“Στη χώρα των μελαγχολικών προσώπων”: Επίσκεψη στο Μουσείο Χρυσού και το Μουσείο Μποτέρο, στην Μπογκοτά της Κολομβίας

Της ΝΑΝΤΙΑΣ ΦΩΣΚΟΛΟΥ*, Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ

Η ονομασία Μουσείο Χρυσού είναι κάπως παραπλανητική: το περίφημο μουσείο της πρωτεύουσας της Κολομβίας είναι ουσιαστικά μουσείο ανθρωπολογίας.

Μπαίνοντας στο μοντερνιστικό κτίριο της δεκαετίας του ’60 στην καρδιά της Μπογκοτά, το βίντεο που εξηγεί την τεχνική της μετατροπής του μετάλλου σε φύλλο ώστε να μπορεί να σφυρηλατηθεί, σε εισάγει στον θαυμαστό (και θαυματουργό) κόσμο της χρυσοχοΐας των λαών της προκολομβιανής εποχής, όπου τα μέταλλα, και ειδικά ο χρυσός, συμβολίζουν τη γονιμοποιό δύναμη του ήλιου.

Όμως η μύηση γίνεται σε μια σκοτεινή αίθουσα όπου λαμπυρίζουν μικροσκοπικά ειδώλια και κοσμήματα, ενώ ήχοι πουλιών σε μεταφέρουν σε κάποιο δάσος της Νότιας Αμερικής. Ο σαμάνος είναι ένας δίαυλος μεταξύ ουρανού και γης και μεταξύ ανθρώπων και ζώων. Τα χρυσά εκθέματα, που είτε αναπαριστούν σαμάνους είτε αποτελούν λατρευτικά εξαρτήματα, μας οδηγούν να ανακαλύψουμε τις κοινωνίες όπου τα ιερά αυτά όντα έπαιζαν κεντρικό ρόλο και μας δείχνουν το μονοπάτι προς μια πιο πνευματική και σφαιρική θεώρηση της ζωής (και του θανάτου).

Προχωρώντας στις αίθουσες με θεματική ενότητα “σύμβολα και κοσμολογία”, τα μεταλλικά βατραχάκια συγκινούν με τον μαγικό τρόπο που πάντα συγκινεί η λιτή απεικόνιση ζώων και φυτών από ανθρώπους που έζησαν αιώνες πριν από σένα και σε άλλη ήπειρο.

Τα εκθαμβωτικά λεία δοχεία με τις τέλειες καμπύλες φέρνουν στο μυαλό τον Μπρανκούζι, ενώ μάσκες αιωρούμενες μέσα σε μαύρες προθήκες έχουν πάρει θέση σαν αστραφτερός Χορός τραγωδίας αποτελούμενος από ασώματους Αγαμέμνονες. Πέρα από τα προσωπεία σε φύλλα χρυσού, κι άλλα μάτια, οπές σε γεωμετρικά θωρακικά κοσμήματα ή ματάκια σε ανθρωποζωόμορφα στρουμπουλά κεραμικά αγγεία με χεράκια ή φτερά μάς κοιτάζουν.

Μα πού έχω δει παρόμοια πρόσωπα να με κοιτάζουν τόσο επίμονα από έναν άλλον κόσμο; Μα φυσικά εδώ παραδίπλα, στο Μουσείο Μποτέρο!

• Το Μουσείο Μποτέρο

Ο χορευτής με το μουστακάκι, που αγκαλιάζει σφιχτά την παρτενέρ του (αν και υπέρβαροι, όπως και τα υπόλοιπα ζευγάρια στην αίθουσα χορού, μοιάζουν να ίπτανται καθώς στροβιλίζονται, το ίδιο και το βλέμμα του που ατενίζει μελαγχολικά το υπερπέραν)· η γυναίκα που μας κοιτάζει χωρίς αιδώ, αν και την πιάσαμε να στέκεται ολόγυμνη μπροστά στην μπανιέρα της, με όλα της τα κοσμήματα όμως (σκουλαρίκια, βραχιόλι, κομψό ρολογάκι στο στρουμπουλό της χεράκι)· η άλλη λουομένη, όχι του λουτρού αλλά της θαλάσσης αυτή, ξαπλωμένη στην πετσέτα της στην άμμο, επίσης ολόγυμνη, επίσης με τα κοσμήματά της· όλοι τους έχουν κάτι που σε αιχμαλωτίζει.

