Από την Ελούντα στη Βεγγάζη: Η πορεία της μεσανατολικής και της μεσογειακής μας πολιτικής
FILE PHOTO: Ο πρωθυπουργός της Μεταβατικής Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας της Λιβύης Abdul Hamid υποδέχθηκε τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη στην Τρίπολη, Τρίτη 6 Απριλίου 2021. ΑΠΕ-ΜΠΕ, ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΜΗΤΣΟΣ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Tον Νοέμβριο του 1984 πραγματοποιήθηκε στην Ελούντα τη Κρήτης, με πρωτοβουλία του τότε Πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου, μία συνάντηση που κατέπληξε τη διεθνή κοινή γνώμη της εποχής.
Ο Πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Μιτεράν και ο ηγέτης της Λιβύης Μουαμάρ Καντάφι συναντήθηκαν και επέλυσαν τη Γάλλο-Λιβυκή διαφορά για το Τσαντ . Η επιτυχία της συνάντησης είχε προκαλέσει αμηχανία στην Άγκυρα, που την εποχή εκείνη, αναζητούσε χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία ρόλο στις υποθέσεις της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής.1
Πριν λίγες ημέρες επισκέφτηκαν τη Λιβύη, την Τρίπολη ο Έλληνας Πρωθυπουργός και τη Βεγγάζη ο Υπουργός Εξωτερικών, προκειμένου να αποκαταστήσουν στοιχειώδεις διπλωματικές σχέσεις (τη επαναλειτουργία της Πρεσβείας και του Προξενείου) που, πριν λίγους μήνες, είχαν διακοπεί βίαια από τη σύναψη του Τούρκο-Λιβυκού Συμφώνου το οποίο έθιγε καίρια εθνικά συμφέροντα.
- Στη δεκαετία του ’80 κυριάρχησε στην Ελλάδα η αντίληψη ότι η πλήρης ενσωμάτωση της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα αποτελούσε επαρκές αντίβαρο στην Τουρκική απειλή και θα υποβάθμιζε την ανάγκη αυτόνομης πολιτικής σε περιοχές παραδοσιακού εθνικού ενδιαφέροντος όπως η Ανατολική Μεσόγειος και ο Αραβικός Κόσμος.
Η μεγάλη εθνική επιτυχία της ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μάλιστα παρά την μη επίλυση του ζητήματος της Τουρκικής κατοχής, εδραίωσε ακόμη περισσότερο αυτήν την αίσθηση αυτάρκειας. Στις αντίθετες απόψεις για την ικανότητα της ΕΕ να διασφαλίσει την εθνική ασφάλεια υπήρχε πάντοτε η καταλυτική απάντηση των υπερ-ευρωπαιστών: ουδείς μπορεί να απειλήσει κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άποψη που παρέμεινε κυρίαρχη και όταν ο δρόμος της Ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας έκλεισε οριστικά.
Το ότι η ευρωπαϊκή ενσωμάτωση Ελλάδας και Κύπρου δεν θα επέλυε το πρόβλημα της Τουρκικής απειλής δεν έγινε κατανοητό ούτε μετά την κρίση των Ιμίων. Η περίοδος των μνημονίων (2010-2018) δεν κλόνισε την πεποίθηση αυτή ακόμη και όταν συνέπεια της υπήρξε η καθήλωση των αμυντικών δαπανών και η πλήρης ανατροπή της Ελληνοτουρκικής ισορροπίας ισχύος.
Την περίοδο που η Ελλάδα προσπαθούσε να χειριστεί τη χρεοκοπία της και να παραμείνει στην Ευρωζώνη, η Μέση Ανατολή και η Ανατολική Μεσόγειος γνώριζαν τις δραματικές αλλαγές της Αραβικής Άνοιξης, τη βίαιη ανατροπή του Καντάφι και την εγκαθίδρυση στην Αίγυπτο της φιλοτουρκικής κυβέρνησης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας υπό τον Μοχάμεντ Μόρσι.
Αυτήν την περίοδο της υποχρεωτικής Ελληνικής εσωστρέφειας, η Τουρκία του Ερντογάν εδραιώθηκε ως περιφερειακή δύναμη εκμεταλλευόμενη, μεταξύ άλλων, την απήχηση που έχει το παρελθόν της ως ισλαμική, οθωμανική, αυτοκρατορία σε περιοχές του κόσμου που καταδυναστεύτηκαν από χριστιανικές/δυτικές αποικιοκρατικές δυνάμεις.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Αφρικής, όπου η δημοφιλία της γειτονικής χώρας όχι μόνο λόγω παρελθόντος αλλά και λόγω έντονης διπλωματικής, πολιτιστικής/εκπαιδευτικής και επενδυτικής/εμπορικής παρουσίας βρίσκεται στα ύψη. Για παράδειγμα οι εμπορικές συναλλαγές της γειτονικής μας χώρας με την Υποσαχάρια Αφρική αυξήθηκαν από 1 δισ. δολάρια το 2002 σε 8 δισ. το 2019. Στην περίοδο από το 2009 μέχρι σήμερα οι Πρεσβείες της Τουρκίας στην Αφρική, Βόρεια και Υποσαχάρια, αυξήθηκαν από 12 σε 42!
