Περιφερειακές Εμπορικές Συμφωνίες (TPP&TTIP): Οικονομικές Προοπτικές και Πολιτικές Προκλήσεις

Του Μιχάλη Διακαντώνη, (Οικονομολόγου/Διεθνολόγου)

Η πρόσφατη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου μεταξύ των ΗΠΑ και άλλων 11 χωρών που ανήκουν στην περιφέρεια Ασίας-Ειρηνικού (Trans-Pacific Partnership-TPP) παρέχει την ευκαιρία μιας πρώιμης εκτίμησης των οικονομικών και πολιτικών της συνεπειών, αλλά και των προοπτικών που δημιουργούνται για τη μελλοντική ολοκλήρωση της «Δια-Ατλαντικής Συνεργασίας Εμπορίου και Επενδύσεων» (Trans-Atlantic Trade and Investment Partnership-TTIP).

Όλες οι εκτιμήσεις της παρούσας ανάλυσης, βασίζονται στα μέχρι τώρα δημοσιευμένα στοιχεία, καθώς τόσο οι συνομιλίες όσο και οι τελικοί όροι της συμφωνίας δεν είναι πλήρως γνωστοί, εξαιτίας της αυστηρής εχεμύθειας που τηρήθηκε σε όλες τις φάσεις των διαπραγματεύσεων μεταξύ των κρατών.

Η «Δια-Ειρηνική Συνεργασία» (όπως είναι η επίσημη ονομασία της TPP) αποτελεί μια κατά βάση εμπορική συμφωνία που συνήφθηκε στις 5/10/2015 μεταξύ των 12 ακόλουθων χωρών: ΗΠΑ, Ιαπωνίας, Καναδά, Αυστραλίας, Μαλαισίας, Σιγκαπούρης, Μεξικό, Χιλής, Περού, Βιετνάμ, Νέας Ζηλανδίας και Μπρουνέι. Οι χώρες αυτές αντιπροσωπεύουν το 40% του παγκοσμίου εμπορίου και διαθέτουν ένα συνολικό πληθυσμό 800 εκατομμυρίων ανθρώπων. Όπως είναι κατανοητό, δεσπόζουσα θέση στη συμφωνία αυτή κατέχουν οι δύο μεγαλύτεροι οικονομικοί εταίροι – οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία- αφού η ΤPP αποτέλεσε τόσο έναν απ’ τους διακηρυγμένους σκοπούς της εξωτερικής πολιτικής Obama στην περιφέρεια Ασίας-Ειρηνικού, όσο και έναν απ’ τους βασικούς στόχους του Ιάπωνα πρωθυπουργού Abe προκειμένου η χώρα να αντιμετωπίσει την χρόνια οικονομική στασιμότητα που την ταλανίζει. Η συμφωνία περιλαμβάνει ένα ευρύτατο ρυθμιστικό πλαίσιο διατάξεων που δεν περιορίζονται μόνο στη μείωση των δασμολογικών και μη εμποδίων μεταξύ των εμπορικών εταίρων, αλλά περιλαμβάνει και τη θέσπιση μέτρων που αφορούν τις υπηρεσίες, τις επενδύσεις, τα πνευματικά δικαιώματα, τις νομικές υποχρεώσεις μεταξύ κρατών και ιδιωτικών εταιρειών, τα εργασιακά δικαιώματα και το περιβάλλον.

Πρωτίστως, θα επιχειρηθεί η εκτίμηση των οικονομικών συνεπειών της TPP για τα εμπλεκόμενα μέρη, αν και σημειώνεται ότι για να τεθεί σε πλήρη ισχύ η συμφωνία, θα πρέπει προηγουμένως να επικυρωθεί απ’ όλα τα εθνικά κοινοβούλια των κρατών–μελών που την συνυπέγραψαν. Παρά τις ευρέως γνωστές και πολλές φορές απλουστευμένες απόψεις περί των γενικών ωφελειών που επιφέρει το ελεύθερο εμπόριο (θεωρία απόλυτου και συγκριτικού πλεονεκτήματος) για να αποτιμήσει κανείς ορθά τις συνέπειες ενός τέτοιου εγχειρήματος, θα πρέπει προηγουμένως να γνωρίζει με ακρίβεια το στάδιο οικονομικής ωρίμασης κάθε χώρας, την παραγωγική της διάρθρωση, αλλά και την οικονομική και πολιτική ισχύ κάθε παραγωγικού κλάδου σε εγχώριο επίπεδο. Συνεπώς, μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου δεν ωφελεί απαραίτητα ισομερώς όλους τους εταίρους της, ενώ προκαλεί και αναδιανεμητικά εισοδηματικά αποτελέσματα εντός κάθε κράτους. Ποιοι είναι όμως οι νικητές και οι ηττημένοι απ’ αυτή τη συμφωνία, με βάση τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία;

ΗΠΑ

Σε κυβερνητικό επίπεδο, η συμφωνία αντιμετωπίστηκε ως μια μεγάλη διπλωματική επιτυχία για τη χώρα, καθώς οδηγεί στην κατάργηση περίπου 18.000 δασμολογικών εμποδίων που τα συμβαλλόμενα κράτη είχαν υιοθετήσει έναντι των αμερικανικών προϊόντων, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί ένα νέο πεδίο εκμετάλλευσης για τους αμερικανούς εξαγωγείς, σε μια περιφέρεια που ήδη αντιπροσωπεύει το 44% των συνολικών αμερικανικών εξαγωγών ($698 δις το 2013). Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι οι στις χώρες της TPP κατευθύνεται το 42% των αγροτικών αμερικανικών εξαγωγών και το 27% των αμερικανικών εξαγόμενων υπηρεσιών (1). Ωστόσο, αρκετοί Δημοκρατικοί εξέφρασαν επιφυλάξεις για τα αποτελέσματα της συμφωνίας αυτής, οι οποίες σχετίζονται τόσο με τα δυνητικά οικονομικά οφέλη όσο και με όρους που θεωρείται ότι ευνοούν πολυεθνικές εταιρείες, απειλούν στοιχειώδεις ατομικές ελευθερίες και υποβαθμίζουν την υγεία των πολιτών. Η Χίλαρι Κλίντον ενώ πριν απ’ την προεκλογική της εκστρατεία τηρούσε θετική στάση απέναντι στη συμφωνία, τώρα εκφράζει τις διαφωνίες της. Στις τάξεις των Ρεπουμπλικάνων -που παραδοσιακά είναι υπέρ τέτοιων συμφωνιών- υπάρχουν γενικά θετικές αντιδράσεις, χωρίς όμως να λείπουν και αντίθετες τάσεις, χαρακτηριστικότερη των οποίων υπήρξε η δριμεία κριτική που άσκησε ο προεδρικός υποψήφιος Ντόλαντ Τράμπ. Αρνητική στάση προς τη συμφωνία τηρεί, επίσης, και το Tea Party (2).

