Όταν ο παράδεισος κατακάηκε… Πριν από 100 χρόνια η μεγάλη πυρκαγιά της Τουρκίας κατέστρεψε την κοσμοπολίτικη Σμύρνη
Φωτογραφία που δημοσιεύει η γερμανική Frankfurter Allgemeine Zeitung από την καταστρεμμένη Σμύρνη. Φωτογραφία Αρχείου
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Για τις γενοκτονίες των… άλλων: Η Τουρκία θα στηρίξει τη μήνυση που κατέθεσε στο Διεθνές Δικαστήριο η Νότια Αφρική κατά του Ισραήλ, για τη Γάζα
Η κρίση νομιμότητας του νεοσουλτάνου και οι συνέπειές της: Οι Αμερικανοί …”σφάζουν” τον Ερντογάν με το βαμβάκι, δεν είναι πια επιλογή του η ένταση με την Ελλάδα…
Σαν από θαύμα γλίτωσε από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Σμύρνη, το σημερινό Izmir. Όμως μόλις τέσσερα χρόνια αργότερα η κοσμοπολίτικη πόλη, της οποίας οι έμποροι είχαν αποκτήσει παραμυθένιο πλούτο και η οποία ήταν ένα από τα πιο φωτισμένα κέντρα της εποχής, μεταβλήθηκε σε ερείπια.
Το ρεπορτάζ του πολιτικού συντάκτη για θέματα Τουρκίας και Μέσης Ανατολής στη γερμανική Frankfurter Allgemeine Zeitung, (κείμενο Rainer Hermann) αναφέρει, μεταξύ άλλων:
Όταν η πόλη ονομαζόταν ακόμη Σμύρνη, ζούσαν εκεί διπλάσιοι Έλληνες απ’ ό,τι στην Αθήνα και το λιμάνι της Μικράς Ασίας εξήγαγε διπλάσια αγαθά από την πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην οποία άνηκε η πόλη.
Οι Χριστιανοί αποτελούσαν τα 2/3 του πληθυσμού: Ήταν Έλληνες και Αρμένιοι, οικογένειες Λεβαντίνων από την Ιταλία και τη Γαλλία που είχαν εγκατασταθεί στην πόλη πριν από γενιές, αλλά και Αμερικανοί που αποκαλούσαν την συνοικία τους «Παράδεισο» και είχαν κάθε λόγο να το κάνουν.
Τότε η «Μεγάλη Φωτιά», όπως την αποκαλούν σήμερα οι Έλληνες, έπληξε την άλλοτε ακμάζουσα πόλη. Η «Μεγάλη Ιδέα», το όραμα μιας μεγάλης ελληνικής αυτοκρατορίας με επίκεντρο τη Μικρά Ασία, εξανεμίστηκε. Στις 15 Μαΐου 1919, ο Βρετανός Πρωθυπουργός David Lloyd George επέτρεψε στους Έλληνες στρατιώτες να αποβιβαστούν στη Σμύρνη.
Αυτό έθεσε σε κίνηση μια αλυσίδα γεγονότων που οδήγησαν στην καταστροφή, γράφει ο Βρετανός ιστορικός Giles Milton στο βιβλίο του «Σμύρνη, ο Χαμένος Παράδεισος», στο οποίο παρακολουθεί μέρα με τη μέρα «πώς το όνειρο μιας πολυεθνικής πόλης τυλίχθηκε στις φλόγες», όπως αναφέρει ο υπότιτλος του βιβλίου.
Δύο χρόνια αργότερα, ο ελληνικός Στρατός απείχε 130 χιλιόμετρα από την Άγκυρα, τη νέα πρωτεύουσα του τουρκικού εθνικού κινήματος. Η προέλαση σταμάτησε και τον Αύγουστο του 1922 ο Atatürk ανέτρεψε τη ροή του πολέμου, με αποτέλεσμα οι πρώτοι 50.000 ηττημένοι Έλληνες στρατιώτες να φτάσουν στη Σμύρνη στα τέλη Αυγούστου. Μισό εκατομμύριο πρόσφυγες είχαν φτάσει στη Σμύρνη μέχρι την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου.
Στις 7 Σεπτεμβρίου, η ελληνική Διοίκηση της πόλης και η Αστυνομία εγκατέλειψαν τα καθήκοντά τους. Η εισροή στρατιωτών και προσφύγων στην πόλη αυξήθηκε, μόνο λίγοι κατόρθωσαν να σωθούν σε ένα από τα πλοία που βρίσκονταν στο λιμάνι. Η δημόσια τάξη κατέρρευσε.
Όταν τα πρώτα τμήματα τουρκικού Ιππικού εισήλθαν συντεταγμένα στην πόλη στις 9 Σεπτεμβρίου, οι Έλληνες στρατιώτες είχαν ήδη αποσυρθεί. Στην αρχή επικράτησε ηρεμία. Προς το βράδυ τουρκικές μονάδες και πολλοί παραστρατιωτικοί κατέκλυσαν στην πόλη από όλες τις κατευθύνσεις.
