Το Κυπριακό είναι μια μακρά πορεία, αλυσίδα αλλεπάλληλων πρωτοβουλιών, διαπραγματεύσεων και αδιεξόδων.
Ενίοτε, στην εσωτερική πολιτική σκηνή, συζητείται στη δημόσια σφαίρα, η πορεία αυτή και επιδιώκεται να βρεθούν λάθη, παραλείψεις. Ένα στοιχείο που τίθεται είναι το θέμα της επανατοποθέτησης του Κυπριακού ως θέματος εισβολής και συνεχιζόμενης κατοχής.
Ανατροπή, δηλαδή, του άλλοθι το οποίο προσφέρθηκε στην Τουρκία από το 1974 και εντεύθεν, καθιστώντας το ζήτημα από θέμα εισβολής και συνεχιζόμενης κατοχής σε διακοινοτική διαφορά! Μια σημαντική στρέβλωση, που συνιστά επιτυχία της Τουρκίας, που βρέθηκε με τη βοήθεια τρίτων εκτός της μεγάλης εικόνας.
Την Τουρκία τοποθέτησε με τις πρωτοβουλίες του για την Ασφάλεια στη μεγάλη εικόνα ο Νίκος Κοτζιάς.
Η ιστορία γράφεται από όσους βιώνουν τα γεγονότα. Καταθέτουν τη δική τους μαρτυρία, εργαλείο για τους ιστορικούς του μέλλοντος. Μπορεί ένας εν ενεργεία υπουργός να γράφει ιστορία; Ασφαλώς. Όσοι θα γράψουν μελλοντικά, θα αντλήσουν στοιχεία, μαρτυρίες και θα κρίνουν.
Ο Νίκος Κοτζιάς, είναι ο πρώτος υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος, που έθεσε ολοκληρωμένα μια πρόταση για το κεφάλαιο της Ασφάλειας. Διαμόρφωσε μια ολοκληρωμένη πρόταση, με εισηγήσεις, πρακτικές προτάσεις υλοποίησης. Έχει παρουσιάσει μια πλήρη πρόταση για την Ασφάλεια, θέτοντας ενώπιον των εμπλεκομένων και της διεθνούς κοινότητας την ανάγκη η Κύπρος, με την κατάργηση της κατοχής, την απελευθέρωση, να καταστεί μια κανονική χώρα. Η αναφορά αυτή, για κανονική χώρα, υιοθετήθηκε από τον ίδιο τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, όπως και τα βασικά στοιχεία της πρότασης.
Η πρωτοβουλία Κοτζιά, ξεκίνησε και εξελίχθηκε, σε ένα όχι ιδιαίτερα φιλικό πολιτικό περιβάλλον.
Στο βιβλίο, που αποτελεί καταγραφή εξελίξεων, παρεμβάσεων, δημόσιων τοποθετήσεων, κατά την χρονική περίοδο που εξετάζεται, περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων τα εξής:
Οι επιστολές προκάλεσαν -ως αναμενόταν- εσωτερικά αντιδράσεις σε Ελλάδα και Κύπρο, από εκείνους που δεν θέλουν να ενοχλούνται οι εν δυνάμει μεσολαβητές, ούτε ακόμη όταν ποδοπατούν τα δικαιώματα μας.
Στην πρώτη επιστολή προς τον κ. Άιντε ημερομηνίας 29 Ιουλίου 2015, ο Νίκος Κοτζιάς, του επαναλαμβάνει και ξεκαθαρίζει τη θέση της Αθήνας, ως προς τη διαδικασία αλλά και το κεφάλαιο της Ασφάλειας. Η επιστολή στάλθηκε ένα μήνα μετά την επίσκεψη Άιντε στην Ελλάδα και προφανώς κάτι θα έχει μεσολαβήσει που δεν είναι γνωστό. Κάποιο γεγονός που οδήγησε τον τότε Έλληνα ΥΠΕΞ να στείλει την επιστολή προς τον αξιωματούχο του ΟΗΕ. Του ξεκαθαρίζει, μεταξύ άλλων, τα εξής:
Η αναφορά αυτή σαφώς και αφορούσε την Τουρκία που απέφευγε να καταθέσει τις θέσεις της στο θέμα της Ασφάλειας. Αυτή η τακτική είναι που οδήγησε, αργότερα, δυο χρόνια μετά και στην κατάρρευση της Πενταμερούς στο Κραν Μοντανά (Ιούνιος-Ιούλιος 2017). Την ώρα της κρίσεως, ο Τούρκος ΥΠΕΞ, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, τίναξε στον αέρα την Πενταμερή Διάσκεψη. Ανέφερε, ως γνωστό, στον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, ότι δεν εννοούσε αυτά που ο Αντόνιο Γκουτέρες κατανόησε κατά τις συναντήσεις τους. Κι αυτό προέκυψε μετά από διευκρινιστική ερώτηση Κοτζιά. Ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου επανέλαβε τις γνωστές τουρκικές απόψεις για την Ασφάλεια και τις Εγγυήσεις. Τότε έπεσε και η αυλαία της Πενταμερούς στο Κραν Μοντανά.
