμαχία θα ενισχύσει την Ασφάλεια στη Βαλτική.
Όμως η Τουρκία εξακολουθεί να ζυγίζει περισσότερο στη γεωπολιτική ζυγαριά απ’ ό,τι οι δύο σκανδιναβικές χώρες μαζί. Το γεγονός ότι ο Erdogan συναινεί πλέον στην ένταξη της Φινλανδίας στη Συμμαχία είναι μάλλον απόδειξη της επιτυχίας της επιμονής του.
Ο Πρόεδρος της Τουρκίας έπεισε δύο χώρες της ΕΕ να λάβουν υπόψη τις ανησυχίες της Τουρκίας σε σχέση με την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Επί μήνες το δόγμα Erdogan καθόριζε την πολιτική ατζέντα στη Βόρεια Ευρώπη και στο Αρχηγείο του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες.
Συμφωνία για τα σιτηρά, Μετανάστευση, ΝΑΤΟ: Ο Erdogan γνωρίζει ότι ο κόσμος δεν μπορεί πλέον να αποφασίζει χωρίς αυτόν, όταν καλείται να αντιμετωπίσει διάφορες σημαντικές προκλήσεις. Γι’ αυτό και ο Τούρκος Πρόεδρος έχει εδώ και καιρό μεταβληθεί από αντάρτης σε κατακτητής, ο οποίος μπαινοβγαίνει με άνεση στα ανάκτορα της εξουσίας των χωρών της Αφρικής. Η μεγαλύτερη τουρκική Πρεσβεία και η μεγαλύτερη στρατιωτική της βάση στο εξωτερικό βρίσκονται στη Σομαλία.
Ο Erdogan περιγράφει στους ομολόγους του εκεί τον εαυτό του ως έναν αντι-αποικιοκράτη που θέλει να συναλλάσσεται σε ισότιμη βάση -και χρησιμοποιεί αυτή την τακτική για να ανοίγουν οι πόρτες. Οι εξαγωγές της Τουρκίας στην ήπειρο έχουν αυξηθεί κατά 50% μέσα σε μια δεκαετία. Οι τουρκικές τηλεοπτικές σειρές και οι σαπουνόπερες σπάνε τα ρεκόρ τηλεθέασης στην Αφρική, τη Λατινική Αμερική και τμήματα της Ασίας. Ο
Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών Mevlüt Cavusoglu προσκάλεσε εκπροσώπους των Ταλιμπάν καθώς και τον Υπουργό Εξωτερικών της διεθνώς αποκλεισμένης κυβέρνησης της Βενεζουέλας σε διπλωματικό φόρουμ στην Αττάλεια.
«Ασκεί σημαντική επιρροή τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση», δήλωσε για τον Erdogan η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Judy Woodruff σε συνέντευξή της στη δημόσια αμερικανική τηλεόραση PBS.
Αυτό δεν ισχύει μόνο για τις μακρινές χώρες, αλλά και για την άμεση γειτονιά. Μεγάλη διάδοση γνώρισε μια φωτογραφία του δεξιού εθνικιστικού κόμματος MHP, στην οποία ο αρχηγός του Devlet Bahceli έλαβε κορνιζαρισμένο έναν μεγάλο χάρτη του Αιγαίου από στέλεχος του κόμματος.
Ωστόσο, τα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, συμπεριλαμβανομένης της Κρήτης, ήταν βαμμένα με κόκκινο χρώμα, το ίδιο χρώμα με την ηπειρωτική Τουρκία. Οι διαμαρτυρίες στην Αθήνα ήταν μεγάλες, οι πανηγυρισμοί στην Τουρκία ακόμη μεγαλύτεροι.
Ήταν σκάνδαλο, αλλά όχι στην Τουρκία. Κανείς δεν επέκρινε τον χάρτη που εξέφραζε όσα εύχονται οι εθνικιστές, γιατί στην πραγματικότητα σχεδόν όλοι στη χώρα σκέφτονται κατά τον ίδιο τρόπο.
Ο Erdogan δεν είναι ο καθοδηγητής τους, αλλά το φερέφωνό τους. «Δεν χρειάζεται να ζητήσουμε από κανέναν άδεια», φωνάζει στα μικρόφωνα όταν μιλά για μια πιθανή τέταρτη στρατιωτική επιχείρηση στη Συρία. «Θα μπορούσαμε να έρθουμε ένα βράδυ», φωνάζει αναφερόμενος στα ελληνικά νησιά.
