Υπερ-φιλελεύθεροι, ευρωσκεπτικιστές, ξεροκέφαλοι: Πώς μία δράκα ακραίων ζηλωτών του Brexit ανατίναξε τη Βρετανία

Η παραίτηση της Λιζ Τρας δεν αποτελεί μόνον μία πρωτοφανή κατάπτωση του πολιτικού σκηνικού του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά και το τέλος μιας εξ αρχής αμφιλεγόμενης και εκ του αποτελέσματος απολύτως αποτυχημένης «επανάστασης».

Ήταν η επανάσταση που ξεκίνησε πριν από 11 χρόνια και που με την είσοδο της Λιζ Τρας στην Ντάουνινγκ Στριτ οδήγησε τη μικρή αλλά θορυβώδη ομάδα των δεξιών υπερ – νεοφιλελεύθερων αντιευρωπαϊστών της Βρετανίας από τις παρυφές της πολιτικής ζωής στους μεγάλους διαδρόμους της εξουσίας του Ουάιτχολ.

Επί μια δεκαετία και περισσότερο, μια ομάδα ελάχιστα γνωστών πολιτικών, περιθωριακών think tanks και προσωπικοτήτων των μέσων ενημέρωσης βοήθησαν να παρασυρθεί το Κόμμα των Τόρις και το έθνος του οποίου ηγείτο, από τον λεγόμενο συμπονετικό συντηρητισμό του Ντέιβιντ Κάμερον σε ένα τρίπτυχο ακραιφνούς υπεράσπισης του Brexit κυρίως, και δευτερευόντως της ελεύθερης αγοράς και της περικοπής των φόρων.

Χρειάστηκαν τέσσερις πρωθυπουργοί των Τόρις, τέσσερις γενικές εκλογές και ένα δημοψήφισμα. Και τελικά με επικεφαλής την Τρας, η ομάδα αυτή έζησε τελικά το όνειρό της. Η χώρα επρόκειτο να ξαναφτιαχτεί καθ’ εικόνα και ομοίωση των οραματισμών τους.

Φαντασιώσεις που συγκρούστηκαν με την πραγματικότητα 

Ομως ήρκεσαν για την πτώση 44 χαοτικές μέρες και τίποτα παραπάνω.

«Ένιωσαν πως επιτέλους είχε έρθει η στιγμή τους», λέει ο Τιμ Μπέιλ, καθηγητής πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου. «Θα αποδείκνυαν  ότι το Brexit δεν ήταν ένα φρικτό λάθος, αλλά μια φανταστική ευκαιρία. Αλλά φυσικά, καθώς όπλο αυτό βασιζόταν πάντα στη φαντασία, ήταν αναπόφευκτο να συγκρουστεί με την πραγματικότητα».

Η Τρας εξελέγη ηγέτης των Συντηρητικών -και έτσι πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου- τον περασμένο μήνα με τις ψήφους μόλις 81.000 μελών του κόμματος, μια ομάδα αρκετά μεγάλη για να νικήσει τον πιο κεντρώο αντίπαλό της, Ρίσι Σουνάκ, πλην όμως αρκετά μικρή ώστε να χωράει άνετα στο γήπεδο του Γουέμπλεϊ.

Ηταν η ομάδα πιστών που είχε ενθουσιαστεί από τις μεθυστικές υποσχέσεις για ένα κράτος με χαμηλούς φόρους που θα αγκάλιαζε τις ευκαιρίες του Brexit.

Η τιμωρία των αγορών

Αλλά μόλις η Πρωθυπουργός Τρας άρχισε να εφαρμόζει τις υποσχέσεις της – μέσω ενός «μίνι-προϋπολογισμού» στις 23 Σεπτεμβρίου που περιελάμβανε δεκάδες δισεκατομμύρια λιρών σε μη χρηματοδοτούμενες (κοστολογημένες) φορολογικές περικοπές μαζί με ένα τεράστιο πρόγραμμα επιδοτήσεων ενέργειας – οι αγορές άρχισαν να διολισθαίνουν σε αναταραχή.

Μέσα σε λίγες μέρες ήταν σαφές ότι η Τρας είχε πυροδοτήσει μια οικονομική κρίση και μάλιστα μία κρίση που οδήγησε τη δημοτικότητα των Συντηρητικών να κατακρημνίζεται μαζί με την αξία της λίρας.

Οι βουλευτές της, αντιμέτωποι με την εκλογική λήθη, τρομοκρατήθηκαν.

Τις εβδομάδες που ακολούθησαν, η Τρας αναγκάστηκε να απολύσει τον υπουργό της επί των Οικονομικών και να ανατρέψει το μεγαλύτερο μέρος του οικονομικού της προγράμματος σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να σταθεροποιήσει τις αγορές.

