Όταν οι ρομαντικοί Φιλέλληνες υποστήριξαν την Ελλάδα ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία…
FILE PHOTO: Στιγμιότυπο από την στρατιωτική παρέλαση στην Αθήνα για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. ΑΠΕ-ΜΠΕ, ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΜΗΤΣΟΣ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Στη δεκαετία του 1820, και ενώ η σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών μαίνεται, ήταν πρωτίστως οι κοινές γνώμες που υποστήριξαν την υπόθεση των Ελλήνων, ενάντια στις συμβουλές των ηγετών τους, σημειώνει η εφημερίδα Le Figaro (κείμενο Jacques de Saint Victor).
Σύμφωνα με την ελληνική παράδοση, η ημέρα της 25ης Μαρτίου 1821 σηματοδοτεί την αρχή της εξέγερσης των Ελλήνων κατά της οθωμανικής κυριαρχίας. Εκείνη την ημέρα, στην Πάτρα, σε ένα από τα μεγάλα λιμάνια του Μοριά (Πελοπόννησος), ο Αρχιεπίσκοπος Γερμανός κάλεσε στα όπλα. ««Η ασεβής φυλή των Τούρκων ολοκλήρωσε τις ανομίες της. Έφτασε η ώρα να καθαρίσει η Ελλάδα (…) · οπλιστείτε λοιπόν, ελληνική φυλή, δύο φορές δοξασμένη από τους πατέρες σας».
Ακόμα κι αν οι σύγχρονοι ιστορικοί αμφισβητούν αυτήν την ακριβή ημερομηνία, ο επίσημος μύθος έχει διατηρήσει τη συμβολική ημέρα του Ευαγγελισμού, ως την έναρξη αυτού του ελληνικού πολέμου της ανεξαρτησίας, που θα κορυφωθεί εννέα χρόνια αργότερα, το 1830, με τη γέννηση ενός νέου κράτους στην Ευρώπη, σηματοδοτώντας την ανανέωση μιας ελληνικής ταυτότητας, που είχε εξαφανιστεί τον 15ο αιώνα, λίγα χρόνια μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης (1453). Η Αθήνα έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1458 και ο Μοριάς το 1460.
Εάν, στην αρχή, το 1821, οι «κυρίαρχοι της Χριστιανοσύνης» και ιδίως οι Αυστριακοί, δεν είδαν αυτή την ελληνική ανεξαρτησία ευνοϊκά, ήταν επειδή κινδύνευε να διαταράξει την αποκτηθείσα ισορροπία στο Συνέδριο της Βιέννης, το 1815. Επιβεβαιώνοντας την αρχή της νομιμότητας, οι μοναρχίες προσπάθησαν να εξαλείψουν τις προκληθείσες από τους επαναστατικούς και ναπολεόντειους πολέμους δυστυχίες, που έγιναν στο όνομα της αρχής των εθνικοτήτων.
Βεβαίως, η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν συμμετείχε σε αυτές τις ευρωπαϊκές διαπραγματεύσεις, αλλά ήταν δύσκολο να γίνει αποδεκτό, ότι ένας λαός πρέπει να απελευθερωθεί από τον κυριαρχό του στην Ανατολή, χωρίς να διακινδυνευθεί το ίδιο πράγμα στη Δύση. Αυτή η Έλληνο-οθωμανική σύγκρουση, φαινομενικά ρομαντική, αλλά στην πραγματικότητα αιματηρή και μπερδεμένη, είναι μια από τις πρώτες εκφράσεις της ανανέωσης του εθνικισμού, που θα σηματοδοτήσει ολόκληρο τον 19ο αιώνα και θα οδηγήσει στη γέννηση μεγάλων ευρωπαϊκών εθνών, όπως η Γερμανία (1870) ή η Ιταλία (1861).
Ο αυστριακός καγκελάριος Metternich, ο μεγάλος τεχνίτης της Ευρώπης μετά το 1815, δεν θέλει να ακούσει για την επανάσταση και, ακόμη και αν οι Τούρκοι καταπιέζουν τους Έλληνες, τίποτα δεν αξίζει, σύμφωνα με τον ίδιον, ώστε να υποστηρίξει τους τελευταίους: «300.000 ή 400.000 χιλιάδες άτομα, κρεμασμένα, παγιδευμένα, σφαγιασμένα, δεν έχει καμία σημασία», φωνάζει κυνικά.
Οι Άγγλοι υπερασπίζονται επίσης το status quo, επειδή οι μεγάλοι εμπορικοί οίκοι δεν θέλουν προβλήματα στην Ανατολή και η Αγγλία φοβάται τη γέννηση μιας νέας δύναμης, που θα εξασθενίσει τη θαλάσσια υπεροχή της στη Μεσόγειο. Η Γαλλία, η οποία τότε είχε ένα πολιτιστικό πρίσμα πιο λατινικό από τα ελληνικό, σε αντίθεση με τους Γερμανούς για παράδειγμα, δεν απέχει πολύ από την αγγλική θέση σε αυτό το «ζήτημα της Ανατολής».
