Γιατί οι Ρώσοι δεν εξεγέρθηκαν κατά του πολέμου; Η Ψυχολογία έχει μερικές απαντήσεις για την αιωνίως αινιγματική «ρωσική ψυχή»

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η Ουκρανία αυξάνει τις δαπάνες για την απόκτηση drones: Αυξήθηκαν τα πλήγματα στο εσωτερικό της Ρωσίας από τις δυνάμεις του Κιέβου

Ρώσοι κατάσκοποι εμφανίζονταν ως ζευγάρι ξενοδόχων στη Χαλκιδική: Η ειδυλλιακή Villa Elena ήταν φωλιά πρακτόρων της υπηρεσίας πληροφοριών του Πούτιν,GRU

Facebook και Instagram υπό έρευνα από τις Βρυξέλλες για μη τήρηση κανόνων κατά της παραπληροφόρησης: Φόβοι για χειραγώγηση από τη Ρωσία ενόψει ευρωεκλογών

Η έναρξη της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία πυροδότησε διαμαρτυρίες που κυμαίνονταν από συγκεντρώσεις και μοναχικές πικετοφορίες μέχρι μαζικές επιστολές και αντιπολεμικές δηλώσεις διασημοτήτων.

Όμως, ακόμα κι έτσι, μόνο ένα μικρό ποσοστό Ρώσων έχει δείξει ανοιχτά αντίσταση στον πόλεμο.

Οι λόγοι πίσω από αυτό ξεπερνούν τον φόβο της πολιτικής καταστολής. Είναι επίσης προϊόν ενός βαθιά ριζωμένου ενστίκτου για ψυχολογική αυτοσυντήρηση.

Σύμφωνα με ανεξάρτητες ρωσικές πηγές,  περίπου 15.000 άτομα έχουν τεθεί υπό κράτηση σε αντιπολεμικές διαδηλώσεις τα τελευταία δύο χρόνια.

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να χρησιμοποιηθεί αυτός ο αριθμός για να μετρηθεί η πλήρης κλίμακα της αντιπολεμικής αντιπολίτευσης της Ρωσίας.

Επιπλέον, κοινωνιολόγοι όπως ο Λεβ Γκούντκοφ,του Levada Center υποστηρίζουν ότι το 74% των Ρώσων υποστηρίζει τις αποφάσεις του Πούτιν σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία, ένα ποσοστό που δεν έχει αλλάξει σχεδόν καθόλου τα δύο χρόνια από την έναρξη της εισβολής πλήρους κλίμακας.

• Ταυτόχρονα, το 57% υποστηρίζει την άμεση διακοπή των στρατιωτικών ενεργειών και την έναρξη διαπραγματεύσεων, αλλά μόνο εάν η Ρωσία μπορέσει να διατηρήσει τα ουκρανικά εδάφη που έχει κατακτήσει.

Η σύγχρονη πολιτική επιστήμη δεν έχει ομόφωνη γνώμη για το είδος του πολιτικού καθεστώτος στο οποίο υπάγεται η Ρωσία. Ωστόσο, πολλοί ερευνητές συμφωνούν ότι η άσκηση των πολιτικών ελευθεριών, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας του λόγου, αποκλείεται.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κοινωνιολόγοι όπως ο Γκριγκόρι Γιούντιν αμφισβητούν την αξιοπιστία των δεδομένων των  δημοσκοπήσεων, υποστηρίζοντας ότι οι περισσότεροι Ρώσοι είτε επιλέγουν να μην απαντήσουν είτε να απαντήσουν με τρόπο που να αποτρέπει ενδεχόμενα μπλεξίματα, επειδή πιστεύουν ότι οι δημοσκοπήσεις διεξάγονται από την κυβέρνηση.

Ο Γιούντιν ισχυρίζεται επίσης ότι μόνο το 5% περίπου  απαντά σε έρευνες κοινής γνώμης. Τα στοιχεία που ισχυρίζονται ότι το 74% υποστηρίζει τις αποφάσεις του Πούτιν δεν μπορούν να εκληφθούν ως επαρκώς τεκμηριωμένο  αποτέλεσμα.