Αυτή την εβδομάδα η υπουργός Εσωτερικών της ακολούθησε τον υπουργό Οικονομικών, εκτός κυβέρνησης. Οι βουλευτές της προχώρησαν σε ανταρσία, κάποιοι απαιτώντας δημόσια το κεφάλι της.

Το πρωί της περασμένης Πέμπτης, μετά από μια καταστροφική ψηφοφορία στο κοινοβούλιο, όπου οι βουλευτές των Τόρις αρνήθηκαν την ψήφο με κομματική πειθαρχία, η Τρας απεδέχθη ότι το παιχνίδι είχε λήξει…

Η θλιβερή ταπείνωση 

Οι καταστροφικές έξι εβδομάδες της κυβέρνησης Τρας ήταν μια θλιβερή ταπείνωση για την ίδια την πρωθυπουργό, φυσικά -αλλά και για την φιλελεύθερη δεξιά του Συντηρητικού κινήματος.

«Είμαι αρκετά στενοχωρημένος γι’ αυτό», δηλώνει τώρα ο Μάρκ Λίτγουντ, γενικός διευθυντής του Ινστιτούτου Οικονομικών Σχέσεων (IEA), ενός από τα δεξιά think tank του Ουέστμινστερ που ενέπνευσαν την ατζέντα Τρας.

«Φάνηκε στην πραγματικότητα σαν να είχαμε μια νέα κυβέρνηση που, σε πολύ γενικούς όρους, συμμεριζόταν την ανάλυση  για τα προβλήματα της οικονομίας μας και δεν ήταν αρκετά προσανατολισμένη στην αγορά».

Αλλά η Τρας απέτυχε στην «πολιτική εκτέλεση», όχι στην οικονομική σκέψη, επιμένει ο Λίτλγουντ, θρηνώντας ότι «αν η εκτέλεση πάει πολύ στραβά, έχει μια ανατρεπτική επίδραση στις ιδέες».

Εξηγώντας την καταστροφή

Πράγματι, οι φιλελεύθεροι Συντηρητικοί εξηγούν την καταστροφή της Τρας με διάφορους τρόπους:

• Δεν ήταν αρκετά ξεκάθαρη για το τι έκανε και τους λόγους που το έκανε.
• Έκανε ανακοινώσεις με λάθος σειρά
• Αρνήθηκε  να συνδυάσει τις φορολογικές της περικοπές με περιορισμό δαπανών και
• Δεν κατάφερε να αποδείξει  ότι τα σχέδιά της επρόκειτο να λειτουργήσουν.

Ο πρώην ηγέτης του UKIP Νάιτζελ Φάρατζ ήταν ένας άλλος δεξιός υπέρμαχος του Brexit που υποστήριζε για δεκαετίες χαμηλή φορολογία και μικρά κράτη.

«Νομίζω ότι η ελπίδα ήταν ότι ο μίνι προϋπολογισμός θα σηματοδοτούσε μια πολύ σημαντική στιγμή», δηλώνει τώρα ο Φάρατζ . «Αυτό τώρα φαίνεται να είναι νεκρό. Οι άνθρωποι του Συντηρητικού Κόμματος με τους οποίους μιλάω, που σκέφτονται στο ίδιο μήκος κύματος με μένα … έχουν παραιτηθεί λίγο πολύ».

Αλλά οι Τόρις που αντιτίθενται στην φιλελεύθερεη ατζέντα χαίρονται με την αποτυχία της, αν όχι με την καταστροφή της.

«Το ήπιο φλερτ με τον φιλελευθερισμό του Tea Party έχει στραγγαλιστεί από τη γέννησή του και νομίζω ότι για τη γενική καλή τύχη του Κόμματος των Τόρις αυτό πρέπει να θεωρηθεί καλό», λέει ο οπαδός των Τόρις Simon Hoare στο BBC .

Ένας εν ενεργεία υπουργός του υπουργικού συμβουλίου πρόσθεσε: «[Οι φιλελεύθεροι] θα πρέπει να προσαρμοστούν στην πραγματικότητα όπως οι υπόλοιποι από εμάς. Δεν μπορούν να κλέψουν την αγορά».

Η Νίκι Μόργκαν, πρώην υπουργός που σημαίνον στέλεχος της κεντρώας κοινοβουλευτικής ομάδας των Τόρις «Ένα Έθνος», λέει ότι το κόμμα πρέπει τώρα να επιστρέψει στην προηγούμενη προσέγγισή του.