Σε οικονομικό επίπεδο, ευνοημένοι φαίνεται να είναι οι αμερικανοί εξαγωγείς αγρο-κτηνοτροφικών προϊόντων (κρέας, πουλερικά, φρούτα, σόγια) που βλέπουν τους δασμούς που τους επιβάρυναν μέχρι πρότινος να μειώνονται σημαντικά, ενώ το ίδιο συμβαίνει και για τις εταιρείες υψηλής τεχνολογίας, για τις μεγάλες μεταποιητικές μονάδες που παράγουν μηχανολογικό εξοπλισμό και κυρίως για τις εταιρείες που προσφέρουν υπηρεσίες, οι οποίες αποτελούν και τους μεγάλους νικητές της συμφωνίας αυτής. Αυτό συμβαίνει, πρώτον, επειδή οι επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών των ΗΠΑ είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές, απολαμβάνοντας μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα στους τομείς των μεταφορών, των ταξιδίων και των χρηματοοικονομικών και επιχειρηματικών υπηρεσιών. Δεύτερον, διότι τα μεγάλα δασμολογικά και μη εμπόδια στην εισαγωγή υπηρεσιών και επενδύσεων που ισχύουν σήμερα στις χώρες της TPP πρόκειται να μειωθούν σημαντικά, όπως π.χ. στον τομέα των επικοινωνιών όπου οι φραγμοί στην Ιαπωνία και τη Σιγκαπούρη υπολογίζονται σήμερα στο 63% σε δασμολογικά ισοδύναμα, ακολουθούμενοι απ’ το Μεξικό με 56%. Συνολικά, το όφελος για τις εξαγωγές αμερικανικών υπηρεσιών όταν η συμφωνία τεθεί σε πλήρη ισχύ, αναμένεται να φθάσει τα $300 δις δολάρια (3).

Στον αντίποδα, λιγότερο ευνοημένες φαίνεται να είναι οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες που διατηρούν το δικαίωμα «πατέντας» για τουλάχιστον 5 χρόνια (στις ΗΠΑ είναι κατ’ ελάχιστο 12 έτη). Ως προς το συγκεκριμένο θέμα, υπήρξαν μεγάλες αντιδράσεις από μη κυβερνητικές οργανώσεις και κινήματα πολιτών, καθώς θεωρήθηκε ότι η διατήρηση φαρμακευτικών «πατεντών» από μεγάλες εταιρείες για πολλά έτη θα διατηρούσε υψηλά τις τιμές των φαρμάκων, πλήττοντας τους ασθενείς που δεν θα είχαν την δυνατότητα να τα υποκαταστήσουν με φθηνότερα γενόσημα. Οι μεγάλες καπνοβιομηχανίες επίσης πλήττονται, καθώς απορρίφθηκε το αίτημα τους -ύστερα από έντονες κοινωνικές διαμαρτυρίες- για την απαγόρευση αντικαπνιστικών δράσεων απ’ την πλευρά των κρατών. Στην αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία οι αντιδράσεις είναι μικτές, καθώς αφενός υπάρχει έντονη ανησυχία για τον κίνδυνο αυξημένων εισαγωγών των τεχνολογικά αρτιότερων και φθηνότερων ιαπωνικών αυτοκινήτων, αφετέρου όμως φαίνεται να διατηρούνται για τουλάχιστον μια 25ετία οι προστατευτικοί δασμοί, με τον κλάδο των αμερικανικών φορτηγών (που προβλημάτιζε έντονα τους αμερικανούς κατασκευαστές) να προστατεύεται για 30 ακόμα έτη.

Ένα μέρος του συγκριτικού πλεονεκτήματος των ιαπωνικών αυτοκινήτων, οφείλεται στην χαμηλή ισοτιμία του γιεν έναντι του δολαρίου, γεγονός που έκανε πολλούς αμερικανούς παραγωγούς να απαιτούν την ανατίμηση του ιαπωνικού νομίσματος ως μέρος της τελικής συμφωνίας. Ενώ ένας τέτοιος όρος δεν φαίνεται επίσημα να συμπεριλήφθηκε στην TPP, δεν θα μπορούσε να αποκλειστεί η ύπαρξη μιας άτυπης επιμέρους συμφωνίας μεταξύ της Fed και της Bank of Japan για την από κοινού τήρηση ενός συγκεκριμένου «εύρους διακύμανσης» μεταξύ των δύο νομισμάτων (4). Τέλος, η συμφωνία φαίνεται να ευνοεί σημαντικά τις μικρές και μεσαίες αμερικανικές start-up, καθώς αυστηροποιεί το πλαίσιο προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων (IP), επιτρέπει την ελεύθερη ροή κεφαλαίων, ψηφιακών δεδομένων και software χωρίς δασμολογικά εμπόδια στις αγορές των χωρών της TPP, ενώ απαγορεύει και την ευνοϊκή μεταχείριση προς τοπικές επιχειρήσεις από τα κράτη-μέλη. Με τον τρόπο αυτό προσφέρει σημαντικά βραχυπρόθεσμα οικονομικά πλεονεκτήματα έναντι των επιχειρήσεων των άλλων χωρών, που θα είναι δύσκολο αν όχι απίθανο να ανατραπούν στο μέλλον (5).

Ιαπωνία

Στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, η σύναψη της TPP παρουσιάστηκε σε κυβερνητικό επίπεδο ως μια σημαντική διπλωματική επιτυχία, παρά το γεγονός ότι πριν απ’ τη θητεία του πρωθυπουργού Abe το Φιλελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα τασσόταν κατά της συμφωνίας. Η TPP θεωρείται ότι δίνει τη δυνατότητα στους Ιάπωνες παραγωγούς να επεκταθούν σε νέες αγορές ώστε η χώρα να ξεπεράσει τη μακροχρόνια ύφεση, αλλά και επιτρέπει στην Ιαπωνία να οριοθετήσει το εμπορικό και οικονομικό πλαίσιο στην περιφέρεια Ασίας-Ειρηνικού, προτού οι κινεζικές εταιρείες επεκτείνουν ακόμη περισσότερο την ισχύ τους. Εντός της επόμενης δεκαετίας (σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2013) το ιαπωνικό ΑΕΠ αναμένεται να επωφεληθεί κατά 3.2 τρις γιεν, τόσο εξαιτίας της αύξησης των εξαγωγών όσο και λόγω των χαμηλότερων τιμών των εισαγόμενων προϊόντων που θα απολαμβάνουν οι καταναλωτές. Η συμφωνία αναμένεται να καταργήσει το 86,9% των δασμών που επιβαρύνουν τις ιαπωνικές βιομηχανικές εξαγωγές, ενώ η Ιαπωνία θα καταργήσει αντίστοιχα το 95,3% στις εισαγωγές της (6).

Στην αυτοκινητοβιομηχανία, που αποτελεί έναν πολύ σημαντικό κλάδο της ιαπωνικής οικονομίας, τα αποτελέσματα είναι μικτά, καθώς όπως προαναφέρθηκε διατηρήθηκαν μια σειρά από προστατευτικά μέτρα υπέρ των αμερικανικών προϊόντων, αλλά μειώθηκαν οι δασμοί κατά 30% στις υψηλού κυβισμού ιαπωνικές μηχανές. Ένα σημαντικό πλεονέκτημα που διατήρησαν οι ιάπωνες παραγωγοί σχετίζεται με τους «κανόνες προέλευσης», καθώς μόνο το 45% ενός οχήματος απαιτείται να είναι κατασκευασμένο εντός των χωρών της TPP, γεγονός που τους επιτρέπει να χρησιμοποιούν φθηνές πρώτες ύλες και ανταλλακτικά από κράτη εκτός της συμφωνίας (π.χ. Κίνα).

