Στρατηγική αναβάθμιση ή πολύ κακό για το τίποτα η τριμερής Κύπρου-Ελλάδας και Ισραήλ;
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Του Θεόδωρου Τσακίρη
Σαράντα οκτώ ώρες πριν τη σύγκληση της τριμερούς της Λευκωσίας μεταξύ Κύπρου-Ισραήλ-Ελλάδος καλλιεργείτο η εντύπωση ότι επίκειται μια πολύ σημαντική εξέλιξη, τουλάχιστον στο διμερές επίπεδο Κύπρου-Ισραήλ, «που θα συνδέει στρατηγικά την Κύπρο και το Ισραήλ».
Η Κυβέρνηση, διά του κ. Χριστοδουλίδη, υπογράμμισε μάλιστα ότι το κείμενο που θα υιοθετηθεί από τους αρχηγούς των τριών κυβερνήσεων «θα αναφέρει πολύ συγκεκριμένα πώς θα προχωρήσει αυτή η συνεργασία μέχρι και την επόμενη τριμερή που θα πραγματοποιηθεί σε διάστημα έξι μηνών». Ο Κυβερνητικός Εκπρόσωπος προσέθεσε δε ότι θα οριστεί μια Επιτροπή, η οποία θα αναλάβει να υλοποιήσει ό,τι συμφωνηθεί ανάμεσα στους τρεις ηγέτες μέχρι την επόμενή τους συνάντηση «για να μην έχουμε απλώς διακηρύξεις».
Μολονότι συμφωνούμε απόλυτα με τον κ. Χριστοδουλίδη ότι πέντε έτη μετά το επεισόδιο με το «Μαβί Μαρμαρά» και τη ρήξη των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων, την υπογραφή συμφωνίας ΑΟΖ το 2011, και τη συμμετοχή της ισραηλινής Delek στην κοινοπραξία του Αφροδίτης, δεν μπορούμε να έχουμε «απλώς διακηρύξεις». Το κείμενο της ανακήρυξης που ο ίδιος ανήρτησε στον προσωπικό του λογαριασμό στο twitter την 28η Ιανουαρίου, δυστυχώς, δεν κάνει καμία αναφορά σε συγκεκριμένα βήματα για το πώς θα προχωρήσει η τριμερής συνεργασία.
Η διακήρυξη αναφέρεται απλώς στους τομείς στους οποίους θα μπορούσαν να αναπτυχθούν συγκεκριμένες συνέργειες (ενέργεια, τουρισμός, διαχείριση υδάτων, καταπολέμηση της τρομοκρατίας, περιβάλλον, μετανάστευση, έρευνα και τεχνολογία). Αποτελεί ένα γενικόλογο κείμενο αρχών όπου αναφέρεται, πολύ σωστά, ότι η συνεργασία αυτή είναι ανοικτή σε τρίτα κράτη και δεν έχει «αποκλειστικό χαρακτήρα», αλλά παράλληλα δεν ονοματίζει ποιες ακριβώς είναι αυτές οι συμπεφωνημένες συνεργασίες. Μοναδική θετική εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα μιας μάλλον «μη δημιουργικής» ασάφειας αποτέλεσε το μνημόνιο που υπογράφηκε για τη συνεργασία σε θέματα διαχείρισης υδάτινων πόρων.
Η προσπάθεια ωστόσο να προβληθεί η αναφορά στη συνεργασία των τριών κρατών σε ό,τι αφορά τα σχέδια East Med Gas Pipeline και EuroAsia Electricity Interconnector ως συγκεκριμένο δείγμα προόδου είναι τουλάχιστον αντιπαραγωγική από επικοινωνιακή άποψη για τον απλούστατο λόγο ότι η πολιτική στήριξη σε επίπεδο ηγετών κυβερνήσεων των εν λόγω έργων δεν αποτελεί κάτι το νέο. Αμφότερα τα έργα, που βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια μελετών -με το καλώδιο ηλεκτρικής διασύνδεσης να είναι σαφώς πιο προχωρημένο-, έχουν λάβει την πολιτική σφραγίδα στήριξης των εμπλεκόμενων κυβερνήσεων στο ανώτατο δυνατό επίπεδο ήδη από το 2012. Εάν δεν θα την είχαν λάβει πολύ απλά δεν θα είχαν επιλεγεί ως έργα κοινού ενδιαφέροντος από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (PCI_Projects of Common Interest) το 2013 και εκ νέου το 2014 και δεν θα είχαν πάρει τη χρηματοδότηση της Ε.Ε. για την εκπόνηση των συγκεκριμένων μελετών. Η προ-μελέτη σκοπιμότητας για τον East Med Gas αναμένεται να ολοκληρωθεί και να παρουσιασθεί έως τον Μάρτιο του 2016.