«Το καθήκον για την πτέρυγα «Ένα Έθνος» του κόμματος είναι σχεδόν να αγνοήσει την φιλελεύθερη δεξιά και να συνεχίσει με την επαναβεβαίωση της πολιτικής του ενός έθνους και να αποδείξει σε όλους, από τη Λιζ Τρας μέχρι και κάτω, ότι αν θέλουμε να παραμείνουμε στην εξουσία, τότε θα πρέπει να είναι λογικοί», είπε.

Το λάθος του τρομοκρατημένου Κάμερον

Για ορισμένους στη συντηρητική δεξιά, τα λεγόμενα Trussonomics ήταν το αναπόφευκτο τελικό σημείο μιας πορείας προς την απορρύθμιση που ξεκίνησε με το κίνημα του Brexit στις αρχές της δεκαετίας του 2010.

Ο Φάρατζ ήταν ένας από τους εμπνευστές του Brexit που ήθελαν το Ηνωμένο Βασίλειο να αποχωρήσει από την ΕΕ σε μια προσπάθεια να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων.

Το σημείο καμπής ήρθε το 2011, όταν αρκετοί δεξιοί συντηρητικοί βουλευτές – πολλοί από αυτούς νεοεκλεγένοι το προηγούμενο έτος – εξεγέρθηκαν εναντίον του τότε πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον και ψήφισαν υπέρ ενός δημοψηφίσματος για την ένταξη στην ΕΕ.

Ήταν η πρώτη φορά που συνειδητοποίησαν τη δύναμή τους.

Σε όλη τη χώρα, το αίσθημα κατά της ΕΕ αυξανόταν, τροφοδοτούμενο από την κρίση της ευρωζώνης και τη ραγδαία αύξηση των μεταναστευτικών ροών.

«Όσο ισχυρότερο γινόταν το Κόμμα Ανεξαρτησίας, τόσο περισσότερο ενθαρρυνόταν οι υπέρμαχοι του Brexit στους κόλπους των Τόρις» λέει για την ομάδα του ο Φάρατζ.

Ο Κάμερον ήταν τρομοκρατημένος και η πίεση από μέσα και έξω από το κόμμα τον ανάγκασε να συμφωνήσει σε ένα δημοψήφισμα για την ένταξη της Βρετανίας στην ΕΕ. Κέρδισε η πλευρά που υποστήριξε την έξοδο, με επευφημίες από ένα λαλίστατο τμήμα του δεξιού βρετανικού Τύπου που υποστηρίζει επίσης χαμηλούς φόρους και απορρύθμιση.

«Το δημοψήφισμα τούς επέτρεψε να συσπειρωθούν γύρω από ένα μόνο θέμα», εκτιμά ο Ντέιβιντ Γέλαντ, πρώην συντάκτης της εφημερίδας Sun που ανήκει στον Ρούπερτ Μέρντοχ, που υποστηρίζει το Brexit. Τώρα ο Γέλαντ μιλά ενάντια στην επιρροή των δεξιών μέσων ενημέρωσης.

«Η δεξιά του Συντηρητικού Κόμματος και οι υποστηρικτές τους στα μέσα ενημέρωσης και στον κόσμο των δεξαμενών σκέψης ήξεραν ότι μπορούσαν να το κάνουν αυτό. Έπρεπε να κερδίσουν το Brexit, διαφορετικά είχαν τελειώσει. Και το έκαναν. Και από τότε αυτό τους ενθάρρυνε».

«Ψηφίστε να φύγουμε»

Με τον Κάμερον να αναγκάζεται σε παραίτηση,   η επόμενη μάχη της ομάδας ήταν με τον διάδοχό της, Τερίζα Μέι, μιας ευρωσκεπτικίστριας  που προσπάθησε να διαπραγματευτεί μια λιγότερο δραστική μορφή Brexit η οποία θα άφηνε τη Βρετανία συντονισμένη με πολλούς από τους κανόνες και τους κανονισμούς των Βρυξελλών.

Ο Φάρατζ είπε ότι η «χαλαρή σχέση» μεταξύ των φιλελεύθερων υπέρ του Brexit εντός και εκτός του Κόμματος των Τόρις διατήρησε την κυριαρχία της στο κοινοβούλιο μπλοκάροντας τελικά την προτεινόμενη συμφωνία για το Brexit στο κοινοβούλιο και αναγκάζοντας την Μέι να παραιτηθεί.

Στη συνέχεια, ο Μπόρις Τζόνσον αναδείχθηκε ως ο επόμενος πρωθυπουργός, ένας γνήσιος αγωνιστής του «Ψηφίστε να φύγουμε» που μπόρεσε να προωθήσει τη σκληρή μορφή του Brexit που η ομάδα είχε ονειρευτεί.

