Η ερώτηση του εκατομμυρίου: Τι σημαίνει για τις σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ ο Λευκός Οίκος του Μπάιντεν;
Ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν με την αντιπρόεδρο Κάμαλα Χάρις και γερουσιαστές στο Όβαλ Γραφείο. EPA, Doug Mills / POOL
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Εξαρτάται η τύχη της ανθρωπότητας από τις «διαθέσεις» της Τεχνητής νοημοσύνης; Οι ΗΠΑ καλούν Κίνα και Ρωσία να δεσμευτούν ότι άνθρωποι θα ελέγχουν τα πυρηνικά τους όπλα
Δριμύ κατηγορώ των ΗΠΑ κατά της Ρωσίας για εκτεταμένη χρήση χημικών, την ώρα που η Μόσχα βομβαρδίζει την Οδησσό με βαλλιστικούς πυραύλους
Καθώς ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Τζο Μπάιντεν, εισέρχεται στο Οβάλ Γραφείο, οι περιφερειακοί παίκτες της Μέσης Ανατολής προσπαθούν να επαναπροσανατολίσουν τις πολιτικές τους με την ελπίδα να διατηρήσουν στενούς δεσμούς ή να βελτιώσουν τις σχέσεις με τις ΗΠΑ.
Ένας τέτοιος παίκτης είναι η Τουρκία, η οποία ανησυχεί ότι μια κυβέρνηση του Μπάιντεν θα υιοθετήσει από την αρχή μια πιο σκληρή προσέγγιση απέναντί της.
Τα παραπάνω αναφέρονται σε άρθρο του Dan Arbell (1), με τίτλο What will a Biden White House mean for Turkey–Israel relations?, που δημοσιεύεται στον ιστότοπο της δεξαμενής σκέψης International Institute for Strategic Studies (IISS). Επιχειρεί να διερευνήσει τη στάση της Άγκυρας προς το Ισραήλ, υπό τη νέα διοίκηση του Joe Biden.
Στα τέλη Δεκεμβρίου 2020, ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν εξέπληξε πολλούς όταν έκανε συμφιλιωτικές δηλώσεις, εκφράζοντας την ελπίδα για βελτιωμένες σχέσεις με τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δήλωσε επίσης δημοσίως ότι η Τουρκία θα ήθελε να φέρει τις σχέσεις με το Ισραήλ σε «καλύτερο επίπεδο» και ότι οι σχέσεις μεταξύ μεταξύ των λαών της Τουρκίας και του Ισραήλ δεν θα ήταν προβληματικές, εάν οι Ισραηλινοί πολιτικοί αναγνώριζαν τις κόκκινες γραμμές της Τουρκίας όσον αφορά την πολιτική του Ισραήλ για τους Παλαιστινίους.
Τα πρόσφατα σχόλια του Erdogan έρχονται μετά από μια δεκαετία αυξημένων εντάσεων μεταξύ της Άγκυρας και της Ιερουσαλήμ, κατά τη διάρκεια της οποίας οι δύο πλευρές ανέστειλαν τον πολιτικό διάλογο, ανακάλεσαν τους πρεσβευτές τους και κατέφυγαν σε σκληρή ρητορική, με μόνο τα οικονομικά συμφέροντα να διατηρούν τη σχέση.
Μετά από μια στενή στρατηγική εταιρική σχέση τη δεκαετία του 1990, οι δύο χώρες έγιναν αντίπαλες στη δεκαετία του 2010, σε συνέχεια επιχείρησης των Ισραηλινών δυνάμεων σε τουρκικό πλοίο στη Γάζα κατά την οποία σκότωσαν εννέα Τούρκους. Το 2016, υπογράφηκε συμφωνία ομαλοποίησης μεταξύ των δύο πλευρών, αλλά κατέρρευσε γρήγορα καθώς η Τουρκία διαμαρτυρήθηκε γι’ αυτό που περιέγραψε ως φιλο-Ισραηλινές πολιτικές του Donald Trump εις βάρος του παλαιστινιακού λαού.
