Ξελογιάστρα Ιωσηφίνα, πυρά στις Πυραμίδες, αποκεφαλισμός Αντουανέτας: Τα «εξηγεί σωστά» ο Ρίντλεϊ Σκοτ στην επική ταινία του για τον Ναπολέοντα;

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ταινίες Πρώτης Προβολής: Ωδή στους κασκαντέρ, αραχνοφοβία με μηνύματα για το μεταναστευτικό και ένα λυρικό αριστούργημα από τον Σοβιετικό κινηματογράφο [trailers]

Σινέ Θεσσαλονίκη: Από τον χορό της Μάρθας Καραγιάννη στον Λευκό Πύργο, στο ραντεβού της Λάσκαρη και το γλυκό στην Αριστοτέλους

Ταινίες Πρώτης Προβολής: Μια «μάγισσα» με ζωντανό πνεύμα, ένας κατά φαντασίαν «ήρωας» και ένα ερωτικό τρίγωνο με ρακέτες [trailers]

Οι σκηνοθέτες ιστορικών ταινιών αντιμετωπίζουν πάντα την εξής δυσκολία: Πώς μπορούν να κάνουν τους χαρακτήρες οικείους στο κοινό χωρίς να τους μετατρέψουν σε καρικατούρα;

Και επίσης πώς μπορούν να γίνουν πειστικοί και ενδιαφέροντες όταν η ιστορική έκβαση ιστορικών γεγονότων είναι εκ των προτέρων γνωστή;

Από τον προβληματισμό αυτό δεν θα μπορούσε να ξεφύγει ούτε ο Ρίντλεϊ Σκοτ. Σκηνοθέτης είναι, όχι ιστορικός και προφανώς ο στόχος του είναι να διασκεδάσει το κοινό όχι να το μορφώσει.

Δεν είναι βεβαίως εύκολο να ξέρεις τον «πραγματικό» Ναπολέοντα.

Υπάρχει μια γενικώς αναγνωρίσιμη και παραδεδογμένη εκδοχή του –ο γεμάτος αυτοπεποίθηση στρατηγός, ο αγαπημένος των στρατευμάτων του, ο ενστικτώδης στρατιωτικός τακτικιστής με το αυστηρό και κάπως νευρικό βλέμμα.

Αλλά πολλές από αυτές τις ιδιότητες είναι προϊόν συσσώρευσης ιστορικών αφηγημάτων όπως προέκυψαν από τα έργα γενεών και γενών καλλιτεχνών, δημοσιογράφων και βιογράφων, φυσικά δε και του ίδιου του Ναπολέοντα.

Για παράδειγμα, η εμβληματική, βωβή ταινία «Ναπολέων» του Abel Gance (1927), σκιαγράφησε τη ζωή και την καριέρα του Ναπολέοντα μέχρι την αναχώρησή του υπό την ιδιότητα του στρατηγού για την ιταλική εκστρατεία το 1796.

Υπάρχει εκεί μια σκηνή, όταν το χιόνι «διακόπτει» τα μαθήματα στο στρατιωτικό κολέγιο όπου φοιτεί ο Ναπολέων. Τα αγόρια τρέχουν έξω για να παίξουν και αναπόφευκτα αρχίζουν να πετούν χιονόμπαλες το ένα στο άλλο. Η σκηνή απεικονίζει έναν πολύ νεαρό Ναπολέοντα να αναδεικνύεται ως φυσικός ηγέτης στο «πεδίο» της… χιονο-μάχης.

Ωστόσο, η αυθεντικότητα της στιγμής στηρίζεται κυρίως σε μία αναφορά: στα απομνημονεύματα ενός από τους παιδικούς φίλους του Ναπολέοντα, του Louis de Bourrienne, ο οποίος φοίτησε στο ίδιο σχολείο και αργότερα υπήρξε υπάλληλος του Ναπολέοντα.

Ετσι και στην επικείμενη τανία του Ρίντλεϊ Σκοτ προκύπτουν μερικά ερωτηματικά ιστορικής ακρίβειας, τα οποία το Conversation συνόψισε στα εξής:

Στεφάνωσε πράγματι ο Ναπολέων τον εαυτό του;

Ο Ναπολέων κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να φιλοτεχνήσει την εικόνα του ως καλού ηγεμόνος και ανθρώπου του λαού, συχνά επιστρατεύοντας το ταλέντο καλλιτεχνών για να το πετύχει.

Ετσι στον Jacques-Louis David ανατέθηκε να δημιουργήσει μια σειρά από πίνακες που απεικονίζουν τη στέψη του Ναπολέοντα στην Παναγία των Παρισίων τον Δεκέμβριο του 1804. Σε έναν από αυτούς βλέπουμε τον Ναπολέοντα να τοποθετεί ένα στέμμα στο κεφάλι της νέας αυτοκράτειρας Ιωσηφίνας ενώ ο ο Πάπας Πίος Ζ’ παρακολουθεί μάλλον βαρύθυμος.

Μάλιστα, σε μια απίστευτη κίνηση ύβρεως, ο Ναπολέων είχε όντως τοποθετήσει ένα στέμμα στο κεφάλι του, αν και η ελαιογραφία τον απεικονίζει μόνο με φύλλα δάφνης που υποδηλώνουν τους πολεμικούς του θριάμβους.

Πάντως, αυτό στο οποίο εστιάζει η ταινία του Σκοτ ​​είναι η μεγαλοπρέπεια των ελαιογραφιών -όπου ο Ναπολέων και η αυτοκράτειρά του αναπαρίστανται φιλοτεχνημένοι υπό το πιο κολακευτικό φως- παρά η ίδια η τελετή στέψης.