Οι αμερικανικές αυτοκινητοβιομηχανίες απαίτησαν όμως την μείωση των στάνταρ ασφαλείας, την κατάργηση κάποιων φοροαπαλλαγών στα μικρά οχήματα, καθώς και την αλλαγή της ισοτιμίας γιεν-δολαρίου, αιτήματα που δεν είναι γνωστό ακόμη αν ικανοποιήθηκαν και σε ποιο βαθμό από την ιαπωνική πλευρά (7). Επιπλέον, η TPP επιτρέπει στην Ιαπωνία να εναρμονίσει το θεσμικό της πλαίσιο με τις υπόλοιπες 11 χώρες σε μια σειρά από κρίσιμους τομείς, όπως είναι οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, οι επενδύσεις, τα δημόσια έργα και οι νομικές αντιδικίες μεταξύ κρατών-επιχειρήσεων, ενώ παράλληλα της δίνει την ευκαιρία να συνάψει μελλοντικά ανάλογες συμφωνίες με άλλες γεωγραφικές περιφέρειες (όπως την Ε.Ε.) (8).

Στον αντίποδα, ανησυχία επικρατεί στις τάξεις των Ιαπώνων αγρο-κτηνοτρόφων και αλιέων, καθώς στους τομείς αυτούς αναμένεται να υπάρξει μεγάλη εισροή φθηνότερων προϊόντων από ΗΠΑ, Νέα Ζηλανδία, Αυστραλία, Καναδά και άλλες χώρες, αν και επισήμως έχει ανακοινωθεί ότι θα καταργηθούν οι δασμοί μόνο στο 30% αυτών των μέχρι πρότινος προστατευόμενων ιαπωνικών προϊόντων (9). Απ’ τις φθηνότερες εισαγωγές θα επωφεληθούν οι Ιάπωνες καταναλωτές, ενώ οι παραγωγοί των κλάδων αυτών θα αποζημιωθούν από κυβερνητικά προγράμματα, που θα στοχεύσουν επίσης στην ανάπτυξη της έρευνας προκειμένου να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα της χώρας.

Υπόλοιπες Χώρες

Δεδομένων των δασμολογικών και μη μειώσεων που θα υπάρξουν για τα μέλη της TPP, θεωρητικά δημιουργούνται νέες ευκαιρίες για το εξωτερικό εμπόριο όλων των χωρών. Ο Καναδάς, όπως και το Μεξικό, θα μπορούσαν να αυξήσουν τις εξαγωγές αυτοκινήτων και πετρελαιοειδών, η Αυστραλία τις εξαγωγές πρώτων υλών και αγρο-κτηνοτροφικών προϊόντων, η Νέα Ζηλανδία να εξάγει περισσότερα γεωργικά και γαλακτοκομικά αγαθά, η Χιλή και το Περού τον χαλκό, τα φρούτα και τα θαλασσινά τους. Η Σιγκαπούρη αναμένεται να βρει νέες αγορές για τις μικρομεσαίες τις επιχειρήσεις (π.χ. τρόφιμα και ποτά αλλά και επενδύσεις σε πρώην κρατικά μονοπώλια) όμως το όφελος αναμένεται να είναι μικρό, δεδομένου ότι η χώρα είναι ήδη μέλος σε 21 συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου. Μεγαλύτερο όφελος αναμένεται για τις οικονομίες του Βιετνάμ και της Μαλαισίας, με το πρώτο να θεωρείται ο μεγάλος κερδισμένος της TPP (σωρευτική ανάπτυξη 10% μέχρι το 2025) (10).

Αν και η μείωση των προστατευτικών εμποδίων εκτιμάται αρχικά ότι θα διευρύνει τα κέρδη του μεταποιητικού τομέα των χωρών της Ν.Α. Ασίας, δύναται να προκαλέσει και ορισμένες άλλες συνέπειες: α) ο περιορισμός των κρατικών επιδοτήσεων και μονοπωλίων, θα περιορίσει τον βαθμό προστατευτισμού που για πολλά έτη οι χώρες αυτές απολάμβαναν ως ένα επιτυχημένο μέσο εμπορικού ανταγωνισμού απέναντι σε Ε.Ε και ΗΠΑ β) η αυστηρή προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων και η διατήρηση πατεντών, θα πλήξει τις ασιατικές επιχειρήσεις που ειδικεύονται στην παραγωγή φθηνών αντιγράφων και γενοσήμων γ) η είσοδος πολυεθνικών εταιρειών που θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν τα χαμηλά κόστη ώστε να ανταγωνιστούν τους κινέζους παραγωγούς, θα εξαφανίσει ουσιαστικά τις μικρομεσαίες τοπικές επιχειρήσεις.

Κριτική στην TPP

Παρά το γεγονός ότι η ΤPP παρουσιάζεται ως μια ευκαιρία διεύρυνσης των θετικών επιδράσεων του ελεύθερου εμπορίου, έχει δεχθεί έντονες κριτικές τόσο από πολιτικούς δρώντες διαφορετικών ιδεολογικών τάσεων, όσο και από οικονομολόγους. Μια πρώτη κριτική εστιάζει στην φιλελεύθερη άποψη ότι το διεθνές εμπόριο οδηγεί σε μεγαλύτερη οικονομική αποτελεσματικότητα, εξειδίκευση και ωφελεί αμοιβαία όλα τα συναλλασσόμενα κράτη, δημιουργώντας ταυτόχρονα νέες θέσεις εργασίας. Στην άποψη αυτή υπάρχει μια εσωτερική αντίφαση, καθώς τα κέρδη απ’ το συγκριτικό πλεονέκτημα προέρχονται όχι απ’ τις εξαγωγές αλλά απ’ τις φθηνότερες εισαγωγές που δέχεται κάθε χώρα. Αυτό σημαίνει ότι το διεθνές εμπόριο δεν δημιουργεί αναγκαστικά νέες θέσεις εργασίας, αλλά ανακατανέμει το εργατικό δυναμικό εντός μιας χώρας, από τους μη εμπορεύσιμους στους διεθνώς εμπορεύσιμους κλάδους. Απ’ την οπτική των «προστατευτιστών» πάλι, σκοπός ενός κράτους είναι η αύξηση των καθαρών εξαγωγών του, γεγονός που μετατρέπει το εμπόριο σ’ ένα παίγνιο όπου τα κέρδη της μιας χώρας στο εμπόριο και την απασχόληση αντιστοιχούν αναγκαστικά σε ζημίες των άλλων (win-lose game) (11).