Νέα επιστολή στον Άιντε στέλνει ο κ. Κοτζιάς στις 25 Αυγούστου και του υποδεικνύει πως δεν του απάντησε στα όσα του διατύπωνε τον περασμένο Ιούλιο. «Προσφάτως παρατήρησα μονομερή έμφαση στην ανταλλαγή πληροφοριών με την Τουρκία, η οποία συνεχίζει την παράνομη κατοχή επί της νήσου, ενώ από την άλλη πλευρά δεν μου έχετε γνωστοποιήσει τη θέση σας για τα ζητήματα που θίγω στην επιστολή μου, η οποία με λύπη μου διαπιστώνω ότι παραμένει αναπάντητη», αναφέρει και του στέλνει το πρώτο μήνυμα αμφισβήτησης: «Έχοντας εμπιστοσύνη στην αμεροληψία και αντικειμενικότητα σας, που αποτελούν τις αρχές -ακρογωνιαίου λίθου των Ηνωμένων Εθνών, είμαι πεπεισμένος ότι η έναρξη του διαλόγου επί των προαναφερθέντων ουσιωδών ζητημάτων που θα βασίζονται στην ειλικρινή ανταλλαγή απόψεων θα είναι επωφελής για όλες τις πλευρές και αναμένω με ενδιαφέρον τις παρατηρήσεις σας».
Σε επιστολή του προς τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, Μπαν κι Μουν, ημερομηνίας 30 Αυγούστου 2016, καταγγέλλει τον κ. Άιντε για αναφορές του για παρουσία τουρκικών στρατευμάτων και μετά την επίτευξη συμφωνίας στο Κυπριακό:
Μια επιστολή, πριν την Διάσκεψη Κραν Μοντανά, προς τον Γενικό Γραμματέα, Αντόνιο Γκουτέρες, που τελικώς δεν απεστάλη, αλλά το περιεχόμενο αναφέρθηκε προφορικά, ήταν καταπέλτης για τον κ. Άιντε. Το βασικό στοιχείο ήταν πρωτίστως ότι απεσταλμένος του ΟΗΕ αγνοούσε την ουσία του Κυπριακού, ως θέματος εισβολής και συνεχιζόμενης κατοχής. Τον κατάγγειλε και για το εξής:
Η αλληλογραφία συνεχίστηκε. Ο Νίκος Κοτζιάς, όπως προκύπτει από το περιεχόμενο των επιστολών, δεν άφηνε τίποτα να πέσει κάτω. Ό,τι ενοχλούσε το σημείωνε, καταγραφόταν η διαφωνία και η αντίδραση. Ό,τι έπρεπε να τονιστεί προληπτικά το διαμηνούσε γραπτώς. Scipta manent.
Στο βιβλίο, ο κ. Κοτζιάς σημειώνει τα εξής αποκαλυπτικά για το ρόλο του Έσπεν Μπαρθ Άιντε: «Στις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό, ιδιαίτερα στις δύο διεθνείς διασκέψεις, εκδηλώθηκε ένα ειδικό πρόβλημα: Σε αντίθεση με τον ΓΓ του ΟΗΕ, ο προσωπικός απεσταλμένος του, που είχε “ξεμείνει” στον νυν (Γκουτέρες) από τον προηγούμενο (Μπαν Κι Μουν), δεν είχε συμβάλλει στην καλή προετοιμασία τους, αλλά και δεν κατανόησε τη σημασία και του βάρος για τη λύση του Κυπριακού του ζητήματος των εγγυήσεων και της στρατιωτικής κατοχής της Κύπρου.
Στην πορεία έκανε πρωτοφανή πράγματα, όπως διασυνδέθηκε με δημοσιογράφους στην Κύπρο και ακόμα περισσότερο στην Ελλάδα προκειμένου να κάνει αντιπολίτευση στις δυο κυβερνήσεις. Κάτι που δεν προσπάθησε καν να κάνει στην Τουρκία. Αφενός διότι το καθεστώς της Άγκυρας δεν θα του το επέτρεπε, αφετέρου διότι η Ελλάδα, ο ελληνισμός γενικότερα, έχει παράδοση σε εφιάλτες».