Την επόμενη μέρα άρχισε να λεηλατείται η Αρμενική Συνοικία, ξεκίνησαν οι βιασμοί και οι δολοφονίες. Ο όχλος δολοφόνησε με αγριότητα τον Έλληνα μητροπολίτη Χρυσόστομο. Εν τω μεταξύ μπήκε θριαμβευτικά στην πόλη ο Mustafa Kemal, ο οποίος εγκατέστησε το αρχηγείο του στο σπίτι της πλούσιας οικογένειας Ussaki, της οποίας την κόρη Latife παντρεύτηκε το 1923.
Στις 11 Σεπτεμβρίου, η πειθαρχία των τακτικών στρατευμάτων κατέρρευσε. Ο Milton επικαλείται μαρτυρίες Βρετανών ναυτών που παρατηρούσαν από τα πλοία τους τα σοβαρά εγκλήματα πολέμου. Προς το βράδυ, οι Τούρκοι άρχισαν να ξεφορτώνουν φορτηγά που κουβαλούσαν χειροβομβίδες και πετρέλαιο.
Την επόμενη μέρα στην πόλη επικράτησε τελικά η απόλυτη αναρχία. Οι περισσότεροι πυροβολισμοί, λεηλασίες και βιασμοί σημειώθηκαν στην Αρμενική Συνοικία. Ο αριθμός των περιπλανώμενων προσφύγων ανήλθε στις 700.000.
Η μοιραία ημέρα ήταν η Τετάρτη 13 Σεπτεμβρίου 1922. Η Πυροσβεστική της πόλης, η οποία διοικείτο από Έλληνες και Τούρκους, έλαβε τις πρώτες κλήσεις για πυρκαγιές –και πάλι από την Αρμενική Συνοικία. Τούρκοι στρατιώτες ξεφόρτωσαν μεγάλα βαρέλια με πετρέλαιο από την τοπική εταιρεία πετρελαίου και τα τοποθέτησαν σε απόσταση 200 μέτρων μεταξύ τους. Στρατιώτες ψέκασαν σπίτια με πετρέλαιο και έβαλαν φωτιά, την οποία φούντωσε ο δυνατός αέρας.
Στις δύο το μεσημέρι η Αρμενική Συνοικία είχε τυλιχθεί στις φλόγες. Η φωτιά εξαπλώθηκε σε όλες τις περιοχές και εξαφάνισε τον πλούτο που συσσώρευαν επί δύο αιώνες οι μεγάλες λεβαντίνικες εμπορικές οικογένειες. Η φωτιά πλησίασε στο λιμάνι, όπου περισσότεροι από 500.000 άνθρωποι ήλπιζαν πλέον να διασωθούν.
Τα πρώτα πλοία των ευρωπαϊκών δυνάμεων που βρίσκονταν στο λιμάνι άρχισαν να υποδέχονται απελπισμένους ανθρώπους. Σε δύο ημέρες κατάφεραν να διασώσουν μόνο 20.000 πρόσφυγες. Πτώματα στοιβάζονταν στη στεριά ή επέπλεαν πρησμένα στο νερό. Αυτόπτες μάρτυρες περιέγραψαν σκηνές Αποκάλυψης.
Οι New York Times έγραψαν: «Η Σμύρνη σβήστηκε από το χάρτη». Τα 3/4 της πόλης ισοπεδώθηκαν. Η μοίρα εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων που είχαν συρρεύσει στη Σμύρνη από όλη τη Μικρά Ασία έμοιαζε να έχει επισφραγιστεί.
Ωστόσο, 300.000 άνθρωποι οφείλουν τη ζωή τους σε μια από τις πιο ασυνήθιστες επιχειρήσεις διάσωσης του 20ου αιώνα, την ηρωική πράξη του μέχρι τότε απαρατήρητου Αμερικανού ιεραποστόλου Asa Jennings. Σχεδόν με δικές του πρωτοβουλίες φρόντισε μέσα σε έξι ημέρες να έρθουν στη Σμύρνη ελληνικά πλοία που βρίσκονταν ανοιχτά της Λέσβου.
Η Συνθήκη της Λωζάνης της 24ης Ιουλίου 1923 σφράγισε την εθνοκάθαρση που είχαν ξεκινήσει οι Έλληνες την άνοιξη του 1921 για να επιβάλουν τη «Μεγάλη Ιδέα» τους. 1,2 εκ. Έλληνες εγκατέλειψαν τη Μικρά Ασία και 400.000 Τούρκοι εκδιώχθηκαν από την Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία και το Izmir, όπως λέγεται έκτοτε η πόλη. Όμως με την πυρκαγιά της 13ης Σεπτεμβρίου 1922 χάθηκε η κοσμοπολίτικη Σμύρνη.
Τίτλος: «Όταν ο παράδεισος κατακάηκε»
Υπότιτλος: «Πριν από 100 χρόνια μια μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε την κοσμοπολίτικη Σμύρνη»
ΠΗΓΗ: Frankfurter Allgemeine Zeitung, Rainer Hermann
Ακολουθήστε τη HELLAS JOURNAL στη NEWS GOOGLE