- Ακόμη, οι οικείες σε εμάς περιπτώσεις της Λιβύης και οι λιγότερο γνωστές της Σομαλίας και της Τυνησίας δείχνουν ότι η ικανότητα να έλκεις παρά να εξαναγκάζεις, εύκολα μετατρέπεται σε πρόσβαση σε πολύτιμους για τη σκληρή ισχύ ενεργειακούς πόρους, ακόμη και στη στρατολόγηση μισθοφόρων ώστε να αποφεύγονται οι απώλειες του τακτικού τουρκικού στρατού σε επιχειρήσεις του από τη Συρία μέχρι το Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Ακόμη σε μία περίοδο όπου οι φορείς προβολής του Ελληνικού Πολιτισμού ανά τον κόσμο συρρικνωθήκαν ή έκλεισαν, το Τουρκικό Ίδρυμα Μααρίφ, που διαδέχτηκε εκείνο του επικηρυγμένου Γκιουλέν, διαθέτει σήμερα 353 εκπαιδευτικά ιδρύματα και 40 φοιτητικές εστίες σε 67 χώρες όπου φοιτούν 40.000 σπουδαστές. Πολλοί από αυτούς συνεχίζουν τις σπουδές τους στην Τουρκία και εισάγονται στις στρατιωτικές και αστυνομικές ακαδημίες όπως συνέβαινε παλαιότερα με τους αποφοίτους των γκιουλενικών σχολών. Ιδιαίτερα έντονη είναι η παρουσία αυτού του Ιδρύματος και στα Βαλκάνια.
Όμως η ανατροπή του Μόρσι και του καθεστώτος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας από τον αιγυπτιακό στρατό και οι τριβές και ρήξεις που προκάλεσε η ακραία ρητορική του Τούρκου Προέδρου στις σχέσεις με το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία αλλά και με άλλες Αραβικές χώρες, δημιουργήσαν ευκαιρίες για την Ελλαδική πλευρά.
Είναι σημαντικό ότι η Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής δεν εγκλωβίστηκε στα ιδεολογικά στερεότυπα της Ελληνικής Αριστεράς. Ο ρεαλισμός που επέδειξε στη διαπραγμάτευση και συνομολόγηση της Συμφωνίας των Πρεσπών, η προσέγγιση με το Ισραήλ και οι καλές σχέσεις που ανέπτυξε με τις ΗΠΑ, παρά την παρουσία του Τράμπ στην Προεδρία, δημιουργήσαν προϋποθέσεις ανάσχεσης του Τουρκικού επεκτατισμού. Είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντικό ότι η Κυβέρνηση Μητσοτάκη συνέχισε, διεύρυνε και ενίσχυσε αυτήν την πολιτική ολοκληρώνοντας την με ένα σημαντικό πρόγραμμα εξοπλισμών που έτυχε διακομματικής στήριξης.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο αιφνιδιασμός της Ελληνικής πλευράς από τη σύναψη του Τούρκο-Λιβυκού Συμφώνου υπήρξε πλήρης, χαρακτηριστικός της διαχρονικής αδυναμίας της χώρας μας να παρακολουθεί με επάρκεια και να αντιδρά στις εξελίξεις στις χώρες της Μεσογείου ακόμη σε εκείνες με τις οποίες βρίσκεται σε άμεση γειτνίαση. Έτσι τώρα η επιστροφή μας στη Λιβύη περνά αναγκαστικά από τη Βεγγάζη (και τη λειτουργία του εκεί Προξενείου), δηλαδή ξαναρχίζει από την αρχή. Όμως και έτσι είναι πολύ καλύτερα από τη διαιώνιση μιάς Ευρωπαϊκής κοπής ψευδαίσθησης ασφάλειας.
*Fellow, Πανεπιστημίου Dalhousie, Χάλιφαξ, Καναδά, πρώην Πρέσβης εκ Προσωπικοτήτων και πρώην Αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού.
________________________
1 Για τη σημασία της Συνάντησης της Ελούντας παραπέμπω στο άρθρο μου στη στήλη «Τρίτη Άποψη» της Εφημερίδας «Τα Νέα» της 22.11.1984. Αναδημοσιεύτηκε στο βιβλίο μου Για την Εξωτερική Πολιτικη (Εκδόσεις Παπαζήση, 1990) σελ.178-182.
- Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες των συνεργατών της.
ΟΛΑ ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΙΓΝΑΤΙΟΥ ΕΔΩ
ΓΙΑ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΜΥΝΑΣ ΠΗΓΑΙΝΕΤΕ ΕΔΩ
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΓΝΩΜΕΣ ΕΔΩ και τα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΔΩ
Ακολουθήστε το Hellas Journal στο GOOGLE NEWS
Αυτό το ερώτημα βασανίζει την Τουρκία: Με την Ουάσινγκτον του Μπάιντεν ή με τη Μόσχα του Πούτιν;