Στις ΗΠΑ, ήδη αρκετές εργατικές ενώσεις και συνδικάτα έχουν εκφράσει τους φόβους τους για τη νέα συμφωνία, η οποία μπορεί να οδηγήσει στη μεταφορά των αμερικανικών εργοστασίων σε Ιαπωνία, Μαλαισία και Βιετνάμ, προκαλώντας σημαντική απώλεια θέσεων εργασίας, ιδιαίτερα στον κλάδο της αυτοκινητοβιομηχανίας. Επιπροσθέτως, οι πολυεθνικές εταιρείες μέσω της διαδικασίας επίλυσης διαφορών με τα κράτη (Investor-to-State Dispute Settlement –ISDS) έχουν πλέον τη δυνατότητα να προσφεύγουν νομικά έναντι κάθε κυβερνητικής απόφασης ή ενέργειας που θεωρούν ότι πλήττει τα συμφέροντά τους, διεκδικώντας αποζημιώσεις ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Δεδομένου ότι σε αρκετές από τις χώρες της TPP επικρατούν προστατευτικές κυβερνητικές πολιτικές, το μέτρο αυτό θα δώσει την ευκαιρία στις πολυεθνικές να ξεκινήσουν μια βιομηχανία αγωγών έναντι αυτών των κρατών αποκομίζοντας ισχυρά οικονομικά οφέλη (12). Ένα άλλο σημείο κριτικής, αφορούσε την πιθανότητα ύπαρξης ισχυρής προστασίας στα φάρμακα, προκειμένου να δοθεί κίνητρο για ανάπτυξη της έρευνας (ένα αμφισβητήσιμο οικονομικά αποτέλεσμα (13), γεγονός που θα προκαλούσε αύξηση των τιμών τους, πλήττοντας τους ασθενείς. Όπως είδαμε ανωτέρω, τα δικαιώματα πατέντας των φαρμακευτικών εταιρειών περιορίστηκαν χρονικά σε σχέση με τις αρχικές προθέσεις, χωρίς όμως να εξαλειφθούν πλήρως. Επίσης, ο φόβος για την άσκηση αγωγών απ’ τις καπνοβιομηχανίες έναντι κρατών για λόγους αντικαπνιστικής νομοθεσίας, απαλείφθηκε με βάση τα όσα έγιναν γνωστά μετά τις πρώτες μέρες της συμφωνίας.

Δύο πολύ σημαντικά, όμως, σημεία κριτικής είναι τα εξής: Πρώτον, η ισχυρή προστασία των δεδομένων των εταιρειών και η γενικότερη διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων, ιδιαίτερα στον ψηφιακό τομέα και το Διαδίκτυο, ενέχει τον κίνδυνο περιορισμού των αστικών ελευθεριών, με ότι αυτό συνεπάγεται για τον ορθό έλεγχο των εταιρειών. Μάλιστα, υπάρχει η άποψη ότι οι ρυθμίσεις αυτές επαναφέρουν απ’ την «πίσω πόρτα» την «Εμπορική Συμφωνία Κατά της Παραποίησης» (ACTA) που απορρίφθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τον Ιούλιο του 2012. Δεύτερον, η μυστικότητα και η έλλειψη δημοσιότητας που επικράτησε σ’ όλη την διάρκεια της 5ετούς διαπραγμάτευσης της TPP αλλά και μετά την υπογραφή της, δημιουργεί υπόνοιες ότι προωθούνται μέτρα που έχουν αποκλειστικό σκοπό το οικονομικό όφελος των πολυεθνικών εταιρειών και πρόκειται να επιδεινώσουν τις εργασιακές και περιβαλλοντικές συνθήκες, αλλά και να περιορίσουν τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών (14). Οι απόψεις αυτές δεν μπορούν να υιοθετηθούν άκριτα, αλλά ούτε και να απορριφθούν όσο οι όροι της συμφωνίας αυτής δεν γίνονται αντικείμενο δημόσιας διαβούλευσης, ενώ και τα χρήματα που έχουν δαπανήσει τα βιομηχανικά lobbies για την προβολή της TPP, ενισχύουν τις φοβίες αυτές (15).

Πέραν των ανωτέρω ανησυχιών, αμφισβητούνται και τα αμιγώς οικονομικά κίνητρα της συμφωνίας: Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ διέθεταν ήδη προ της συνάψεως της TPP, συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου με τον Καναδά και το Μεξικό (NAFTA), με την Αυστραλία, τη Σιγκαπούρη και τη Χιλή, ενώ οι δασμοί με το Περού ήταν περιορισμένοι. Οι αγορές του Μπρουνέι και της Νέας Ζηλανδίας είναι πολύ μικρές, συνεπώς ο λόγος της συμφωνίας ήταν το άνοιγμα των αγορών της Ιαπωνίας, του Βιετνάμ και της Μαλαισίας που διαθέτουν υψηλούς πληθυσμούς και ισχυρό προστατευτικό κρατικό πλαίσιο σε κάποιους τομείς παραγωγής τους. Σύμφωνα με το νομπελίστα οικονομολόγο Joseph Stiglitz η συμφωνία αυτή δεν αφορά την επέκταση του ελεύθερου εμπορίου, αλλά την «διαχείριση» του με τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των μεγάλων βιομηχανιών κάθε χώρας, περιορίζοντας έτσι την παρεμβατική ισχύ της Δικαιοσύνης και του Τύπου.

Ο έτερος νομπελίστας οικονομολόγος, Paul Krugman, εκφράζει μια πιο μετριοπαθή αλλά εξίσου επιφυλακτική στάση απέναντι στην TPP, παραθέτοντας μάλιστα το συμπέρασμα απ’ την έρευνα των Grossman και Helpman που αφορά την Πολιτική των Συμφωνιών Ελεύθερου Εμπορίου: «Μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου είναι τόσο πιθανότερο να είναι πολιτικά βιώσιμη, όσο πιο κοινωνικά επιβλαβής είναι (16)». Τέλος, ο Julian Assange, συνιδρυτής των WikiLeaks, αναφέρει χαρακτηριστικά ότι σχεδόν κάθε τομέας που αφορά τις ανθρώπινες δραστηριότητες (υγεία, ανάγνωση, γραφή, διασκέδαση, φαγητό κλπ.) εμπίπτει και καθορίζεται απ’ το πλαίσιο των ρυθμιστικών διατάξεων της TPP (17).

TPP και Κίνα

Ιστορικά, έχει αποδειχθεί ότι τα κράτη που γιγαντώθηκαν οικονομικά στο παρελθόν μέσω διεθνών εμπορικών συναλλαγών, όπως η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ, αρχικά εφάρμοσαν προστατευτικές πολιτικές μέχρι να ισχυροποιήσουν τις εγχώριες βιομηχανίες τους και κατόπιν «αφέθηκαν» στα οφέλη του ελεύθερου εμπορίου, όντας σε πλεονεκτικότερη θέση έναντι των ανταγωνιστών τους (18). Παρόμοια πολιτική εφαρμόζει τις τελευταίες τουλάχιστον δύο δεκαετίες και η Κίνα, μέσω της χαμηλής ισοτιμίας του γουάν, των χαμηλών ημερομισθίων αλλά και του προστατευτικού πλαισίου που εφαρμόζει ως προς τα εισερχόμενα επενδυτικά κεφάλαια σε κομβικούς κλάδους της οικονομίας της. Για το λόγο αυτό, η TPP έχει πέραν από οικονομικές και σοβαρές πολιτικές και γεωπολιτικές προεκτάσεις. Ο πρόεδρος Ομπάμα δήλωσε χαρακτηριστικά ότι: “όταν περισσότερο από το 95% των πιθανών πελατών μας ζουν έξω από τα σύνορά μας, δεν μπορούμε να αφήσουμε χώρες όπως η Κίνα να γράψουν τους κανόνες της παγκόσμιας οικονομίας”.

