Πύρρειος νίκη του Ερντογάν ή ολοκληρωτική κυριαρχία;
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Η κρίση νομιμότητας του νεοσουλτάνου και οι συνέπειές της: Οι Αμερικανοί …”σφάζουν” τον Ερντογάν με το βαμβάκι, δεν είναι πια επιλογή του η ένταση με την Ελλάδα…
Ας το πάρουμε απόφαση, η Τουρκία δεν είναι στη Δύση: Ούτε έχει όρεξη ο Ερντογάν να επιστρέψει στο μαντρί, αν ποτέ ήταν εκεί, ούτε να εργαστεί για να έχει καλές σχέσεις μαζί της
Του Θεόδωρου Τσακίρη*
Η εντυπωσιακή αλλά όχι αναπάντεχη επανεκλογή του ΑΚΡ στην εξουσία (υπήρχαν σφυγμομετρήσεις που του έδιναν 44%-47% μια εβδομάδα πριν τις εκλογές), είναι προσωπικός θρίαμβος του κ. Ερντογάν και αποτελεί άμεση απόρροια της τρομοκρατικής εκστρατείας που εξαπέλυσε ο Τούρκος Πρόεδρος εναντίον του ΡΚΚ τον περασμένο Ιούλιο. Ο κ. Ερντογάν βομβάρδιζε καθημερινώς τους Τούρκους ψηφοφόρους με σταθερές δόσεις υπερεθνικισμού, οικοδομώντας ένα κλίμα αυξανόμενων απειλών που θα επετείνετο από το ενδεχόμενο παράτασης της «ακυβερνησίας» των τελευταίων πέντε μηνών.
Παρά τη φαινομενική υποστήριξη που προσέφερε από τον περασμένο Ιούλιο στις ΗΠΑ αναφορικά με τη στόχευση του ISIS επιτρέποντας τη χρήση της αεροπορικής βάσης του Ιντσιρλίκ, ο Ερντογάν διάλεξε τους Κούρδους και το ΡΚΚ ως τον καταλληλότερο εσωτερικό του αντίπαλο επιχειρώντας να αποσιωπήσει τις προσωπικές του ευθύνες και την εμπλοκή της ΜΙΤ στη γιγάντωση του τζιχαντιστικού εξτρεμισμού, που ως κλασσικός «φρανκενστάιν» γύρισε και δάγκωσε την Τουρκία οργανώνοντας την πολύνεκρη επίθεση της 11ης Οκτωβρίου στην Άγκυρα.
Η επικοινωνιακή διαχείριση του τρομοκρατικού χτυπήματος από τον ίδιο τον Ερντογάν είναι ενδεικτική του προεκλογικού του στόχου καθώς έτρεξε να αποδώσει τη βομβιστική ενέργεια στο ΡΚΚ λέγοντας ότι λίγο πολύ επεχείρησε προβοκάτσια εναντίον του φιλοκουρδικού HDP, για να παραδεχθεί λίγο αργότερα ότι οι πραγματικοί υπαίτιοι ήταν πυρήνες του ISIS. Μόνο τότε άρχισε τις ουσιαστικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον του δικτύου υποστήριξης του ISIS, που ο ίδιος είχε εκθρέψει τα προηγούμενα χρόνια. Παράλληλα δε με αυτή την εκκαθαριστική επιχείρηση συνέχιζε να βομβαρδίζει και τους Κούρδους!
Αυτό το συντηρούμενο κλίμα τρομοκρατίας κατά των Κούρδων και η ταυτόχρονη καλλιέργεια ενός ψυχολογικού πολέμου στο εσωτερικό, επεδίωκε και επέτυχε να επιφέρει ένα τετραπλό αποτέλεσμα σε επίπεδο εκλογικού σώματος: (α) να συσπειρώσει τη βάση του ΑΚΡ που άρχισε να φυλλορροεί στις προηγούμενες εκλογές μετά από 13 συνεχή έτη στην εξουσία, (β) να εξαφανίσει από την προεκλογική ατζέντα το θέμα της φθίνουσας τουρκικής οικονομίας που αποτελούσε έναν από τους δύο ισχυρότερους πυλώνες της πολιτικής ηγεμονίας του ΑΚΡ, (γ) να επαναπατρίσει πολλούς από τους συντηρητικούς ισλαμιστές Κούρδους του HDP και (δ) πάνω απ’ όλα να φέρει πίσω τους υπερεθνικιστές/παντουρκιστές του ΜΗΡ.