Ο Erdogan ήταν από τους πρώτους που επέκριναν την υπογραφή των Συμφωνιών Αβραάμ από το Ισραήλ, τα ΗΑΕ και το Μπαχρέιν, κατηγορώντας τα δύο έθνη του Κόλπου ότι προδίδουν την Παλαιστινιακή υπόθεση.
- Παράγοντες πίσω από τα ανοίγματα του Erdogan
Οι πολιτικοί και οι αναλυτές των ΗΠΑ και του Ισραήλ βλέπουν τα τελευταία σχόλια του Erdogan με μεγάλο σκεπτικισμό και δεν τα παίρνουν τοις μετρητοίς. Ισραηλινά μέσα ενημέρωσης, τόνισαν την ανάγκη για «τουρκικές ενέργειες και όχι μόνο λόγια».
Υπάρχει, ωστόσο, ευρεία συναίνεση ότι η έκφραση της επιθυμίας εκ μέρους του Erdogan να βελτιώσει τους δεσμούς με το Ισραήλ είναι μια προσπάθεια να κερδίσει την εύνοια της κυβέρνησης Biden και του νέου υπό τον έλεγχο των Δημοκρατικών Κογκρέσου.
Ο Erdogan θέλει να αποφύγει τη σύγκρουση με τον Biden, ο οποίος είναι πολύ επικριτικός απέναντί του και ελπίζει να μετριάσει τις μελλοντικές πρόσθετες κυρώσεις των ΗΠΑ είτε για τη συμφωνία S-400 είτε για την παραβίαση των κυρώσεων κατά του Ιράν από την Τουρκική κρατική τράπεζα Halkbank.
Ο Erdogan ελπίζει ότι τα σχόλιά του για το Ισραήλ θα έχουν επίσης θετική απήχηση στο ισχυρό φιλο-Ισραηλινό λόμπι στην Ουάσινγκτον, του οποίου η υποστήριξη θα μπορούσε να είναι ανεκτίμητη, εάν η Τουρκία αντιμετωπίσει περαιτέρω προβλήματα στο μέλλον.
- O επί μακρόν πολυπόθητος περιφερειακός ηγετικός ρόλος
Τα σχόλια του Erdogan σχετίζονται επίσης με τουρκικά περιφερειακά ζητήματα στη Μέση Ανατολή. Το 2011, ο Erdogan ήλπιζε ότι η Αραβική Άνοιξη θα παρείχε μια πλατφόρμα για την Τουρκία ώστε να αυξήσει την επιρροή της στην περιοχή και να της δώσει το περιθώριο να αναλάβει ηγετική θέση στον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο.
Αυτή η ελπίδα κατερρίφθη αμέσως μετά με το στρατιωτικό πραξικόπημα υπό τον Abdel Fattah al-Sisi στην Αίγυπτο και την εντατικοποίηση του εμφυλίου πολέμου στη Συρία, ωστόσο ο Erdogan πάντα προσπαθεί να επαναφέρει την Τουρκία σε ηγετικό ρόλο στην περιοχή.
Με τις πρόσφατες περιφερειακές τάσεις, κυρίως τις συμφωνίες ομαλοποίησης μεταξύ τεσσάρων αραβικών χωρών και Ισραήλ, η Τουρκία αντιλαμβάνεται ότι η αντι-Ισραηλινή στάση της θα μπορούσε να οδηγήσει στην περιθωριοποίησή της.
Καθώς περισσότερες αραβικές χώρες ενδέχεται να ενταχθούν στον διευρυνόμενο κύκλο ομαλοποίησης τους επόμενους μήνες και χρόνια, συμπεριλαμβανομένου ακόμη και του συμμάχου της Τουρκίας, Κατάρ, ο Erdogan δεν θέλει να μείνει απ’ έξω.
Η συμφωνία για τον τερματισμό της διαμάχης τρεισήμισι ετών στον Κόλπο με το Κατάρ, που υπεγράφη στη Σαουδική Αραβία στις αρχές του μήνα, μπορεί να ανοίξει το δρόμο για μια τουρκική προσπάθεια ώστε να αποκαταστήσει επίσης τις σχέσεις με το Ριάντ και το Αμπού-Ντάμπι και η οποία με τη σειρά της μπορεί συμβάλλει στη μείωση των περιφερειακών εντάσεων.