Στο βαθμό που η οικονομική δύναμη, μεταφράζεται σταδιακά σε πολιτική αλλά και στρατιωτική ισχύ, η παραπάνω φράση μαρτυρά τις ανησυχίες αλλά και την διπλωματική στρατηγική που θέλει να ακολουθήσει η Ουάσινγκτον απέναντι στην Κίνα τα προσεχή έτη. Η συμφωνία με χώρες που βρίσκονται στο Νότο (Μαλαισία, Σιγκαπούρη, Βιετνάμ, Μπρουνέι, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία) και στα ανατολικά της Κίνας (Ιαπωνία), έχει σκοπό να περιορίσει την ελεύθερη οικονομική και στρατιωτική διέλευση του Ινδικού Ωκεανού αλλά και της Νότιας και Ανατολικής Κινεζικής Θάλασσας. Απ’ την πλευρά της, η Ιαπωνία που αισθάνεται να απειλείται απ’ την οικονομικο-στρατιωτική επέκταση της Κίνας, με την υπογραφή της TPP αυξάνει την γεωπολιτική της αφάλεια μέσω του αμερικανικού παράγοντα, προσφέροντας πιθανώς οικονομικά ανταλλάγματα και παραχωρήσεις στην Ουάσιγκτον (κάτι για το οποίο ήδη κατηγορείται ο Abe στο εσωτερικό της χώρας).

Αξίζει να σημειωθεί, ότι η Κίνα προσκλήθηκε στις διαπραγματεύσεις για την TPP, αλλά όπως ήταν φυσικό, θεώρησε ότι η υπαγωγή της σε περιοριστικούς περιβαλλοντικούς και εργασιακούς κανονισμούς, η ιδιωτικοποίηση κρατικών εταιρειών αλλά και η αυστηροποίηση του καθεστώτος προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων, θα κατέστρεφε κάθε ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα, και για αυτό απείχε της όλης διαδικασίας. Σαν αντιστάθμισμα αυτής της προσπάθειας περικύκλωσης της, η Κίνα διαθέτει τα δικά της οικονομικά «όπλα». Ήδη προωθεί την Οικονομική Κοινότητα της Ένωσης Χωρών της Νοτιανατολικής Ασίας (ASEAN Economic Community-AEC), η οποία όμως αναμένεται να είναι κατακερματισμένη εξαιτίας της TPP. Παράλληλα, προσπαθεί να συστήσει την Περιφερειακή Οικονομική Συνεργασία Συνεννόησης (Regional Comprehensive Economic Partnership -RCEP) η οποία θα αποτελείται από τις 10 χώρες του ASEAN, συν τις Κίνα, Ιαπωνία, Νότιο Κορέα, Ινδία, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία, περιλαμβάνοντας το 46% του παγκόσμιου πληθυσμού και ένα συνδυαστικό ΑΕΠ αξίας $17 τρις.

Βεβαίως, η ένταξη της Ιαπωνίας σ’ ένα τέτοιο οικονομικό σχήμα, θα είναι μάλλον δύσκολη, με βάση την σύναψη της TPP και τις αγεφύρωτες διαφορές με την Κίνα για τα νησιά Diaoyu/Senkaku, αλλά και την παραδοσιακή πρόσδεση της Αυστραλίας στην αμερικανική σφαίρα επιρροής. Εκτός των προσπαθειών της για δημιουργία νέων περιφερειακών οικονομικών ενώσεων, η Κίνα προσπαθεί να δημιουργήσει ταυτόχρονα και έναν «Νέο Δρόμο του Μεταξιού», εξάγοντας τεχνολογία αλλά και συμμετέχοντας σε μεγάλα έργα υποδομής στις χώρες του ASEAN, μέσω της Ασιατικής Τράπεζας Υποδομών και Επενδύσεων (Asian Infrastructure Investment Bank -AIIB). Ο θεσμός αυτός επιτρέπει στην Κίνα, να αποκτήσει οικονομική και πολιτική επιρροή στα νότια σύνορα της ως τον Ινδικό, επεκτείνοντας την εξαγωγική και παραγωγική της βάση σε χώρες με υψηλό πληθυσμό, φθηνό εργατικό δυναμικό και παρόμοια κουλτούρα (19).

Δια-Ειρηνική Συνεργασία (TPP) και Δια-Ατλαντική Συνεργασία Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP)

Η σύναψη της TPP φαίνεται να ασκεί πιέσεις στην Ε.Ε., ωθώντας την προς δύο αντίρροπες κατευθύνσεις: α) Δημιουργεί κίνητρο στις ευρωπαϊκές χώρες να επισπεύσουν τις διαδικασίες για την ολοκλήρωση της TTIP, όσο διαρκεί η θητεία του προέδρου Ομπάμα, προκειμένου να μην απωλέσουν τις εμπορικές διευκολύνσεις που αναμένεται να απολαύσουν μελλοντικά τα μέλη της TTP (εφόσον αυτή τελικά εγκριθεί). Το επιχείρημα, αυτό ενισχύεται και απ’ την ανάλυση του Hosuk Lee Makiyama, πρώην Σουηδού διαπραγματευτή σε θέματα εμπορίου, ο οποίος σε έρευνα του στο Κέντρο Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας ανέφερε ότι το κόστος για την Ε.Ε. απ’ την υπογραφή της TPP και τις προτιμησιακές συμφωνίες μεταξύ ΗΠΑ και Ιαπωνίας, αντιστοιχούν στο όφελος που θα δημιουργούσε δυνητικά η υπογραφή της Διατλαντικής Συνεργασίας Εμπορίου (20).

Αυτό σημαίνει, κατά έναν τρόπο, ότι η Ε.Ε. είναι «αναγκασμένη» πλέον να υπογράψει την TTIP προκειμένου να μην υποστεί δυσμενείς οικονομικές συνέπειες λόγω της TPP. β) Το στενό χρονικό πλαίσιο που υπάρχει για την σύναψη της TΤΙP, οι εσωτερικές πολιτικές διαφωνίες που υπάρχουν στην Ε.Ε. για μια σειρά από σοβαρά θέματα (π.χ. οικονομία και μετανάστευση) αλλά και η προσωρινή εμπορική «απομόνωση» της Κίνας και της Ε.Ε. λόγω της TPP, ίσως φέρουν πιο κοντά την Ευρώπη στην Κίνα, οδηγώντας στην σύναψη μιας μεταξύ τους διμερούς οικονομικής συμφωνίας, αντίθετης με τις επιδιώξεις του αμερικανικού παράγοντα. Το πρώτο ενδεχόμενο, πάντως, φαντάζει πιθανότερο, δεδομένων των ΝΑΤΟικών δεσμεύσεων των περισσοτέρων μελών της Ε.Ε. και της γενικότερης γεωπολιτικής και οικονομικής επιρροής που ασκούν οι ΗΠΑ στην Ευρώπη. Σε κάθε περίπτωση, οι υποστηρικτές της TTIP, θεωρούν ότι οι διαπραγματεύσεις θα πρέπει να ολοκληρωθούν εντός των επόμενων μηνών, καθώς οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, οι εθνικές εκλογές σε Γερμανία και Γαλλία και το δημοψήφισμα στη Βρετανία για την παραμόνή ή όχι της χώρας στην Ε.Ε. που ακολουθούν το 2017, θα καθυστερήσουν ή και μπορεί να ανατρέψουν την όλη διαδικασία.