Από τις 8,6% μονάδες που κέρδισε το ΑΚΡ οι 7,7% προήλθαν από τη μετατόπιση των ψηφοφόρων αυτών των δύο κομμάτων με σημαντικότερη αυτή του ΜΗΡ, το οποίο και έχασε προς τον Ερντογάν το 27% των ψηφοφόρων που το επέλεξαν τον περασμένο Ιούνιο. Από τις 61 έδρες που έχασαν αθροιστικά τα δύο αυτά κόμματα, οι 59 κατέληξαν υπέρ του ΑΚΡ. Ωστόσο, η νίκη του κ. Ερντογάν μπορεί να αποδειχθεί πύρρεια. Μπορεί να διασφάλισε εκ νέου την πολιτική του ηγεμονία περιθωριοποιώντας εντελώς τους μετριοπαθείς εντός του κόμματός του που συσπειρώθηκαν γύρω από τον τέως πρόεδρο Αμπντουλάχ Γκιούλ, αλλά ταυτόχρονα επέτυχε να πολώσει δομικά την τουρκική κοινωνία αποδομώντας το ψευτοδημοκρατικό του προφίλ στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη.
Πολλά φιλελεύθερα και δημοκρατικά κινήματα στο εσωτερικό της Τουρκίας ήδη αποκαλούν τον κ. Ερντογάν ως τον δεύτερο, μετά τον Μόρσι, Πρόεδρο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στη Μέση Ανατολή, την ιδεολογικο-πολιτική προστασία της οποίας έχει αναλάβει ως γεωπολιτική εργολαβία ο κ. Ερντογάν με αποτέλεσμα να έρθει σε ευθεία σύγκρουση τόσο με την Αίγυπτο όσο και με το Ισραήλ. Οι εκλογικοί παρατηρητές του Συμβουλίου της Ευρώπης ήδη κατήγγειλαν την τουρκική κυβέρνηση για σωρεία παρατυπιών κατά την προεκλογική περίοδο σε ό,τι αφορά τη φίμωση της ελευθεροτυπίας και την ανισομερή πρόσβαση όλων των πολιτικών δυνάμεων στα ΜΜΕ.
Η Τουρκική Δημοκρατία υπό τον κ. Ερντογάν ήδη θυμίζει σε πολλά της σημεία το προσωποκεντρικό σύστημα εξουσίας που έχει οικοδομήσει στη Ρωσία ο κ. Πούτιν και αυτό διαφαίνεται τόσο από την ετερόφωτη σχέση πλανήτη-δορυφόρου που έχει ο κ. Ερντογάν με τον κ. Νταβούτογλου, όσο και από τη στρατηγική επιδίωξη του Ερντογάν να αλλάξει το Σύνταγμα της Τουρκίας σε Προεδρική Δημοκρατία για να γιγαντώσει τις δικές του εξουσίες. Ο Τούρκος Πρόεδρος επιδιώκει να ενσωματώσει όλες τις εκτελεστικές αρμοδιότητες του Πρωθυπουργού και να παραμείνει στην κορυφή της πυραμίδος έως το 2028 (!!!) όταν και δεν θα μπορεί από συνταγματική άποψη να εκλεγεί στο ύπατο αξίωμα για τρίτη συνεχή φορά.
Το αποτέλεσμα των εκλογών δεν του δίνει αυτή τη δυνατότητα μέχρι αυτή τη στιγμή, αλλά η πολιτική ηγεμονία του ΑΚΡ και η δική του προεδρική θητεία που λήγει το 2021 τού παρέχει στρατηγικό βάθος για να επιχειρήσει την τελική συνταγματική αλλαγή που θα τον εδραιώσει στο απόγειο της εκτελεστικής εξουσίας για την επόμενη περίπου 15ετία: την αλλαγή των εξουσιών του Προέδρου μέσω της τροποποίησης του Συντάγματος στη Βουλή και τη μετέπειτα επικύρωση της τροποποίησης μέσω δημοψηφίσματος.