- Το εμπόριο διατηρεί τις διμερείς σχέσεις
Ο Erdogan ενδιαφέρεται να διατηρήσει στενούς οικονομικούς δεσμούς μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ. Κατά τη διάρκεια της δεκαετούς κρίσης, το εμπόριο συντήρησε τη σχέση. Το 2018, η αξία του διμερούς εμπορίου ανήλθε στα 6,2 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, ενώ το 2019 μειώθηκε στα 5,5 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ.
Η Τουρκία ήταν ο έκτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Ισραήλ. Το εμπόριο έχει αναπόφευκτα πληγεί λόγω του COVID-19. Η τουρκική οικονομία πάσχει και ο Erdogan αγωνιά να διασφαλίσει ότι δεν θα υποφέρει περαιτέρω.
Καθώς οι εντάσεις για το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου μεταξύ Τουρκίας, Ελλάδας και Κύπρου αυξάνονται, το Ισραήλ, η Κύπρος και η Ελλάδα (μαζί με την Ιταλία) προωθούν το έργο του αγωγού EastMed, το οποίο προβλέπεται να μεταφέρει φυσικό αέριο από το Ισραήλ στη νότια Ευρώπη μέσω Κύπρου και Ελλάδας.
Το σχέδιο για αγωγό φυσικού αερίου Ισραήλ-Τουρκίας, το οποίο οι ειδικοί πιστεύουν ότι είναι η πιο βιώσιμη επιλογή οικονομικά και διαχειριστικά, έχει σταματήσει τα τελευταία χρόνια λόγω των εντάσεων μεταξύ των δύο ηγεσιών. Αποδίδοντας μεγάλη σημασία στη διαφοροποίηση του ενεργειακού μείγματος της χώρας του, ο Erdogan ελπίζει ότι οι βελτιωμένες σχέσεις με το Ισραήλ ενδέχεται να επαναφέρουν το σχέδιο του αγωγού (και ταυτόχρονα να ακυρώσουν το έργο του αγωγού EastMed).
Τέλος, παρά την εχθρότητα που ο Τούρκος πρόεδρος αισθάνεται απέναντι στον πρωθυπουργό του Ισραήλ Benjamin Netanyahu και την σκληρή κριτική του για τις ισραηλινές πολιτικές, ο Erdogan αντιλαμβάνεται την αξία της συνεχιζόμενης ανταλλαγής πληροφοριών και συνεργασίας σε θέματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος όπως τη Συρία και την αντιτρομοκρατία, η οποία θα μπορούσε να εμβαθύνει εάν οι σχέσεις βελτιωθούν.
Το Ισραήλ έχει τις δικές του ανησυχίες όσον αφορά την Τουρκία, κυρίως τις φιλικές σχέσεις του Erdogan με τη Χαμάς (καθώς φιλοξενεί γραφείο της Χαμάς στην Κωνσταντινούπολη) και άλλες ομάδες που συνδέονται με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα στην περιοχή, τη συμμαχία της Τουρκίας με το Κατάρ (που υποστηρίζει επίσης τη Χαμάς) και τέλος τη σκληρή ρητορική του Erdogan προς το Ισραήλ, την οποία πολλοί θεωρούν αντισημιτική.
Αναμφίβολα, εάν το Ισραήλ επιδιώκει μια προσέγγιση με την Τουρκία, θα θέσει πολύ σαφείς προϋποθέσεις για να συναντηθεί με τον πρόεδρο της Τουρκίας. Η προεδρία του Biden μπορεί να προσφέρει στις δύο χώρες την ευκαιρία να διερευνήσουν αυτή τη δυνατότητα.
1Dan Arbell, Associate Fellow at ISS, Middle East and the Gulf
Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στην υπηρεσία των εχθρών της Ελλάδας; Είναι τελικά κατάσκοποι;