Ευτυχώς, υπάρχουν περισσότερα από όσα δίνουν τα ποσοστά των δημοσκοπήσεων.

• Το Δημόσιο Εργαστήριο Κοινωνιολογίας με χρήση εστιασμένων ομάδων πληθυσμού πραγματοποίησε πάνω από 200 συνεντεύξεις την άνοιξη του 2022 και άλλες 90 το φθινόπωρο για να καταλάβει ποιες ομάδες πολιτών υποστηρίζουν τον πόλεμο, ποιες είναι εναντίον του και τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί κάθε ομάδα.

Ως αποτέλεσμα, οι κοινωνιολόγοι χώρισαν τους ερωτηθέντες σε τρεις ομάδες: υποστηρικτές του πολέμου, αντιπάλους και αναποφάσιστους. Με βάση αυτά τα δεδομένα, είναι δυνατό να συνταχθούν συναισθηματικά-ψυχολογικά πορτρέτα κάθε ομάδας και να κατανοηθούν τα επιχειρήματα και τα κίνητρά τους.

Για τους υποστηρικτές του πολέμου, μέχρι να ανακοινωθεί η επιστράτευση, απλώς δεν γινόταν πόλεμος, και αφού δεν γινόταν πόλεμος, δεν υπήρχε τίποτα για ν’ αντισταθεί κανείς.  Υπό αυτή την έννοια, ο όρος «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» που χρησιμοποιεί το Κρεμλίνο για την εισβολή και τον πόλεμο κατά της Ουκρανίας, είναι έξοχα απατηλός.

Μια στρατιωτική επιχείρηση δεν είναι πόλεμος. Είναι κάτι μακρινό, ιδιαίτερο, που δεν θέλει ιδιαίτερη προσοχή. Στην αφήγηση που εκτυλίσσεται, η Ρωσία δεν είναι επιθετική. Αντίθετα, αμύνεται ενάντια στις επιθέσεις της απαίσιας « συλλογικής Δύσης ». Η Ουκρανία έτσι κρατείται όμηρος από τις κακές δυνάμεις που αντιστέκονται στον ηρωισμό του Πούτιν.

• Είναι ενδιαφέρον ότι μια σημαντική μερίδα των ερωτηθέντων, σύμφωνα με ερευνητές, δεν θεωρεί τον Πούτιν υπεύθυνο για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Θεωρείται επίσης ως θύμα των περιστάσεων, που αναγκάστηκε σε αυτή την κατάσταση. Την ίδια στιγμή, τα περισσότερα από αυτά τα άτομα δηλώνουν κατά του πολέμου. Αλλά επειδή φαίνεται αναπόφευκτος, νιώθουν ότι πρέπει να συνταχθούν με αυτόν.Για όλους σχεδόν τους ερωτηθέντες, ο πόλεμος προκάλεσε σοκ. Για να μην συντρίψουν την υπάρχουσα κοσμοθεωρία τους, έκαναν τον πόλεμο μέρος της. Εξάλλου, το να αντιλαμβάνεσαι τη χώρα σου ως επιτιθέμενο και τον λαό της ως δολοφόνους, είναι αφόρητο. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι εξαιρετικά προσαρμοστική και εύπλαστη, επιτρέποντας την επιβίωση ακόμη και στις πιο ακραίες συνθήκες. 

Η μελέτη δείχνει επίσης ότι οι υποστηρικτές του πολέμου υποβαθμίζουν τον αριθμό των θυμάτων αμάχων στην Ουκρανία. Η ρωσική προπαγάνδα κάνει άμεσους παραλληλισμούς μεταξύ του « αγώνα κατά του ναζισμού στην Ουκρανία » και του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, χαρακτηρίζοντας την αντιπολεμική διαμαρτυρία είτε ως αδύνατη, αφού «δεν ξεκινήσαμε αυτόν τον πόλεμο», είτε ως εγκληματική, καθώς υποστηρίζει το «παγκόσμιο κακό του Ναζισμού.”