Αλλά η εσωτερική πολιτική του ήταν λιγότερο του γούστου τους: Ενα είδος ενίσχυσης υψηλών δαπανών που απευθύνθηκε σε εκατομμύρια Τόρις και ψηφοφόρους υπέρ του Brexit.

«Οι βασικοί υποστηρικτές του Brexit δεν ήταν υπερφιλελεύθεροι», εξηγεί ο πρώην βουλευτής των Τόρις Στιούαρτ Τζάκσον.

«Υπήρχαν μερικοί που ήθελαν [το Λονδίνο να γίνει] Σιγκαπούρη-on-Thames… αλλά το μεγαλύτερο μέρος των βουλευτών του Brexit και σίγουρα των ψηφοφόρων του Brexit ήταν πολύ περισσότερο κάτι που θα αποκαλούσα «κοινοτιακοί», (σσ: δηλαδή κατά της απομόνωσης από την Ευρώπη).

Το κενό ιδεών για το πώς θα εκτελεστεί το Brexit, ακόμη και μεταξύ πολλών υποστηρικτών της «εξόδου», άφησε τελικά χώρο που τον κάλυψαν οι υπερ -φιλελεύθεροι.

«Ήταν οι μόνοι που είχαν μια πρόταση στην οποία θα μπορούσε να στηθεί ένα Ηνωμένο Βασίλειο εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης», λέει ο Τζάκσον.

Με την αποχώρηση του Τζόνσον τον Ιούλιο μετά από μια σειρά προσωπικών σκανδάλων, άνθρωποι όπως ο Λίτλγουντ  βρέθηκαν σε άνοδο.

Οι ιδέες τους βρήκαν ξανά απήχηση στην Τρας- η οποία παρότι δεν ήταν υπέρμαχος του Brexit στο δημοψήφισμα, ήταν οπαδός του φιλελεύθερου σκοπού – και τον μελλοντικό υπουργό Οικονομικών Kwarteng. Το φιλόδοξο ζευγάρι ήταν μεταξύ εκείνων που έγραψαν το διαβόητο πλέον φυλλάδιο το όνομα « Britannia Unchained » που προσέφερε ριζοσπαστικές δεξιές λύσεις στα οικονομικά προβλήματα της Βρετανίας.

Λιγότερο από δύο μήνες μετά την αποχώρηση του Τζόνσον, το οικονομικό τους ενημερωτικό δελτίο τέθηκε τελικά σε δοκιμή – αλλά και εξερράγη λόγω του αντίκτυπου που προκάλεσε στις αγορές.

Το τόξο της ιστορίας

Καθώς η Τρας και ο Κουαρτένγκ αναπολούν τις στάχτες της σύντομης καριέρας τους στη Ντάουνινγκ Στριτ, η δεξιά υπέρ του Brexit γλείφει τις πληγές της και αναρωτιέται τι έρχεται στο μέλλον.

Ο Shanker Singham, ένας άλλος φιλελεύθερος στοχαστής που είναι κοντά στην Τρας, επέμεινε ότι είναι πολύ νωρίς για να πούμε εάν η ατζέντα των χαμηλών φόρων και του υπερανταγωνισμού έχει οριστικά καταστραφεί από το πείραμα των Trussonomics.

«Είναι μια πολύ εμπύρετη ατμόσφαιρα και τα πράγματα πρέπει να ηρεμήσουν», είπε. «Υπάρχει ένα μεγάλο τόξο ιστορίας εδώ και ο μίνι προϋπολογισμός της Τρας δεν μπορεί ξαφνικά να αλλάξει αυτό το τόξο της ιστορίας».

Ο Λίτλγουντ επιμένει ότι θα υπάρξει άλλη μια ευκαιρία να εφαρμοστούν φιλελεύθερες πολιτικές σε λιγότερο από μια δεκαετία, δεδομένων των διαρθρωτικών οικονομικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η Βρετανία.

«Το όραμα του Brexit ως «Νταβός στον Τάμεση», το οποίο είχε συγκινήσει μόνο το 10% του εκλογικού σώματος των Συντηρητικών, είναι νεκρό», γράφει ωστόσο ο Μάθιου Γκούντγουιν , ένας ακαδημαϊκός που έχει μελετήσει την άνοδο της λαϊκιστικής δεξιάς.

«Ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός για το Συντηρητικό Κόμμα τώρα είναι να επιστρέψει σε αυτό που ήταν πραγματικά το Brexit για το 90% και να επανασυνδεθεί με το εκλογικό σώμα του 2019».

Με πληροφορίες από Politico

Η Πένυ Μόρντον ανακοίνωσε πρώτη την υποψηφιότητά της για τη διαδοχή της Λιζ Τρας στο τιμόνι της Βρετανίας

Ακολουθήστε τη HELLAS JOURNAL στη NEWS GOOGLE