Πόσο αποτελεσματικό είναι το όπλο των οικονομικών κυρώσεων; Το βιβλίο του συγγραφέα Νίκολας Μούλντερ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Με αμερικανικούς πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς ATACMS χτύπησαν οι Ουκρανοί στρατιωτικές βάσεις στην Κριμαία * Αναχαιτίσαμε έξι, λέει η Ρωσία

Ρώσοι κατάσκοποι εμφανίζονταν ως ζευγάρι ξενοδόχων στη Χαλκιδική: Η ειδυλλιακή Villa Elena ήταν φωλιά πρακτόρων της υπηρεσίας πληροφοριών του Πούτιν,GRU

Συνάντηση «παρηγοριάς» Φιντάν με Μπλίνκεν στο Ριάντ: Η πρώτη επαφή υψηλόβαθμων αξιωματούχων μετά την «αναβολή» της επίσκεψης Ερντογάν στον Λευκό Οίκο

Βιβλίο: The Economic Weapon, Συγγραφέας: Nicholas Mulder
Εκδ. Yale University Press, 2022, σελ. 448
ΠΟΣΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΟΠΛΟ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΥΡΩΣΕΩΝ;

Του ΑΧΙΛΛΕΑ ΠΑΠΑΡΣΕΝΟΥ*

Οι άνευ προηγουμένου  οικονομικές κυρώσεις που έχουν επιβληθεί από τη Δύση στη Ρωσία για την  εισβολή της στην Ουκρανία,  έχουν επαναφέρει στο προσκήνιο  την  αποτελεσματικότητα και τις συνέπειες τους  ως οικονομικού όπλου σε περιόδους  πολέμου και ειρήνης .

Ο Νίκολας Μούλντερ, επίκουρος καθηγητής  σύγχρονης ευρωπαικής ιστορίας  στο αμερικανικό πανεπιστήμιο Κορνέλ, έχει μελετήσει συστηματικά την πολιτική, νομική και οικονομική  ιστορία  του θεσμού  σε έξη χώρες και πέντε γλώσσες.

Το βιβλίο του «Το οικονομικό όπλο», παρότι επικεντρώνεται στα τριάντα  πρώτα χρόνια εφαρμογής  κυρώσεων  από τον  Πρώτο μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, γίνεται  όλο και πιο επίκαιρο, καθώς κυκλοφόρησε ένα μήνα πριν τη ρωσική εισβολή .

• Ενώ η πρώτη  περίπτωση εμπορικού μπουκοτάζ, από την αρχαία Αθήνα κατά των Μεγάρων, αναφέρεται από τον Θουκυδίδη στην Ιστορία του  Πελοποννησιακού Πολέμου,  ο ναυτικός και χερσαίος αποκλεισμός  υπήρξε συνήθης πολεμική  πρακτική  ανά τους αιώνες .

Η ραγδαία αύξηση  του εμπορίου και των χρηματοοικονομικών ροών  στις δεκαετίες  μέχρι το 1914 έκανε πρόσφορο το έδαφος για την  οικονομική απομόνωση των Κεντρικών Δυνάμεων  από τις  Δυνάμεις της Αντάντ στον  Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο  στη  λογική ότι «δεν μπορούμε να διεξάγουμε πόλεμο των όπλων και να έχουμε ειρήνη του εμπορίου».

Η διαδεδομένη αντίληψη  ότι ο αποκλεισμός  έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη συμμαχική νίκη  στο Μεγάλο Πόλεμο επηρέασε  τη στρατηγική σκέψη στη σύσταση της  Κοινωνίας των Εθνών το 1919. Τότε, υπό την ηγεσία της Βρετανίας και Γαλλίας η στέρηση  πρώτων υλών, εξαγωγών και δανεισμού  σε κράτη- ταραξίες θεσμοθετήθηκε  ως μέσον συλλογικής οικονομικής πίεσης.