Οι αλλαγές που έφερε η επιστράτευση ή όταν ο πόλεμος φτάνει σε σένα

Το φθινόπωρο του 2022, το  Δημόσιο Εργαστήριο Κοινωνιολογίας διεξήγαγε μια δεύτερη μελέτη για να κατανοήσει πώς είχε αλλάξει η θέση των υποστηρικτών του πολέμου. Αυτή η έρευνα αποκάλυψε σημαντικές αλλαγές στην αντίληψη του κοινού για τον πόλεμο μετά την ανακοίνωση της επιστράτευσης: ο αριθμός των ένθερμων υποστηρικτών μειώθηκε σημαντικά, καθώς περισσότεροι άνθρωποι απαιτούσαν τον τερματισμό των μαχών. 

Οι εναπομείναντες υποστηρικτές του πολέμου τον βλέπουν ως μια πορεία προς την ειρήνη στο Ντονμπάς. Για αυτούς, όποιος σκέφτεται διαφορετικά δεν συγκινείται από τα βάσανα των ανθρώπων που ζουν σε αποσχισθείσες από την Ουκρανία περιοχές. Έτσι, σημειώνουν οι ερευνητές, μεγάλη μερίδα υποστηρικτών του πολέμου έχουν γίνει και αντίπαλοί του. Ωστόσο, η αντίληψη του πολέμου ως αναπόφευκτου κακού παραμένει αμετάβλητη, καθιστώντας τις όποιες ενέργειες εναντίον του φαινομενικά άσκοπες.

Η συναισθηματική “αποστασιοποίηση” των αναποφάσιστων

Μια άλλη ομάδα που εντόπισαν οι ερευνητές είναι οι αναποφάσιστοι, που δεν εκφράζουν ξεκάθαρη ηθική κρίση για τον πόλεμο. Προσπαθούν να ενεργήσουν σαν να μην τους επηρεάζει ο πόλεμος για να αποφύγουν να στενοχωρηθούν από την εσωτερική τους σύγκρουση. Η έρευνα δείχνει ότι οι άνθρωποι προσπαθούν φυσικά να αποφύγουν τις δυσάρεστες εμπειρίες, ακόμη κι αν τους οδηγήσουν σε αρνητικές συνέπειες στο μέλλον.

Ωστόσο, αυτή η προσπάθεια συναισθηματικής αποστασιοποίησης από τα γεγονότα δεν είναι πάντα επιτυχημένη.

Ακόμη και πριν από την επιστράτευση, ο πόλεμος επηρέασε έμμεσα πολλές πτυχές της ζωής τους, προκαλώντας αβεβαιότητα και άγχος. Κατά συνέπεια, το άγχος τους έχει γίνει μη συγκεκριμένο, με αποτέλεσμα να μην παρακινούνται τα άτομα προς οποιαδήποτε πολιτική δράση. Επομένως, αυτή η στάση είναι κάπως πιο «φυσιολογική» από αυτή είτε ενός υποστηρικτή είτε του αντιπάλου του πολέμου.

Οι πολέμιοι του πολέμου

Τέλος, οι ερευνητές εντόπισαν μια τρίτη ομάδα που ήταν ενεργά αντίθετες στον πόλεμο. Για αυτά τα άτομα, η έναρξη της πλήρους κλίμακας εισβολής στην Ουκρανία ήταν ιδιαίτερα σοκαριστική καθώς έρχονταν σε αντίθεση με τους ηθικούς κανόνες τους.

Για πολύ καιρό, οι Ρώσοι ζούσαν με την αντίληψη ότι ο πόλεμος ήταν κάτι που είτε έχει μείνει στο μακρινό παρελθόν είτε συνέβαινε πολύ μακριά, στη Συρία.