Επειδή θεωρεί δεδομένο ότι θα κερδίσει το δημοψήφισμα, ο Ερντογάν επικεντρώνεται στο να διασφαλίσει την «υπερ-πλειοψηφία» των 331 βουλευτών. Του λείπουν μόλις 14. Από που θα καλύψει τα κενά του; Η βασική δεξαμενή βουλευτών είναι το ΜΗΡ και για αυτόν ακριβώς τον λόγο η μετεκλογική εξάρτηση του κ. Ερντογάν από το κόμμα των Γκρίζων Λύκων μπορεί να μειώθηκε αλλά δεν εξαλείφθηκε, όπως ορισμένοι μπορεί να νομίζουν. Εάν ο παντουρκιστής Μπαχτσελί εξακολουθήσει να αντιστέκεται στο φλερτ του ΑΚΡ, ο Ερντογάν θα επιχειρήσει να διασπάσει το ΜΗΡ «εξαγοράζοντας» τις υπολοιπόμενες 14 ψήφους, είτε ενσωματώνοντας τους βουλευτές του ΜΗΡ στην κοινοβουλευτική ομάδα του ΑΚΡ είτε διατηρώντας τους ως «ανεξάρτητες» εφεδρείες.
Ενδεικτικά, απλώς αναφέρουμε ότι στις 5 Σεπτεμβρίου 2015 ο γιος του ιδρυτή του ΜΗΡ, Τουργκούτ Τουρκές, ο πατέρας του οποίου συμμετείχε στην κυβέρνηση συνασπισμού με τον Ετσεβίτ και τον Ερμπακάν που πραγματοποίησαν την εισβολή του 1974, αποπέμφθηκε από το κόμμα επειδή αποφάσισε να συμμετάσχει στην υπηρεσιακή κυβέρνηση του Νταβούτογλου.
Μια ακόμη ευκαιρία για Ελλάδα και Κύπρο
Σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής η ιδεολογικοποίηση της διπλωματίας του Ερντογάν αναμένεται να εντατικοποιηθεί ιδίως στο επίπεδο της Μέσης Ανατολής, με αποτέλεσμα να εμβαθυνθεί το υφιστάμενο χάσμα με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, την ώρα που κλιμακώνεται ο γεωστρατηγικός ανταγωνισμός στην ευρύτερη περιοχή μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας.
Αυτή η εξέλιξη μπορεί να φέρει την Άγκυρα πιο κοντά στο Ριάντ, αλλά υπάρχουν ευδιάκριτα περιοριστικά όρια σε αυτή τη συνεργασία, όπως έχει ήδη διαφανεί από την απροθυμία της Τουρκίας να συνδράμει τη Σαουδική Αραβία στην Υεμένη και τη στρατηγική υποστήριξη που παρέχει στον Αλ-Σίσσι το Ριάντ.
Ανάλογη της εμπλοκής της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή θα είναι και η οπισθοδρόμηση της ενταξιακής της πορείας με την Ε.Ε. Μπορεί ο τακτικισμός του Ερντογάν να χρησιμοποιήσει εκβιαστικά τις προσφυγικές ροές για να αποσπάσει ανταλλάγματα από την Ευρώπη και μπορεί επίσης να έλαβε τη σπασμωδική στήριξη της κ. Μέρκελ, αλλά η συντονισμένη αντίδραση διαφόρων ευρωπαϊκών κρατών προεξαρχούσης της Γαλλίας -ιδίως σε ό,τι αφορά την κατάργηση της βίζας στα τουρκικά διαβατήρια- θα (προσ)γειώσει τον κ. Ερντογάν.
Αυτό αποτελεί μια ακόμη ευκαιρία για την Ελλάδα και την Κύπρο να αποφενακίσει τον κ. Ερντογάν για αυτό που πραγματικά είναι: όχι ο διαλλακτικός ηγέτης που θα λύσει à la Ανάν το Κυπριακό ή θα άρει το casus belli στο Αιγαίο, αλλά ως ο ισλαμο-ολοκληρωτιστής με νεοθωμανικές φιλοδοξίες που υποθάλπει την αποσταθεροποίηση της Μέσης Ανατολής και της Ν.Α. Μεσογείου. Εάν επιτύχουμε αυτό, τότε η Ε.Ε. ίσως να διαδραματίσει τον ρόλο που υποχρεούται βάσει των ιδρυτικών της συνθηκών να διαδραματίσει, αποτρέποντας μια κακή λύση στο Κυπριακό που θα τινάξει στον αέρα τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και όλο το μεταψυχροπολεμικό αρχιτεκτόνημα ασφαλείας στη νότια πτέρυγα του ΝΑΤΟ.
• Ο δρ Θεόδωρος Τσακίρης είναι επίκουρος καθηγητής Γεωπολιτικής & Οικονομικών των Υδρογονανθράκων στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.