Παράλληλα  όμως  φούντωνε η ανησυχία για την ανθρωπιστική κρίση και την κοινωνική αστάθεια, που οι κυρώσεις  προκαλούσαν .   Γιατί όμως αυτές δεν απέτρεψαν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο?

Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι ενώ οι κυρώσεις  αρχικά  σχεδιάσθηκαν  ως αντίδοτο στον πόλεμο, με την πάροδο του χρόνου μετατράπηκαν σε  εναλλακτική μορφή  πολέμου, έγιναν  ένα οικονομικό όπλο ευρείας  χρήσης, αμφισβητούμενης αποτελεσματικότητας , απρομελέτητων συνεπειών  και παράπλευρου ανθρώπινου κόστους, με  τους  νεκρούς από την πείνα λόγω αποκλεισμών στον Α’Παγκόσμιο Πόλεμο να  υπολογίζονται σε 300-400 χιλιάδες στην Κεντρική Ευρώπη και άλλοι  500 χιλιάδες στις οθωμανικές επαρχίες της Μέσης Ανατολής.

Καθώς  ο μηχανισμός των κυρώσεων επισημοποιήθηκε  στην ίδρυση  του ΟΗΕ  το 1945,  η« κανονικοποίηση» τους   στη διεθνή πολιτική   συνδέεται με την μεταπολεμική επικράτηση  της  στρατιωτικής και οικονομικής  ισχύος  της Αμερικής , που από  επιφυλακτική  λόγω ουδετερότητας στο Μεσοπόλεμο, έγινε ο ενθερμότερος  υποστηρικτής τους τα τελευταία 70 έτη .

Παρότι στον  20ό αιώνα μόνο μια στις τρεις κυρώσεις αποδείχθηκαν μερικώς  αποτελεσματικές   η συχνότητα χρήσης τους  αυξήθηκε εντυπωσιακά.  Ετσι στη δεκαετία  1990-2000 διπλασιάσθηκαν  σε σύγκριση με την περίοδο 1950-1985, ενώ στη δεκαετία 2010 διπλασιάσθηκαν εκ νέου , ώστε  το εν τρίτον του παγκόσμιου πληθυσμού να υπόκειται σε κάποιο καθεστώς  εμπορικών και χρηματοοικονομικών αποκλεισμών και  περισσότερα από 10.000 άτομα και επιχειρήσεις να γίνουν στόχος  αμερικανικών κυρώσεων.

Το ισοζύγιο παραπέμπει σε ανάμεικτα αποτελέσματα.  Μικρές  χώρες υπέκυψαν  στο φόβητρο των κυρώσεων  , όπως συνέβη δύο φορές στα Βαλκάνια στη δεκαετία του 1920, όταν η απειλή τους απέτρεψε συνοριακές συγκρούσεις  να  κλιμακωθούν  σε  πόλεμο  μεταξύ Γιουγκοσλαβίας και Αλβανίας το 1921 και μεταξύ Ελλάδος  και Βουλγαρίας το 1925, στο  επεισόδιο του «αδέσποτου σκύλου», όταν υποχώρησε  ο Θεόδωρος  Πάγκαλος.

Η αποτρεπτική ισχύς τους όμως αποδείχθηκε ασθενέστερη σε ισχυρότερα κράτη.  Το 1935 η Κοινωνία των Εθνών επέβαλε κυρώσεις στην Ιταλία του Μουσολίνι , τότε την έβδομη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο,  για την εισβολή στην Αιθιοπία, αλλά αυτές απέτυχαν να σώσουν τους αμυνόμενους  Αιθίοπες, παρότι 52 από τις 58 χώρες της ΚτΕ  περιόρισαν για 241 μέρες τους εμπορικούς δεσμούς τους με την Ιταλία.