Πας να γελάσεις, αλλά δεν μπορείς· κάτι σου μαγκώνει την καρδιά και χαμογελάς γλυκόπικρα. 

Αν και ευτραφείς όλοι τους, δεν είναι τόσο τα σώματα που ενώνουν τους ήρωες των ζωγραφικών έργων του Φερνάντο Μποτέρο, αλλά τα πρόσωπα: στρογγυλά, μάλλον ανέκφραστα, σίγουρα αγέλαστα, με απλανή βλέμματα και, κατά τη γνώμη μου, μελαγχολικά.

Αφού δεις δεκάδες πίνακες με παραλλαγές αυτών των ηρώων, πείθεσαι ότι ζουν σε μια δική τους χώρα, κι εμείς, οι θεατές, αποκτάμε πρόσβαση στο “βασίλειό” τους μέσα από τα έργα του κολομβιανού ζωγράφου. Σαν άλλος σαμάνος, ο Μποτέρο ανοίγει μια πύλη προς μια άλλη διάσταση, όπου οι στρογγυλωποί κάτοικοι τρώνε παγωτά και πορτοκάλια, κάνουν πικνίκ, ποζάρουν για οικογενειακά πορτρέτα ενώ πίσω τους πέφτουν μήλα. 

Όσο για τη γλυπτική, εκεί πια οι καμπύλες γνωρίζουν την αποθέωση: μαύρα, πρασινωπά, κοκκινωπά, λαχταριστά γυαλιστερά, τα μπρούντζινα έργα αγγίζουν ξεκάθαρα τη σφαίρα του μύθου -το πτηνό που “τρυγά” μια ζουμερή γυναικεία μορφή σε πάει απευθείας στη Λήδα και τον Κύκνο, και να, λίγο πιο ’κεί βρίσκεται όντως ένα άλλο γλυπτό με ακριβώς αυτό το θέμα – και τον τίτλο.

Ντρέπομαι που μέχρι να επισκεφθώ το μουσείο του είχα με ευκολία καταχωρίσει τον Μποτέρο ως “εκείνον τον εικαστικό με τα υπερμεγέθη ανθρωπάκια.” Ίσως να φταίει που οι μορφές του είναι τόσο διάσημες και αναγνωρίσιμες. Δύο από τα πελώρια γλυπτά του – το ζεύγος των Πρωτόπλαστων – βρίσκονται στο πολυσύχναστο εμπορικό κέντρο του Columbus Circle στη Νέα Υόρκη.

Ο καημένος ο Αδάμ δεν έχει γίνει απλά εύκολο σημείο για ραντεβού (κάτι σαν τον Μπακάκο)· έχει επίσης υποστεί τον εξευτελισμό το πιο… προεξέχον σημείο του σώματός του να έχει ξεφτίσει, αφού τα πλήθη (τουρίστες και Νεοϋορκέζοι) θέλουν όχι απλώς να φωτογραφηθούν μπροστά στον γυμνό Πρωτόπλαστο, αλλά και να αγγίξουν το μόριό του.

Πίσω στην Μπογκοτά, το βουνό, αχνιστό από την απογευματινή μπόρα, είναι μια ανάσα μακριά: ένα κομμάτι των Άνδεων κρέμεται πάνω από τη μεγαλούπολη. Αρκεί ένα βλέμμα ψηλά για να φανταστείς τα χρυσά γεωμετρικά όντα και τους ολοστρόγγυλους ανθρώπους να συνεχίζουν τη ζωή τους κάπου πέρα από την οροσειρά.

*Η Νάντια Φώσκολου (www.nadiafoskolou.nyc) είναι θεατρική σκηνοθέτρια με έδρα τη Νέα Υόρκη.

Η Μενδώνη για Ιντεάλ, Άστορ και Ίριδα: Δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις για να κηρυχθούν μνημεία