Ο πόλεμος, αποδεικνύεται τώρα, μπορεί να λάβει χώρα κοντά στο σπίτι σου,  επηρεάζοντας σένα και τους συγγενείς σου που ζείτε στην Ουκρανία ή στο Μπέλγκοροντ. Μέρα με τη μέρα, παρακολουθώντας στρατιωτικές αναφορές, οι αντίπαλοι του πολέμου βιώνουν άγχος, φόβο και πόνο. Αυτές οι έντονες εμπειρίες απλώς εξουθενώνουν τους ανθρώπους, οδηγώντας σε μια αίσθηση ανικανότητας. Εδώ σημαντικό ρόλο παίζουν οι προπαγανδιστικές προσπάθειες και έρευνες, δημιουργώντας την εικόνα μιας πλειοψηφίας που υποστηρίζει τον πόλεμο. 

Επιπλέον, η αντίσταση δεν επιφέρει πολιτική αλλαγή, μόνο βία από τις αρχές επιβολής του νόμου.

Η ψυχολογική επιβάρυνση της κρατικής καταστολής

Από την έναρξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Ουκρανία το 2022, η Ρωσία αυστηροποίησε σημαντικά τη νομοθεσία κατά των αντιπολεμικών δηλώσεων, συμπεριλαμβανομένης της υιοθέτησης νόμου που ποινικοποιεί τη διάδοση πληροφοριών που θεωρούνται ψευδείς σχετικά με τις ενέργειες των Ενόπλων Δυνάμεων, με κυρώσεις έως και 5 εκατομμύρια ρούβλια (55.200 $ ) και ποινή φυλάκισης έως 10 ετών. Υπήρξε επίσης αυξημένη δίωξη για « απαξίωση του στρατού », που οδήγησε σε ποινικές υποθέσεις, έρευνες και καταστολή σε όσους επικρίνουν την κυβέρνηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Το ρωσικό κράτος τιμωρεί σκληρά άτομα για πράξεις μικρής κλίμακας. Για παράδειγμα, η Σάσα Σκοσιλένκο, η οποία  αντικατέστησε τις ετικέτες τιμών σε ένα κατάστημα με αντιπολεμικά μηνύματα, καταδικάστηκε σε 7 χρόνια φυλάκισης. Αν και αυτές οι περιπτώσεις υψηλού προφίλ είναι σχετικά λίγες σε αριθμό, δείχνουν πόσο σοβαροί μπορεί να είναι οι κίνδυνοι κάθε είδους αντίστασης.

Επιπλέον, το κίνητρο των αντιπάλων του πολέμου πηγάζει από ηθικούς κανόνες απέναντι στη βία. Αυτή η ίδια ηθική στάση τους τούς εμποδίζει ταυτόχρονα να εμπλακούν σε βία κατά κυβερνητικών εκπροσώπων.

• Η έρευνα δείχνει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος προβλέπει ενέργειες που βασίζονται σε ενέργειες του παρελθόντος και εάν οι ενέργειες οδηγούν σε αρνητικό αποτέλεσμα, η επανάληψη τους φαίνεται άσκοπη. 

Για παράδειγμα, ένας σοσιαλιστής επαναστάτης στα τέλη του 19ου αιώνα θα μπορούσε να επιχειρήσει να δολοφονήσει έναν αξιωματούχο ή ακόμα και τον τσάρο, και οι σύντροφοί του θα έβλεπαν ένα πραγματικό πολιτικό αποτέλεσμα από τις πράξεις τους.

Ακόμα κι αν αυτό το αποτέλεσμα ήταν αρνητικό για τους επαναστάτες μακροπρόθεσμα, ο εγκέφαλός τους θα μπορούσε να αξιολογήσει τη δράση ως επιτυχημένη.

