Πρωτότυπη ομιλία του ακαδημαϊκού Στ. Ημέλλου για «το παρά λόγον» στην ελληνική επανάσταση
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Εάν το Ισραήλ αποδειχθεί άτρωτο χάρη στα αμυντικά του συστήματα, θα έχει μάλιστα καταγράψει μια πρώτη νίκη τεράστιας σημασίας: Καλύτερα ένας Ψυχρός Πόλεμος;
Οδεύουμε προς την κλιματική καταστροφή πιο γρήγορα από ότι πιστεύουμε, προειδοποιεί ο πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών: Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση, είναι όνειρο θερινής νυκτός
Ομιλία με θέμα «το παρά λόγον κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 με αναφορά κυρίως στον πολέμαρχο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη» παρέθεσε ο Ακαδημαϊκός Στέφανος Ήμελλος κατά την Πανηγυρική Συνεδρία της Ακαδημίας Αθηνών για τον Εορτασμό της Επετείου της 25ης Μαρτίου 1821, που πραγματοποιήθηκε σήμερα το βράδυ στο Μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών.
«Τα θαυμαστά και αξιομνημόνευτα γεγονότα της Επαναστάσεως του 1821, είναι κατά την εξέλιξή της σε μεγάλο βαθμό απόρροια ελλόγων πράξεων, ενεργειών και σχεδιασμών των δημιουργών της. Υπάρχουν όμως και οι παρά λόγον ενέργειες, είτε ανεξάρτητες είτε συμπορευόμενες με τις έλλογες, που έχουν ως βάση τον συνειρμικό τρόπο του διανοείσθαι, προέρχονται από τον θυμικό, συναισθηματικό και συγκινησιακό κόσμο του ανθρώπου και αποτελούν το συστατικό μέρος της ψυχής, που δεν ελέγχεται από τη λογική και που δημιουργούν την ύπαρξη και δημιουργία πλήθους προλήψεων, μαγικών, μαντικών και άλλων αντιλήψεων, γενικώς δεισιδαιμονιών», ανέφερε, μεταξύ άλλων, ο ακαδημαϊκός, ο οποίος, με επίκεντρο τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, καθώς και άλλους αγωνιστές, έφερε παραδείγματα τέτοιων αντιλήψεων, που αρκετές φορές επηρέασαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τις αποφάσεις, τις πράξεις και τις ενέργειές τους.
«Τα παρά λόγον συμβάντα δεν είναι εύκολο να τα επισημαίνει κανείς, καθώς ενίοτε απαντούν σποραδικά και ασαφώς στις διάφορες πηγές», συνέχισε, ξεπερνώντας ωστόσο το «εμπόδιο» με την πρωτότυπη έρευνα που έκανε στο πλαίσιο της ομιλίας του: Έτσι λοιπόν, η πίστη σε προλήψεις, όπως ότι η εμφάνιση λαγού αποτελεί κακό οιωνό, ή ότι η καταμέτρηση των αγωνιστών σε μια μάχη μπορεί να οδηγήσει σε ήττα, αλλά και σε μαντείες, όπως ονειρομαντείες, ωμοπλατοσκοπίες (προμαντεία της πλάτης ψημένων προβάτων και αιγών) ή σε θαύματα, δεν ήταν κάτι άγνωστο για τους ανθρώπους της εποχής, φυσικά και στους οπλαρχηγούς του ’21, όπως ο Κολοκοτρώνης.
Για παράδειγμα, αναφέρθηκε η περίπτωση των λαγών που πιάστηκαν ζωντανοί από τους στρατιώτες του Κολοκοτρώνη όταν άρχισε ο πόλεμος του Βαλτετσίου, περιστατικό για το οποίο πληροφορεί ο Φωτάκος, πρώτος υπασπιστής του Γέρου του Μοριά, αυτήκοος και αυτόπτης μάρτυρας γεγονότων όπου πρωταγωνιστεί ο δεύτερος. Επειδή οι Έλληνες θεωρούσαν ότι η συνάντηση με λαγό είναι κακός οιωνός, ο γνωστός αγωνιστής, για να δώσει θάρρος στους στρατιώτες του είπε: «Καλόν σημείον, στρατιώται, έτσι θα πιάσωμεν και εμείς ζωντανούς τους Τούρκους».