Ο Louis XVIII διστάζει να υποστηρίξει μια επανάσταση, ενώ οι Ρώσοι, αν και αισθάνονται ως Ορθόδοξοι καθήκον αλληλεγγύης με την Ελληνική Εκκλησία, παραμένουν αρχικά προσεκτικοί. Αποτέλεσμα, οι υπέρμαχοι της ανεξαρτησίας οδηγούνται στο να βασιστούν πρώτα στον εαυτό τους, έχοντας μάταια αναζητήσει τη στήριξη του Αμερικανού προέδρου, Monroe, τη στιγμή μάλιστα που αυτός σφυρηλατεί το περίφημο δόγμα του, της μη παρέμβασης (1823).
Μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ελλάδας, στη συνέλευση της Επιδαύρου το 1822, ο πόλεμος εντάθηκε ενάντια στους τουρκικούς στρατούς, των οποίων η αποδιοργάνωση ήταν τότε θρυλική, γεγονός που δεν εμποδίζει τον «άρρωστο της Ευρώπης», όπως αποκαλούταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία, να διεξάγει έναν ανελέητο αγώνα, σφάζοντας γυναίκες και παιδιά. Οι έντονοι εσωτερικοί αγώνες μερικές φορές κάνουν αυτές τις μάχες να παίρνουν τον χαρακτήρα ενός αιματηρού εμφυλίου πολέμου, οι πολεμιστές μετακινούνται από την απελπισία στην πατριωτική ανύψωση, πίσω από τον κόμη Καποδίστρια.
Είναι πρωτίστως η κοινή γνώμη που, αντίθετα με τη συμβουλή των ηγετών τους, θα υποστηρίξει αρχικά την υπόθεση των Ελλήνων. Καθολικοί μοναρχικοί και αγνωστικοί φιλελεύθεροι συμφωνούν στη Γαλλία, για την υπεράσπιση ενός έργου πολιτισμού – κάποιες φορές γίνεται αναφορά στην εποχή του «χριστιανικού πατριωτισμού».
Τον Μάιο του 1821, στην Βουλή των Αντιπροσώπων, ο προτεσταντικός φιλελεύθερος Benjamin Constant επιθυμεί, ενάντια στην κυβέρνηση, «τον θρίαμβο του Σταυρού έναντι της Ημισελήνου», συντάσσοντας ακόμη και μια Έκκληση προς τα Χριστιανικά Έθνη υπέρ των Ελλήνων, υποστηριζόμενος από το μεγαλύτερο αντίπαλό του, τον υποκόμη de Bonald, ο οποίος γράφει στο Journal des débats: «Ο πολιτισμός δεν είναι παρά η εφαρμογή του Χριστιανισμού στο κοινωνικό κράτος».
Κοινωνίες «Φιλελλήνων» ξεφυτρώνουν σε όλη την Ευρώπη και μεγάλοι συγγραφείς, όπως ο Chateaubriand ή ο Άγγλος ποιητής Λόρδος Byron, αναλαμβάνουν την υπόθεση της ανεξαρτησίας των Ελλήνων. Ο Byron, θα αναμειχθεί ακόμη και προσωπικά, πεθαίνοντας εκεί στο Μεσολόγγι, το 1824, μόλις 36 ετών. Καλλιτέχνες, ιδίως μουσικοί, όπως ο Berlioz, ή ζωγράφοι, όπως ο Delacroix και το διάσημο έργο του Massacres de Scio, θα κινητοποιηθούν ενάντια στους οθωμανικούς φόνους. Υπό αυτήν την έννοια, ο Πόλεμος της Ανεξαρτησίας της Ελλάδας προαναγγέλλει μερικές από τις σύγχρονες ανθρωπιστικές μας συγκρούσεις, όπου η κοινή γνώμη πιέζει μερικές φορές το χέρι των κυβερνώντων.
Μόνο το 1827, οι μεγάλες δυνάμεις, Γαλλία, Αγγλία και Ρωσία εισήλθαν τελικά, συντρίβοντας, λίγο κατά λάθος, τον τουρκικό στόλο στο Ναβαρίνο. Ο Victor Hugo θα χαιρετίσει με μια ωδή αυτή τη νέα νίκη: «Ο αληθινός Θεός κάτω από τα πόδια του ποδοπατούσε (i) τον ψεύτικο προφήτη».
Στη συνέχεια, οι Γάλλοι θα ηγηθούν μίας επίγειας αποστολής στο Μοριά, στη συνέχεια θα επέμβουν οι Ρώσοι, οδηγώντας τελικά τους Τούρκους, στις 24 Απριλίου 1830, να αποδεχθούν το πρωτόκολλο του Λονδίνου για την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Απομένει να καθοριστεί το καθεστώς που θα καθιερωθεί στην Αθήνα (δημοκρατία ή μοναρχία) και θα είναι η αρχή ενός μακρού «ανταγωνισμού». Παραμένει, ότι η Γαλλία ήταν η χώρα που ξόδεψε τα περισσότερα χρήματα σε αυτήν την περιπέτεια, που της στοίχισε την απώλεια πάνω από χίλιους άντρες (1). Έτσι, ο αμφιλεγόμενος υπουργός Βαρουφάκης, θα δηλώσει το 2015, τη στιγμή της κρίσης του δημόσιου χρέους: «Για εμάς, τους Έλληνες, η Γαλλία δεν είναι ένας απλός εταίρος, είναι μια πνευματική μητέρα.»
ΠΗΓΗ: Le Figaro,Jacques de Saint Victor – Quand des «philhellènes» romantiques soutenaient la Grèce face à l’Empire ottoman