Μετά τη Μεγάλη Υφεση στη δεκαετία του 1930, η «φοβία του αποκλεισμού» ώθησε τη φασιστική Ιταλία , τη ναζιστική Γερμανία και τη μιλιταριστική Ιαπωνία να στραφούν  σ την οικονομική  αυτάρκεια  και τον εδαφικό επεκτατισμό  για την εξασφάλιση  ανεξαρτησίας τους σε κρίσιμα εμπορεύματα, όπως πετρέλαιο, σιτηρά και μέταλλα .  Τότε η «δαμόκλειος σπάθη» των κυρώσεων σε ένα κατακερματισμένο κόσμο απέτυχε να  εμποδίσει  τον βίαιο εθνικισμό.

Ο  Μούλντερ προσυπογράφει την πρόταση  που έκανε ο Κέινς ήδη από το 1924 στην ΚτΕ να δοθεί  μεγαλύτερο βάρος  στο θετικό εργαλείο της στήριξης των αμυνομένων παρά στο  αρνητικό όπλο των οικονομικών αντιποίνων κατά των επιτιθεμένων , επικαλούμενος τη σημασία  του  αμερικανικού πρόγραμματος Lend-Lease στον Β’ Παγκόσμιου Πόλεμο, που προσέφερε με τη μορφή δανεισμού γενναιόδωρη  πολεμική  και υλική βοήθεια  στους Συμμάχους για την απόκρουση των Δυνάμεων του Αξονα.

• Το βιβλίο δεν αξιολογεί την πρόσφατη εμπειρία, όταν χώρες  που στοχοποιήθηκαν ανέπτυξαν την «οικονομία της αντίστασης»  επιδεικνύοντας  μια  ανθεκτικότητα, που δεν ανέμεναν  οι σχεδιαστές των κυρώσεων.

Παρά τις στερήσεις  το Ιράν δεν κατέρρευσε μετά  δέκα έτη  σκληρών οικονομικών κυρώσεων για το πυρηνικό του πρόγραμμα ,  το εμπάργκο κατά της Βενεζουέλας δεν  προκάλεσε καθεστωτική αλλαγή στο Καράκας .

Στην περίπτωση της Ρωσίας , η Μόσχα προσαμόσθηκε στις δυτικές κυρώσεις μετά την προσάρτηση της Κριμαίας  το 2014 και η ρωσική οικονομία , η ενδέκατη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο , προς το παρόν επιδεικνύει ανθεκτικότητα  στα δρακόντεια αντίποινα  της Δύσης,  καθότι εισέπραξε 44 δισεκατομμύρια ευρώ  από τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων στην Ευρωπαική Ενωση μόνο στο πρώτο δίμηνο του ουκρανικου πολέμου.

Βέβαια  το   πλήγμα  θα είναι καίριο, αν επιβληθεί  στη Ρωσία εμπάργκο πετρελαίου και φυσικού αερίου.  Ο  οικονομικός αντίκτυπος  θα είναι όμως αισθητός και στην Ευρώπη με την αύξηση των τιμών ενέργειας και τροφίμων τουλάχιστον μέχρι την απεξάρτηση από τα  ρωσικά ορυκτά καύσιμα, ενώ οι  φτωχότερες  χώρες αντιμετωπίζουν το φάσμα της επισιτιστικής κρίσης , λόγω της εξάρτησης τους από τα σιτηρά της Ουκρανίας και Ρωσίας .

Απομένει  πάντως να φανεί  αν σε βάθος  χρόνου η απομόνωση της Μόσχας   θα της επιφέρει  τελικά εκείνο το κόστος που θα κάμψει την επιθετικότητα της .

*Ο Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον ως προιστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας

• Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.

ΟΛΕΣ ΟΙ ΓΝΩΜΕΣ, ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΔΩ ΚΑΙ ΕΔΩ

Ο εχθρός των Αμερικανών σήμερα είναι ο Ερντογάν: Δυστυχώς, όμως, δεν έχουν καλές σχέσεις με την Ιστορία!