«Ο Κολοκοτρώνης δίνει θάρρος στους στρατιώτες του εξουδετερώνοντας έτσι τον δεισιδαίμονα φόβο τους, αντιστρέφοντας την ερμηνεία των πραγμάτων αλλά στηριζόμενος πάντοτε στην ίδια αρχή, με την οποία μπορούσε να πείσει, δηλαδή στον νόμο της αναλογίας», σημείωσε ο κ. Ήμελλος, που δεν παρέλειψε να κάνει συσχετισμούς με παρόμοιες αντιλήψεις παλαιότερων εποχών, όπως στην αρχαιότητα και στο Βυζάντιο.
Άλλο παράδειγμα, αφορούσε την ονειρομαντεία. Τα όνειρα έπαιζαν πάντα σημαντικό ρόλο στη λαϊκή πίστη, καθώς ήταν πιστευτά. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, για τα κακά όνειρα συχνά καταβαλλόταν προσπάθεια να ερμηνεύονται ως οράματα αγαθά και αισιόδοξα για να αναπτερώνεται το φρόνημα των αγωνιστών, μέθοδος δοκιμασμένη ήδη από παλιά (π.χ. Βυζάντιο). Στα παραπάνω ανταποκρίνεται πλήρως η συμπεριφορά του Κολοκοτρώνη, τουλάχιστον όπως την περιγράφει ο Φωτάκος. Ο ομιλητής παρέθεσε μέρος του λόγου του απομνημονευματογράφου: «Ο Κολοκοτρώνης συχνά εκάθητο εις ένα μέρος, έγερνε κεφαλήν και εκαμώνετο ότι τάχα του ήρχετο ύπνος και ύστερα από ολίγον εξύπνα, έτριβε τα μάτια του, ανεκλαδίζετο και εχασμουργέτο και έλεγεν ότι είδεν όνειρο. Μίαν δηλαδή λαμπροφορεμένην με βουνίσια φορέματα και ότι ήτο η Παναγία. Και όταν έλεγεν ότι είδε την Τύχην, εννοούσε ότι είδε την Παναγίαν». Αντίστοιχο είναι το περιστατικό που έγινε πριν τη μάχη των Δερβενακίων, όταν ο Γέρος του Μοριά είπε στους άνδρες του: «Απόψε ήλθεν η Τύχη της πατρίδος μας και μου είπεν ότι θα είμεθα νικηταί».
«Εννοείται εδώ ότι η ονειρική εμπειρία ενός ηγέτη, εν προκειμένω ενός στρατιωτικού όπως ο Κολοκοτρώνης, που ήταν υποχρεωμένος να λαμβάνει και κρίσιμες αποφάσεις, ήταν πιο αξιόπιστη από την εμπειρία ενός κοινού μαχητή», σημείωσε ο ακαδημαϊκός στην ομιλία του, χρησιμοποιώντας κι άλλα παραδείγματα τέτοιων αντιλήψεων και τονίζοντας παράλληλα τη διαχρονία τους, ενώ αναφέρθηκε και σε άλλες πτυχές της επετείου, όπως οι «εθνικοί θρύλοι» και η προσπάθεια αποδόμησής τους κατά τη σύγχρονη εποχή.
Μετά την ομιλία, ακολούθησε η έκθεση απονομής τιμητικών διακρίσεων, καθώς και η προκήρυξη του Αριστείου των Γραμμάτων από τον Γενικό Γραμματέα της Ακαδημίας Αθηνών, Βασίλειο Χ. Πετράκο.
Ελένη Μάρκου, ΑΠΕ-ΜΠΕ Αθήνα, Greece