Ποιες θα είναι όμως οι συνέπειες απ’ την υπογραφή της Διατλαντικής Συνεργασίας Εμπορίου και Επενδύσεων για τα εμπλεκόμενα μέρη; Καταρχάς, θα πρέπει να αναφερθεί, ότι η TTIP δεν αποτελεί μονάχα μια δυνητική εμπορική συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε, αλλά περιλαμβάνει ρυθμίσεις για τα μη δασμολογικά εμπόδια, τις επενδύσεις, τις υπηρεσίες παντός είδους, την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων, τις περιβαλλοντικές και εργασιακές συνθήκες, καθώς και για θέματα που σχετίζονται με τις δημόσιες συμβάσεις, την άρση της προστασίας των κρατικών επιχειρήσεων και την επίλυση των νομικών διενέξεων μεταξύ κρατών και ιδιωτικών επιχειρήσεων (εστιάζει δηλαδή στις ίδιες θεματικές που περιλαμβάνονται και στην ΤPP). Οι οικονομικές επιπτώσεις μιας τέτοιας συμφωνίας, σύμφωνα με το Center for Economic Policy Research, θα είναι η αύξηση του συνολικού ΑΕΠ της Ε.Ε. κατά €120 δις (0,5% του ΑΕΠ) ενώ για τις ΗΠΑ η αντίστοιχη αύξηση θα είναι €95 δις (0,4% του ΑΕΠ) μέχρι το 2027 όταν και αναμένεται να υπάρξει η πλήρης εφαρμογή των όρων της.

Οι ευρωπαϊκοί κλάδοι που αναμένεται να ευνοηθούν περισσότερο είναι οι βιομηχανίες μετάλλων, χημικών, επεξεργασμένων τροφίμων, μεταφορικών μέσων (ειδικότερα ο κλάδος των δικύκλων) και γενικότερα η μεταποίηση. Στις ΗΠΑ, αναμένεται να ωφεληθεί ο αγροτικός τομέας, η βιομηχανία υφασμάτων και ένδυσης, οι εταιρείες νέων τεχνολογιών, ενέργειας και οι επιχειρήσεις που προσφέρουν συμβουλευτικές, ασφαλιστικές και χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. Όσον αφορά την Ε.Ε., στο επίπεδο της απασχόλησης δεν είναι εύκολο να γίνουν εκτιμήσεις για το αν και πόσες θέσεις εργασίας θα δημιουργηθούν, αλλά αναμένεται να υπάρξει κινητικότητα μεταξύ των κλάδων παραγωγής, με τους μισθούς να αυξάνονται στους τομείς της ειδικευμένης και μη εργασίας κατα 0,06% (μια ανεπαίσθητη αύξηση). Νέες θέσεις εργασίας αναμένεται να προκύψουν κυρίως σε εξαγωγικούς κλάδους, ενώ σε κάποιους υπο-κλάδους της γεωργίας, της αλιείας και της υλοτομίας είναι πιθανό να υπάρξουν απώλειες.

Το μέσο ευρωπαϊκό νοικοκυριό αναμένεται να αυξήσει το διαθέσιμο εισόδημα του κατά 500 ευρώ, λόγω μείωσης των τιμών των προϊόντων και αυξήσεων στους μισθούς. Επιπλέον, εκτιμάται ότι για τα τρίτα μέρη (κράτη εκτός της συμφωνίας) θα υπάρξει σωρευτικό όφελος €99 δις εξαιτίας της αύξησης της αγοραστικής δύναμης των Ευρωπαίων αλλά και λόγω της κανονιστικής εναρμόνισης και των αποτελεσμάτων οικονομικής διάχυσης (spillover effects) που θα προκαλέσει η συμφωνία (21).

Δεν είναι, όμως, όλες οι εκτιμήσεις τόσο αισιόδοξες για τα τελικά αποτελέσματα της TTIP. Επί παραδείγματι, ο Jeronim Capaldo σε έρευνα του Global Development and Enviroment Institute αναφέρει ότι θα υπάρξει ένα καθαρό αρνητικό αποτέλεσμα για την Ε.Ε. Πρώτον, η αύξηση του όγκου του εμπορίου, θα οδηγήσει τελικά σε μία καθαρή μείωση των εσόδων απ’ το εμπόριο, περιορίζοντας το ευρωπαϊκό ΑΕΠ και προκαλώντας απώλεια περίπου 600.000 θέσεων εργασίας. Δεύτερον, η συμμετοχή των εργατικών μισθών στο ΑΕΠ θα μειωθεί εις όφελος των εταιρικών κερδών, δημιουργώντας έτσι άνισα εισοδηματικά αποτελέσματα (22). Όσον αφορα τα τρίτα κράτη (ιδιαίτερα τις χώρες της Ν.Α. Ασίας), οι οικονομικές απώλειες που θα προκληθούν εξαιτίας του αποκλεισμού τους από ευνοϊκές εμπορικές διατάξεις, υπολογίστηκαν απ’ το γερμανικό ινστιτούτο Ifo μεταξύ 1 και 2% του κατα κεφαλήν εισοδήματός τους σε μια περίοδο 10-12 ετών (23).

Ανησυχίες προκαλούν και άλλες πτυχές της TTIP, όπως η δυνατότητα των εταιρειών να μηνύουν τα κράτη για ενέργειες ή αποφάσεις τους (ISDS). Το γεγονός αυτό μεταφράζεται σε δυνητικές απώλειες δισεκατομμυρίων ευρώ για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ενώ αναμένεται να οδηγήσει και στη χαλάρωση των εθνικών κανονιστικών ρυθμίσεων. Η προνομιακή μεταχείριση των κρατικών επιχειρήσεων θα απαγορευθεί και σε συνδυασμό με την απελευθέρωση του επενδυτικού πλαισίου, θα οδηγήσει σε αρκετές αποκρατικοποιήσεις αλλά και εξαγορές ιδιωτικών ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Η προστασία των επενδυτών, ίσως προκαλέσει και μια «αμοιβαιοποίηση» οφειλών ανάμεσα στα μέλη της Ε.Ε. σε περίπτωση που κάποια χώρα δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις οικονομικές της υποχρεώσεις, ενδεχόμενο που προκαλεί δυσαρέσκεια σε χώρες όπως η Γερμανία(24).

Η αυστηρή προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων αλλά και η διακίνηση ψηφιακών δεδομένων, εγείρουν προβληματισμούς για την δυνατότητα ελέγχου των πολυεθνικών εταιρειών όπως και τη διαφύλαξη του ιδιωτικού απορρήτου. Στα τρόφιμα, ο εναρμονισμός των κανόνων υγιεινής και ασφάλειας πιθανόν να επιτρέψει την εισαγωγή γενετικά τροποποιημένων αγαθών στην Ε.Ε., ενώ στο χρηματοπιστωτικό τομέα οι αμερικανικές εταιρείες αναμένεται να ευνοηθούν απ’ το χαλαρότερο ρυθμιστικό πλαίσιο που επικρατεί στην ευρωπαϊκή ήπειρο (με επίκεντρο το City του Λονδίνου) προκαλώντας φόβους για τη δημιουργία ανορθολογικών τραπεζικών και επενδυτικών πρακτικών, παρόμοιων με αυτών που οδήγησαν στην παγκόσμια κρίση του 2008. Στον τομέα της ενέργειας –αν συμπεριληφθεί στην τελική συμφωνία- θα υπάρξει η δυνατότητα να εισαχθεί αμερικανικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο, περιορίζοντας (αρχικά σε μικρό βαθμό) την εξάρτηση απ’ τη Ρωσία, γεγονός όμως που αναμένεται να μειώσει τα κίνητρα της Ευρώπης για την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Παράλληλα, θα απαγορευτεί η κρατική προστασία προς τοπικές επιχειρήσεις, ανοίγοντας έτσι την αμερικανική αγορά ενέργειας για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις.