ΚΑΤΑΓΓΕΛΛΕΙ ΟΣΟΥΝ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΑΝ ΝΑ ΤΟΝ ΕΜΠΟΔΙΣΟΥΝ
«Όταν ξεκίνησα να θέτω το τρίπτυχο: κατάργηση των συνθηκών που αποτέλεσαν άλλοθι για την Τουρκία προκειμένου να εισβάλλει στην Κύπρο, διαμόρφωση νέων συμφωνιών μακριά από παρεμβατικά και εγγυητικά δικαιώματα και μετατροπή της Κύπρου σε ένα κανονικό κράτος, πολλοί μου επιτέθηκαν με ένα παράδοξο μένος και εμπάθεια. Θεωρούσαν ότι δεν έπρεπε να θέσω τέτοια θέματα, όπως την κατάργηση των εγγυήσεων και των “παρεμβατικών δικαιωμάτων”. Ότι όταν αυτά τίθενται δεν υπάρχει λύση στο Κυπριακό»
Στον πρόλογο του βιβλίου, ο Νίκος Κοτζιάς, αναδεικνύει τη σημασία που έχει το Κυπριακό για τον ελληνισμό. Κι αυτό, όπως αναφέρει, είναι μια προσέγγιση που είχε από τα εφηβικά του χρόνια. Σημειώνει πως «από έφηβος πίστευα, και εξακολουθώ να πιστεύω, ότι το Κυπριακό είναι το πιο θεμελιακό πρόβλημα του ελληνισμού. Ότι είναι καθήκον κάθε Έλληνα πολίτη και πολύ περισσότερο ενός Έλληνα πολιτικού όντος να συμβάλλει στη λύση του». Και όντως, στις επαφές του, στις συναντήσεις, όταν συζητά με συνεργάτες και φίλους του για το Κυπριακό, τόνιζε και τονίζει πάντα πως η Ελλάδα έχει ευθύνη για την Κύπρο και για όσα συνέβησαν το 1974, την προδοσία που άνοιξε τις κερκόπορτες στην Τουρκία.
Το τονίζει και στη συνέχεια:
Ο Νίκος Κοτζιάς αναφέρει πως «το Κυπριακό τέθηκε από τη δική μας Κυβέρνηση Σωτηρίας σε νέες βάσεις. Με άλλα λόγια ετέθη εκ νέου, στις νέες συνθήκες, το θεμελιακό ζήτημα που το ορίζει: Η κατοχή, ασφαλώς παράνομη, μεγάλου τμήματος της Μεγαλονήσου».
Πώς έγινε αυτό, πώς προωθήθηκε και τι επιτεύχθηκε είναι το περιεχόμενο του βιβλίου. Δεν ήταν, όμως, εύκολο το εγχείρημα τούτο. Αναφέρει σχετικά και χωρίς περιστροφές σε αντιδράσεις που υπήρξαν στην πορεία υλοποίησης της πολιτικής αυτής και των πρωτοβουλιών που ανέλαβε και προώθησε:
Όταν δημόσια τοποθετείται ο Νίκος Κοτζιάς πάντα αναφέρεται σε όλες τις κοινότητες της νήσου. Όπως αναφέρει και στον πρόλογο, «υπήρξε και ένα “μικρότερο” θέμα που έθεσα στη διαπραγμάτευση και που αφορά μερικά σοβαρά θετικά δικαιώματα συγκεκριμένων ομάδων. Η Μεγαλόνησος δεν έχει μόνο δύο κοινότητες, αλλά και τρεις μικρότερες μειονότητες (Λατίνοι, Αρμένιοι, Μαρωνίτες) που και οι τρεις δικαιούνται σε μια εξελισσόμενη Κυπριακή Δημοκρατία να κατοχυρώνουν όλο και πιο ευρύτερα δικαιώματα».
Το βιβλίο του Νίκου Κοτζιά (που κυκλοφορεί τόσο σε ελληνική όσο και σε αγγλική έκδοση) αποτελεί εξ αντικειμένου μια ιστορική κατάθεση. Είναι εργαλείο διαχείρισης του Κυπριακού και μια σημαντική ιστορική μαρτυρία για τις εξελίξεις 2015-2018. Μια μαρτυρία για επανατοποθέτηση του εθνικού θέματος.
Φοβάται η Μόσχα νατοποίηση της Κύπρου και ταυτόχρονα φλερτάρει με την νατοϊκή Τουρκία…