Ακριβώς επειδή η συνεργασία του Erdogan έχει γίνει απαραίτητη σε πολλά γεωπολιτικά ζητήματα, δεν φοβάται πιθανές κυρώσεις.
«Η απειλή ή η επιβολή δυτικών κυρώσεων σε βάρος της Τουρκίας θα ευνοούσε πολιτικά τον Erdogan», πιστεύει ο Emre Peker από τη Δεξαμενή Σκέψης Eurasia Group. Όμως, ακόμα κι αν ένα μεγάλο και αυξανόμενο κομμάτι του τουρκικού πληθυσμού σκέφτεται με παρόμοιο εθνικιστικό τρόπο, όπως ο ίδιος ο Erdogan, ένα ερώτημα παραμένει: Μπορεί να κερδίσει κανείς με αυτόν τον τρόπο εκλογές εν μέσω της ανοικοδόμησης μετά τον καταστροφικό σεισμό;
«Ο Erdogan έχει αποδείξει ότι γνωρίζει πώς να αξιοποιεί θέματα Εξωτερικής πολιτικής για να αυξήσει τη δημοτικότητά του στο εσωτερικό», λέει ο Peker. Από την άλλη πλευρά, οι αντίπαλοι του Erdogan, όπως ο επικεφαλής της αντιπολίτευσης Kemal Kilicdaroglu, τον κατηγορούν ότι κατά τις κατακτητικές του εκστρατείες σε όλο τον κόσμο ξέχασε τα προβλήματα των Τούρκων.
Οι δημοσκοπήσεις καταδεικνύουν ότι ένα ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού είναι δυσαρεστημένο με τον αυξανόμενο αυταρχισμό του Προέδρου. Εν τω μεταξύ, ο πληθωρισμός έχει εκτιναχθεί στο 85,5% και οι βασικές ελευθερίες των ανθρώπων ορίζονται ολοένα και πιο στενά.
Ο Erdogan φαίνεται να χάνει την ικανότητα να μετατρέπει τις επιτυχίες στην Εξωτερική Πολιτική σε δημοτικότητα. Στο ερώτημα, κατά πόσον εάν ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης Kilicdaroglu θα κερδίσει τις εκλογές της 14ης Μαΐου, το 43% των ερωτηθέντων απάντησε «Ναι». Το Δεκέμβριο, το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 32%.
Ο Αμερικανός μελετητής θεμάτων Μέσης Ανατολής Henri Barkey υποστηρίζει ότι η ανεξέλεγκτη εξουσία του Erdogan θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για τον ίδιο στις εκλογές.
«Ο Erdogan περιβάλλει ολοένα και περισσότερο εαυτόν με ομοϊδεάτες του και είναι ολοένα και λιγότερο ανοιχτός στην κριτική». Αυτό συμβαίνει σε πολλούς επαγγελματίες, πολιτικούς και μάνατζερ που παραμένουν στην ίδια θέση για δύο δεκαετίες. Αλλά αυτό θα μπορούσε να μεταφραστεί σε μια πολιτική που «θα σχεδιάζεται τάχιστα και θα είναι επιρρεπής σε σοβαρά ελαττώματα», πιστεύει ο Barkey. Τότε «ο Erdogan ο Κατακτητής» θα μπορούσε να γίνει σύντομα «ο Erdogan ο Ηττημένος στις Εκλογές».
Τίτλος: «Τουρκία: Επαναστάτης, κατακτητής, ηττημένος στις εκλογές; Γιατί η εξουσία του Erdogan κλονίζεται λίγο πριν από τις εκλογές»
Υπότιτλος: «Στη σκιά του αυταρχισμού και των σεισμών, η Τουρκία κερδίζει σε γεωπολιτική σημασία. Όμως, λίγο πριν από τις σημαντικές εκλογές του Μαΐου, το δόγμα Erdogan φτάνει στα όριά του»
ΠΗΓΗ: Γερμανική ιστοσελίδα της Deutsche Welle -Κωνσταντινούπολη, Ozan Demircan
Ακολουθήστε τη HELLAS JOURNAL στη NEWS GOOGLE