Η απώλεια των εγχώριων αυτών προνομίων, όμως, θα συντείνει και αυτή με τη σειρά της στον περιορισμό των projects που αφορούν τις ανανεώσιμες πηγές, καθώς θα εκλείψει το όφελος που προέκυπτε απ’ τις ενεργειακές επενδύσεις για τις τοπικές κοινωνίες. Η δυνατότητα νομικής προσφυγής των εταιρειών κατά των κρατών μέσα από διεθνή όργανα, θα αποδυναμώσει την αποτελεσματικότητα των εγχώριων δημοκρατικών διαδικασιών, ενώ ο εναρμονισμός του ενεργειακού ρυθμιστικού πλαισίου ίσως οδηγήσει στην χαλάρωση των περιβαλλοντικών περιορισμών (25). Όπως και στην περίπτωση της ΤPP, οι διαπραγματεύσεις διεξάγονται με μυστικοπάθεια, γεγονός που προκαλεί διαφορετικές ερμηνείες αλλά και ευνοεί την ανάπτυξη θεωριών συνωμοσίας.

Η σχεδιαζόμενη συμφωνία, όπως διαφαίνεται απ’ τα ανωτέρω, έχει όμως και έναν καθαρά γεωστρατηγικό χαρακτήρα. Ο Anthony Gardner, πρέσβης των ΗΠΑ στην Ε.Ε., χαρακτήρισε την TTIP ως ένα «οικονομικό ΝΑΤΟ, που έχει σκοπό να καθορίσει τους όρους του παγκόσμιου εμπορίου πριν άλλοι το κάνουν για εμάς»(26). Προφανώς, τα λόγια του αφορούν αφενός την Κίνα, η οποία επεκτείνει συνεχώς τους εμπορικούς της δεσμούς με την Ε.Ε. προσεγγίζοντας σε μεγάλο βαθμό την αξία των ευρω-αμερικανικών εξαγωγών και αφετέρου τη Ρωσία, της οποίας την επίρροή στον ενεργειακό τομέα της Ευρώπης θέλουν να περιορίσουν οι ΗΠΑ. Η ΤTIP σε συνδυασμό με την TPP, η οποία αυξάνει την πρόσβαση της Ουάσινγκτον στην περιοχή της Ν.Α. Ασίας και ενδυναμώνει τη σχέση της με την Ιαπωνία, αποτελούν ένα ισχυρό «εμπορικο-οικονομικό» όπλο, που θα αποτρέψει την ανάδειξη ενός νέου ηγεμόνα ικανού να αμφισβητήσει τα αμερικανικά πρωτεία.

Στα ενδότερα της Ε.Ε., θα πρέπει να εξεταστεί με προσοχή ποια θα είναι τα πραγματικά οφέλη μιας τέτοιας συμφωνίας, πέραν, της γεωπολιτικής ασφάλειας που εγγυώνται οι ΗΠΑ. Ποιος θα είναι ο βαθμός πρόσβασης των αμερικανικών εταιρειών και επενδύσεων στο ευρωπαϊκό έδαφος και ποιες αναμένεται να είναι οι πραγματικές επιδράσεις σε όρους ΑΕΠ και θέσεων εργασίας; Θα υπάρξει σχετικά ισομερής διάχυση των οικονομικών ωφελειών στην Ε.Ε. ή θα ευνοηθούν ξανά (όπως στην περίπτωση της δημιουργίας του Ευρώ) οι χώρες που ήδη διαθέτουν ισχυρή εξαγωγική βάση, οδηγώντας ουσιαστικά στην περαιτέρω οικονομική εξαθλίωση του ευρωπαϊκού Νότου. Τα θέματα αυτά είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την Ευρώπη, σε μία περίοδο όπου οι δομές και οι καταστατικές της αρχές μοιάζουν να κλονίζονται εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, των μεταναστευτικών ροών και της απειλής της τρομοκρατίας.

Τέλος, σε ελληνικό επίπεδο, η προοπτική σύναψης μιας τέτοιας συμφωνίας αναδεικνύει την επιτακτική ανάγκη για πλήρη αναδιάρθωση των κρατικών δομών, για δημιουργία ελκυστικού επενδυτικού πλαισίου και προώθηση του εξαγωγικού παραγωγικού προσανατολισμού της χώρας. Οι οικονομικές και γεωπολιτικές επιπτώσεις που θα προκληθούν απ’ αυτές τις εμπορικές συνεργασίες θα συντείνουν στην ανακατανομή ισχύος τόσο σε περιφερειακό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Συνεπώς, κάθε καθυστέρηση ή αδυναμία εκ μέρους της χώρας μας να ακολουθήσει τις εξελίξεις και να ανταποκριθεί στις αναγκαίες προσαρμογές, ισοδυναμεί με πολιτικο-οικονομικό μαρασμό και τελικά κατάρρευση του ελληνικού κράτους.

ENDNOTES

(1) “Overview of the Trans Pacific Partnership”, Office of the United States Trade Representative, Executive Office of the President, Διαθέσιμο στο https://ustr.gov/tpp/overview-of-the-TPP

(2) Brinkley, John, “Hillary Clinton’s Flip-Flop on TPP Comes amid Shift in Washington on Free Trade”, http://americastradepolicy.com, 9/10/2015. Διαθέσιμο στο http://americastradepolicy.com/hillary-clintons-flip-flop-on-tpp-comes-amid-shift-in-washington-on-free-trade/#.ViizvyvGHVh

(3) Gary Clyde Hufbauer, J. Bradford Jensen & Euijin Jung, “Peterson Institute: Ο Mεγάλος Nικητής της Eμπορικής Συμφωνίας (TPP)”, Ελεύθερος Τύπος, 18/10.2015. Διαθέσιμο στο http://www.e-typos.com/gr/oikonomia/article/153275/peterson-institute-o-megalos-nikitis-tis-eborikis-sumfonias-tpp/

(4) Davis Kesmodel, “Some U.S. Industries Seen as Winners in Pacific Trade Pact”, The Wall Street Journal, 5/10/2015. Διαθέσιμο στο http://www.wsj.com/articles/several-u-s-industries-applaud-trans-pacific-partnership-1444078117

(5) Nish Acharya, “Why TPP Is Good For America Today, But Probably Not Tomorrow”, Forbes, 18/6/2015. Διαθέσιμο στο http://www.forbes.com/sites/nishacharya/2015/06/18/why-tpp-is-good-for-america-today-but-probably-not-tomorrow/2/

(6) “Only 30% of Japan’s ‘Untouchable’ Farm Products to be Tariff-Free under TPP”, Japan Times, 20/10/2015. Διαθέσιμο στο http://www.japantimes.co.jp/news/2015/10/20/business/tokyo-drop-tariffs-30-sensitive-farm-items-tpp-including-beef-tongue-frozen-yogurt/#.ViYRiSvGHVh

(7) Stephen Harner, “Japan Auto Imports, TPP, and the Price of American ‘Leadership’”, Forbes, 20/5/2015. Διαθέσιμο στο http://www.forbes.com/sites/stephenharner/2014/05/20/japan-auto-imports-tpp-and-the-price-of-american-leadership/2/
– Samuel Benka & Bill Krist, “The Auto Industry Has a Lot at Stake in TPP and TTIP”, http://americastradepolicy.com, 28/3/2015. Διαθέσιμο στο http://americastradepolicy.com/the-auto-industry-has-a-lot-at-stake-in-tpp-and-ttip/#.ViYHxSvGHVh