Εάν κάποιος διαμαρτυρηθεί για τον πόλεμο στην Ουκρανία, το πιθανότερο αποτέλεσμα είναι ένα αστυνομικό γκλόμπ στο κεφάλι, διοικητική σύλληψη ή ακόμα και ποινική υπόθεση, αλλά σίγουρα όχι η διακοπή του πολέμου ή σημαντικές πολιτικές αλλαγές. Ως αποτέλεσμα, οι αντίπαλοι του πολέμου συχνά αισθάνονται μειοψηφία και αβοήθητοι, και οι πράξεις τους φαίνεται να έχουν μόνο αρνητικές συνέπειες για τους εαυτούς τους. Σε τέτοιες συνθήκες, η ενεργή αντιπολεμική διαμαρτυρία γίνεται απλά αδύνατη.

Η μικρο-αντίσταση των Ρώσων 

Ωστόσο, παρ’ όλα αυτά, υπάρχει αντιπολεμική αντίσταση μεταξύ των Ρώσων.

Πρώτον, όσοι έχουν εγκαταλείψει τη Ρωσία λόγω του πολέμου διαμαρτύρονται ενεργά εναντίον της, καθώς οι κίνδυνοι κρατικής βίας για αυτούς έχουν γίνει ελάχιστοι.

Δεύτερον, έχει προκύψει αυτό που η ανθρωπολόγος Αλεξάνδρα Αρχίποβα αποκαλεί « κρυφή » αντιπολεμική διαμαρτυρία. Η Αρχίποβα σημειώνει ένα ολόκληρο κίνημα ανώνυμου ακτιβισμού  με έναν ευδιάκριτο αντιπολεμικό χαρακτήρα. Αντιπολεμικά αυτοκόλλητα στα μέσα μαζικής μεταφοράς, μεταμφιεσμένα ως τυπικές πινακίδες για παιδιά και καθίσματα για άτομα με ειδικές ανάγκες, ανώνυμα γκράφιτι με κόκκινες μπαλαρίνες ή ακόμα και παρωδίες που αποκαλύπτουν τη φράση «όχι στον πόλεμο», είναι όλες οι νέες μορφές αντιπολεμικής διαμαρτυρίας στις οποίες στράφηκαν οι Ρώσοι.

Τρίτον, εάν κατανοήσει κανείς γενικά ότι η διαμαρτυρία κατά του πολέμου περιλαμβάνει ενέργειες όπως η άρνηση συμμετοχής σε οτιδήποτε σχετίζεται με τον πόλεμο, τότε η μαζική έξοδος των Ρώσων από τη χώρα μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως μια μορφή διαμαρτυρίας.

Και η παρακαταθήκη του Ναβάλνι

Μπορεί να αλλάξει αυτή η κατάσταση; Είναι δύσκολο να πει κανείς. Ο θάνατος του Αλεξέι Ναβάλνι μας έδειξε ότι δεν ζούμε σε μια ταινία του Χόλιγουντ όπου ο ήρωας νικά τον κακό αυτοκράτορα. Αυτός ο πόλεμος θα μπορούσε να διαρκέσει για πολλά χρόνια, ακόμη και χωρίς τη μαζική υποστήριξη των πολιτών, εάν η πλειοψηφία τον θεωρήσει ως ένα φυσικό φαινόμενο πάνω στο οποίο δεν έχει καμία εξουσία.

Ίσως το περισσότερο που μπορούν να κάνουν τώρα οι αντίπαλοι του πολέμου, χωρίς να καταφεύγουν στη βία, είναι να συνεχίσουν να υπενθυμίζουν σε όλους γύρω τους ότι ο πόλεμος είναι μια ανθρωπογενής καταστροφή. Δεν είναι σεισμός ή ηφαιστειακή έκρηξη. Ο πόλεμος δεν ξεκίνησε από θεούς, αλλά από ανθρώπους με σάρκα και οστά — δηλαδή εμείς, οι άνθρωποι, μπορούμε να τον σταματήσουμε.

Με πληροφορίες από The Moscow Times

Νεκρός από την ημέρα της επίθεσης της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, αμερικανοϊσραηλινός στρατιώτης που θεωρείτο όμηρος των τρομοκρατών