Η σχέση του με την Ιωσηφίνα

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Ναπολέων ένιωθε βαθύ πάθος για την Ιωσηφίνα, την οποία νυμφεύθηκε το 1796 καθώς η στρατιωτική του σταδιοδρομία βρισκόταν σε άνοδο.

Και πάλι όμως: Η απεικόνισή της στην ταινία του Ρίντλεϊ Σκοτ ​​ως νεαρής ξελογιάστρας, παραπέμπει περισσότερο σε σεξιστικό κλισέ παρά στην αδιαμφισβήτητη αυτοπεποίθηση της Ισωφηνίας.

Η Ιωσηφίνα, όταν γνώρισε τον Ναπολέοντα, ήταν έξι χρόνια μεγαλύτερή του, χήρα και μητέρα δύο μικρών παιδιών, ενώ τα ρομαντικά αισθήματα του νεαρού στρατηγού ήταν λοιπόν μάλλον πιο δυνατά από τα δικά της.

Στις εκστρατείες του, τής έγραφε σχεδόν κάθε μέρα, με το στυλό του να τρυπά ενίοτε την περγαμηνή: Τέτοιο λέγεται ότι ήταν το πάθος του.

Η σχέση τους ήταν ταραχώδης αλλά και παθιασμένη. Ωστόσο, όταν ο Ναπολέων υποκίνησε το διαζύγιο το 1809 θέλοντας να αποκτήσει διάδοχο και κληρονόμο,  το έκανε με γλυκό τρόπο. Η Αυτοκράτειρα διατήρησε τον αυτοκρατορικό της τίτλο μέχρι το θάνατό της το 1814 και της επετράπη να συνεχίσει να ζει στο αυτοκρατορικό Σατώ ντε Μαλμαιζόν.

Παρίστατο ο Ναπολέων στην εκτέλεση της Μαρίας Αντουανέτας;

Το φθινόπωρο του 1793 ήταν ιδιαίτερα βαρύ για τον Ναπολέοντα, δεδομένου του ρόλου του στην Πολιορκία της Τουλόν. Οι αντάρτες είχαν παραδώσει τον γαλλικό στόλο στον Βρετανό ναύαρχο Samuel Hood και ο νεαρός τότε αξιωματικός του πυροβολικού, Ναπολέων, διοικούσε την επιχείρηση που τελικά τον ανακατέλαβε.

Επομένως, είναι πολύ απίθανο να διαβοηθεί να πάει στο Παρίσι τον Οκτώβριο και να βρεθεί ανάμεσα στο πλήθος που είδε την εκτέλεση της βασίλισσας Μαρίας-Αντουανέτας .

Σε μια επιστολή προς τον μεγαλύτερο αδερφό του, ωστόσο, ο Ναπολέων ισχυρίστηκε ότι ήταν μάρτυρας της εισβολής στο παλάτι από το οργισμένο πλήθος διαδηλωτών τον Ιούνιο του 1792. Αυτό και τον εξήγειρε.

Πυροβόλησε όντως τις πυραμίδες;

Ο Ναπολέων ξεκίνησε την εκστρατεία του στην Αίγυπτο το 1798. Την «πολιτιστική» κληρονομιά της εκστρατείας μπορεί να τη θαυμάσει κανείς στο τμήμα Αιγυπτιακών εκθεμάτων του Λούβρου.

Βεβαίως η εκστρατεία υπήρξε και θέατρο θηριωδιών.

Υπήρξε η στιγμή που αρκετές χιλιάδες Οθωμανοί πυροβολήθηκαν ή οδηγήθηκαν στη θάλασσα με εντολή του Ναπολέοντα, αντί να αιχμαλωτιστούν.

Και δεν είναι απαραίτητο να δει κανείς τον Ναπολέοντα να διατάζει τους άντρες του να πυροβολούν τις πυραμίδες, όπως στην βιογραφική ταινία του Ρίντλεϊ Σκοτ, για να καταλάβει την βαθιά περιφρόνησή του για την ανθρώπινη ζωή.

Άλλωστε η φήμη ότι ο Ναπολέων διέταξε τα δικά του στρατεύματα που επλήγησαν από την πανούκλα να αυτο-δηλητηριαστούν στην πόλη της Γιάφα ήταν αυτήυ που τελικά αμαύρωσε το όνομα του Ναπολέοντα στις αρχές του 19ου αιώνα.

Και η φήμη παρέμεινε ενεργή, όσο λαμπρή και «αθώα» και αν ήταν η καλλιτεχνική απάντηση του Antoine-Jean Gros , στον οποίο ο Ναπολέων ανέθεσε το 1804 να ζωγραφίσει μια εντελώς διαφορετική εκδοχή της ιστορίας.

Εν κατακκλείδι: Η ταινία του Ρίντλεϊ Σκοτ ​​δεν αντιπροσωπεύει τόσο το ιστορικό παρελθόν. Περισσότερο μεταφέρει εκδοχές των παραμυθικών στοιχείων και εικόνων που απεικονίζουν τον Ναπολέοντα, πολλές από τις οποίες φιλοτεχνήθηκαν από το «δικό του χέρι».

Με πληροφορίες από Conversation 

Πίνακες σε χαρτί: Μεγάλη έκθεση στην Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον με 100 συναρπαστικά έργα του Μαρκ Ρόθκο [photos]