(8) Mina Pollmann, “What the TPP Means for Japan”, The Diplomat, 8/10/2015. Διαθέσιμο στο http://thediplomat.com/2015/10/what-the-tpp-means-for-japan/
-“TPP Deal Needs a Sober Assessment”, Japan Times, 8/10/2015.
Διαθέσιμο στο http://www.japantimes.co.jp/opinion/2015/10/08/editorials/tpp-deal-needs-sober-assessment/#.VigZVCvGHVi

(9) “Only 30% of Japan’s ‘Untouchable’ Farm Products to be Tariff-Free under TPP”, Japan Times, 20/10/2015. Διαθέσιμο στο http://www.japantimes.co.jp/news/2015/10/20/business/tokyo-drop-tariffs-30-sensitive-farm-items-tpp-including-beef-tongue-frozen-yogurt/#.ViYRiSvGHVh

(10) – Chu, Kathy, “Why the TPP Trade Deal Isn’t All Good for Vietnam’s Factories” The Wall Street Journal, 21/10/2015. Διαθέσιμο στο http://www.wsj.com/articles/why-the-tpp-trade-deal-isnt-all-good-for-vietnams-factories-1445223783
– Saleh Mohammed, “Will Malaysia Sign the TPP?”, http://www.freemalaysiatoday.com, 7/10/2015.
Διαθέσιμο στο http://www.freemalaysiatoday.com/category/highlight/2015/10/07/will-malaysia-sign-the-tpp/
– Chia Yan Min, “TPP: What’s in it for Singapore?”, Straits Times, 14/10/2015. Διαθέσιμο στο http://www.straitstimes.com/business/economy/tpp-whats-in-it-for-singapore
– Williams, Ann,” Singapore companies, including SMEs, will benefit from TPP trade deal: Lim Hng Kiang”, Straits Times, 6/10/2015. Διαθέσιμο στο http://www.straitstimes.com/business/economy/singapore-companies-including-smes-will-benefit-from-tpp-trade-deal-lim-hng-kiang

(11) Rodrik, Dani, “ The Muddled Case for Trade Agreements”, Project Syndicate, 11/6/2015. Διαθέσιμο στο http://www.project-syndicate.org/commentary/regional-trade-agreement-corporate-capture-by-dani-rodrik-2015-06

(12) Trumka, Richard, “The Trans-Pacific Partnership Is a Bad Deal for American Workers”, Time, 8/10/2015. Διαθέσιμο στο http://time.com/4065267/trans-pacific-partnership-american-workers/

(13) Ενδεικτικά άρθρα για αυτό το θέμα υπάρχουν στο Journal of Economic Perspectives: Vol. 27 No. 1 (Winter 2013), American Economic Association, Διαθέσιμο στο https://www.aeaweb.org/articles.php?doi=10.1257/jep.27.1

(14) Stiglitz, Joseph E., and Hersh, Adam S., “The Trans-Pacific Partnership Charade: TPP isn’t about ‘Free’ Trade at all”, Market Watch, 5/10/2015. Διαθέσιμο στο http://www.marketwatch.com/story/the-trans-pacific-partnership-charade-tpp-isnt-about-free-trade-at-all-2015-10-05
– Rodrik, Dani, “ The Muddled Case for Trade Agreements”, Project Syndicate, 11/6/2015. Διαθέσιμο στο http://www.project-syndicate.org/commentary/regional-trade-agreement-corporate-capture-by-dani-rodrik-2015-06

(15) Wilts, Alex, “Corporate Lobbying Expense Jumps as U.S. Trade Debate Rages”, Reuters, 23/7/2015. Διαθέσιμο στο http://www.reuters.com/article/2015/07/23/us-trade-tpp-lobbying-idUSKCN0PX2JO20150723

(16) Krugman, Paul, “TPP Take Two”, The New York Times (Krugman’s blog), 6/10/2015.
Διαθέσιμο στο http://krugman.blogs.nytimes.com/2015/10/06/tpp-take-two/?_r=1

(17) Rafferty, Kevin, “Too Early for TPP Cheers”, Japan Times, 20/10/2015. Διαθέσιμο στο http://www.japantimes.co.jp/opinion/2015/10/20/commentary/world-commentary/too-early-for-tpp-cheers/#.VjM6SW5izIX

(18) Ha-Joon Chang, 23 Things They Don’t Tell You About Capitalism, Bloomsburry, 2011. (Διαβάστε την 7η «αλήθεια» του βιβλίου που αναφέρεται μεταξύ άλλων και στο διεθνές εμπόριο).

(19) Escobar, Pepe, “Welcome to the Trade Deal Wars”, Asia Times, 28/8/2015. Διαθέσιμο στο http://atimes.com/2015/08/welcome-to-the-trade-deal-wars-escobar/

(20) Donnan, Shawn, “TPP Deal Lifts Hopes for US-EU Trade Pact, Financial Times, 6/10/2015. Διαθέσιμο στο http://www.ft.com/cms/s/0/5bde5a48-6bda-11e5-8171-ba1968cf791a.html#axzz3q3FZqway

(21) – “TTIP-The Economic Analysis Explained”, European Commission (based on a survey conducted by Center for Economic Policy Research), September 2013. Διαθέσιμο στο http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2013/september/tradoc_151787.pdf
– “U.S. Objectives, U.S. Benefits In the Transatlantic Trade and Investment Partnership: A Detailed View”, Office of the United States Trade Representative, Executive Office of the President. Διαθέσιμο στο https://ustr.gov/about-us/policy-offices/press-office/press-releases/2014/March/US-Objectives-US-Benefits-In-the-TTIP-a-Detailed-View

(22) Capaldo, Jeronim, “The TTIP: European Disintegration, Unemployment and Instability”, Global Development and Enviroment Institute, working paper 14-03, October 2014. Διαθέσιμο στο http://ase.tufts.edu/gdae/Pubs/wp/14-03CapaldoTTIP.pdf

(23) “Ifo Institute Investigates TTIP’s Potential Impact on Third Countries”, Ifo Institute, January 2015. Διαθέσιμο στο http://www.cesifo-group.de/ifoHome/presse/Pressemitteilungen/Pressemitteilungen-Archiv/2015/Q1/press_20150123_ttip.html

(24) Sinn, Hans-Werner, “Free Trade Pitfalls”, Project Syndicate, 24/6/2015. Διαθέσιμο στο http://www.project-syndicate.org/commentary/hans-werner-sinn-considers-the-risks-of-the-transatlantic-trade-and-investment-partnership

(25) Smedley, Tim, “TTIP: what does the transatlantic trade deal mean for renewable energy?”, The Guardian, 5/8/2015. Διαθέσιμο στο http://www.theguardian.com/public-leaders-network/2015/aug/05/ttip-free-trade-deal-renewable-energy-transatlantic-partnership-eu-us

(26) Vincenti, Daniela, “US Ambassador: Beyond growth, TTIP Must Happen for Geostrategic Reasons”, Euractiv, 16/7/2014. Διαθέσιμο στο http://www.euractiv.com/sections/trade-industry/us-ambassador-eu-anthony-l-gardner-beyond-growth-ttip-must-happen