Η μελέτη σκοπιμότητας του EuroAsia εκτελείται και είναι σημαντικό ότι η πορεία του πλοίου που διεξάγει την έρευνα βυθομέτρησης ολοκληρώνεται με επιτυχία και χωρίς παρενοχλήσεις. Εν ολίγοις, το ότι επιβεβαιώθηκε από ισραηλινής πλευράς η πολιτική υποστήριξη διενέργειας αυτών των μελετών δεν αποτελεί τίποτε το καινούργιο ή το «ιστορικό». Ούτε το Ιραήλ ούτε οι ισραηλινές εταιρείες ενέργειας δεσμεύονται καθ’ οποιονδήποτε τρόπο από τα αποτελέσματα των εν λόγω μελετών. Το θετικό εν προκειμένω είναι ότι η εν λόγω επιβεβαίωση Νετανιάχου γίνεται έναν μήνα μετά την υπογραφή του πλαισίου αρχών που θα διέπει τη διαδικασία της τουρκο-ισραηλινής επαναπροσέγγισης.
Το κείμενο αυτό, αν και έως σήμερα ανεφάρμοστο λόγω της τουρκικής απαίτησης να αρθεί ο αποκλεισμός της Γάζας και της υποστήριξης που προσφέρει ακόμη και στο στρατιωτικό σκέλος της Hamas, είναι λίγο πιο συγκεκριμένο σε ό,τι αφορά τα ενεργειακά σε σύγκριση με τη «διακήρυξη της Λευκωσίας», καθώς η ισραηλινή κυβέρνηση δεσμεύεται, μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της διαδικασίας επαναπροσέγγισης, να εξερευνήσει με την Τουρκία «[την πιθανότητα] συνεργασίας στον τομέα του φυσικού αερίου – με την Τουρκία να αγοράζει αέριο από τα υποθαλάσσια πεδία του Ισραήλ και να κατασκευάζει έναν αγωγό φυσικού αερίου που θα διέρχεται μέσω Τουρκίας και διά του οποίου το Ισραήλ θα εξάγει αέριο στην Ευρώπη». (Barak Ravid, «Five Years After Gaza Flotilla Raid, Israel and Turkey Reach Understandings on Ending Crisis», http://www.haaretz.com/israel-news/1.692478 ,17/12/2015).
Το σημαντικότερο από τη διακήρυξη της Λευκωσίας προκύπτει από το τι δεν αναφέρθηκε στο κείμενο και το τι δεν λέχθηκε κατά τις δηλώσεις των ηγετών. Εάν το συγκρίνουμε με το κείμενο που υπεγράφη στην Αθήνα στις 5 Δεκεμβρίου 2015 μεταξύ Ελλάδος-Κύπρου-Αιγύπτου, η διακήρυξη της Λευκωσίας είναι ποιοτικά υποβαθμισμένη και σε ό,τι αφορά τη λεπτομερή καταγραφή των σημείων σύμπτωσης στα συμφέροντα των τριών κρατών και σε ό,τι αφορά την έμμεση στήριξη που παρέχεται από την Αίγυπτο στις πάγιες επιδιώξεις της Ελλάδος και του κυπριακού Ελληνισμού τουλάχιστον σε ό,τι σχετίζεται με την ανάγκη του σεβασμού των αρχών του Δικαίου της Θάλασσας, όπου χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι «η ανακάλυψη σημαντικών αποθεμάτων υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης της πρόσφατης ανακάλυψης του κοιτάσματος φυσικού αερίου «Ζohr» στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Αιγύπτου, μπορεί να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο για την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή. Ο εν λόγω σκοπός θα εξυπηρετείτο καλύτερα μέσω της προσχώρησης των χωρών της περιοχής στις παγιωμένες αρχές του διεθνούς δικαίου» (η έμφαση του γράφοντος). (https://www.alfavita.gr/arthron/ayti-einai-i-diakiryxi-poy-synypegrapsan-ellada-kypros-aigyptos, 09/12/2015).
Καμιά αναφορά στο Κυπριακό
Ακόμη πιο σημαντική και αρνητικά εντυπωσιακή είναι η σχεδόν παντελής απουσία αναφοράς του Κυπριακού από τις δηλώσεις των ηγετών με τη μοναδική εξαίρεση του Πρωθυπουργού της Ελλάδος κ. Τσίπρα, ο οποίος επανέλαβε ότι πρέπει να καταργηθεί το αναχρονιστικό καθεστώς των εγγυήσεων στο πλαίσιο της επιδιωκόμενης λύσης. Είναι πραγματικά απορίας άξιον το γιατί επιδιώξαμε να συγκεντρώσουμε το ενδιαφέρον των ΜΜΕ του Ισραήλ, πολλών αραβικών και ευρωπαϊκών κρατών προβάλλοντας την «ιστορικότητα» της συνάντησης, μόνο και μόνο για να μην αξιοποιήσουμε την ευκαιρία να επαναλάβουμε –αν μη τι άλλο– τις κόκκινες διαπραγματευτικές γραμμές του κυπριακού Ελληνισμού παρουσία ενός σημαντικού περιφερειακού μας εταίρου, αναφορικά με την κατάργηση των εγγυήσεων, την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων και των εποίκων, και την επιστροφή των προσφύγων στα σπίτια και τις περιουσίες τους.
- Ο δρ Θεόδωρος Τσακίρης ([email protected]) είναι επίκουρος καθηγητής Γεωπολιτικής & Οικονομικών των Υδρογονανθράκων στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