Από την μπαρόκ φάτνη στην κινεζική γαλήνη: Μια περιήγηση στην έκθεση «Σύντροφοι στη Μοναχικότητα» του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Τα πρόσωπα υπηρετούν την κρατική ιδεολογία, η οποία δεν αλλάζει ανεξάρτητα από τον ηγέτη: Ακόμα και αν φύγει ο Ερντογάν το πρόβλημα με την Τουρκία θα παραμείνει…

Χαρακόπουλος από το Μαυροβούνιο για την Αγιά Σοφιά: Η Άγκυρα περιφρονεί τις αξίες της διεθνούς κοινότητας για τα πολιτιστικά μνημεία

Το τερμάτισε ο Ερντογάν: Είπε ότι ήταν όνειρο 80 χρόνων η επαναλειτουργία της Αγίας Σοφίας ως τέμενος και αναφέρθηκε σε προφητείες για την άλωση της Πόλης…

Της ΝΑΝΤΙΑΣ ΦΩΣΚΟΛΟΥ* Τα ΝΕΑ

Ο ύψους τεσσάρων μέτρων Μποντισάτβα, ζωσμένος με σειρές παράξενα κοσμήματα, με κοιτάζει αινιγματικά. Έχω βρεθεί στη σκιά του υπερμεγέθους βουδιστικού αγάλματος του 6^ου αιώνα διότι λίγο νωρίτερα ένιωσα μια άλλη σκιά –εκείνη της μετάλλαξης Όμικρον- να μας πλησιάζει απειλητικά, γεννώντας γνώριμες αβεβαιότητες για το τι θα μπορούμε να κάνουμε στο (εγγύς;) μέλλον.

«Χριστούγεννα χωρίς Μετ δεν γίνονται!», σκέφτηκα, και βγήκα τρέχοντας (αναζωογονημένη και από την τρίτη δόση) να προλάβω να πάω στο Μητροπολιτικό Μουσείο (χαϊδευτικά «Μετ») πριν έρθουν περιορισμοί.

Το εορταστικό «προσκύνημα» αφορά το χριστουγεννιάτικο δέντρο με την μπαρόκ ναπολιτάνικη φάτνη, το οποίο στήνεται κάθε χρόνο στην ατμοσφαιρική αίθουσα μεσαιωνικής γλυπτικής (με τον Παντοκράτορα-αντίγραφο του μωσαϊκού της Αγίας Σοφίας να «εποπτεύει» από ψηλά).

Αγγελάκια με εξαίσια δοσμένες λεπτομέρειες στα πρόσωπα, τα φτερά και τους μεταξωτούς χρωματιστούς χιτώνες τους κρέμονται από τα κλαριά του δέντρου, ενώ στη βάση του, εκτός από τις κλασικές μορφές της Γέννησης και της Προσκύνησης των Μάγων, αναπτύσσονται πλήθος φιγούρες  παρμένες από την αστική και αγροτική ζωή της Νάπολης του 18^ου αιώνα.

Πέρυσι έχασα την «εγκατάσταση» γιατί, ενώ πήγα στο μουσείο, δεν την είδα στο καθιερωμένο σημείο. Υπέθεσα ότι αποφάσισαν σοφά να μη στήσουν τη δημοφιλή ατραξιόν, αφού όλοι οι επισκέπτες παραδοσιακά συνωστίζονται για να χαζέψουν τις μινιατούρες και να φωτογραφηθούν μπροστά στο χριστουγεννιάτικο σήμα-κατατεθέν.

Εκ των υστέρων έμαθα ότι είχε στηθεί, αλλά σε άλλο σημείο, πιο ευρύχωρο. Φέτος διάβασα ότι το δέντρο έχει επιστρέψει στη θέση του. Αποφάσισα όμως να παρατείνω το σασπένς και να μην πάω κατευθείαν στο ραντεβού αλλά να περιπλανηθώ λιγάκι.

Φρουρός μα και προάγγελος της ασιατικής πτέρυγας, ο θεόρατος Μποντισάτβα -φωτισμένο ον που αναβάλλει την είσοδό του στη νιρβάνα για να δείξει την οδό της αφύπνισης στους άλλους- ασκεί μια παράξενη δύναμη πάνω μου (είμαι μόνη μαζί του στην αχανή αίθουσα!) και με ωθεί να προχωρήσω βαθύτερα στην Ανατολή.

Σαν υπνωτισμένη, πλέω σε αίθουσες με χαλιά όλων των χρωμάτων και μεγεθών, κρεμασμένα σε τοίχους ή απλωμένα στο δάπεδο, ενώ πρασινωπά πορσελάνινα βάζα λαμπυρίζουν μέσα στο ημίφως.

Περνώντας κάτω από μια καμάρα με δύο λιοντάρια εκατέρωθεν, το ασιατικό ποτάμι με φέρνει σε ένα αίθριο με πηγή, βράχια, πράσινο κι ένα περιστύλιο σε σχήμα παγόδας. Το νερό που κελαρύζει και τα μπαμπού είναι αληθινά, γι’αυτό και η εξίσου αληθινή δροσιά με στέλνει να βρω καταφύγιο στα δωμάτια που αναπτύσσονται περιμετρικά τής σε στυλ της δυναστείας των Μινγκ αυλής.

Εδώ επικρατεί η θαλπωρή του ξύλου, αναδεικνύοντας τη μαεστρία της παραδοσιακής κινεζικής αρχιτεκτονικής, διακοσμητικής και ξυλοτεχνίας, από στιβαρές ντουλάπες μέχρι οροφές.

Συνεχίζοντας, μπαίνω μέσα σ’ένα ονειρικό χιονισμένο τοπίο: Ένας κινεζικός ζωγραφισμένος πάπυρος ξεδιπλώνει -κυριολεκτικά, αφού το έργο προορίζεται για να ξετυλίγεται αργά και να «διαβάζεται» από δεξιά προς τα αριστερά- τις όχθες ενός ποταμού.

Το χιόνι καλύπτει τις γύρω πλαγιές και τα βράχια, ενώ τα κλαριά των δέντρων είναι γυμνά. Με μελάνι και χρώμα πάνω στο μεταξωτό φύλλο, ο δεξιοτέχνης του 12^ου αιώνα καθηλώνει τον θεατή με την ειδυλλιακή χειμωνιάτικη εικόνα, κατευθύνοντας ταυτόχρονα το βλέμμα μας στις ανθρώπινες μορφές και κατασκευές που «κρύβονται» μέσα στην καρδιά της φύσης.

Από την αγκαλιά του απέραντου τοπίου, ο ζωγράφος εστιάζει σ’ένα γεφυράκι που οδηγεί σε μια λιτή κατοικία (ή, κατ’άλλους, πανδοχείο) με αχυρένια σκεπή. Και πάλι γκρο πλαν στο εσωτερικό: ένας αξιωματούχος απολαμβάνει το γεύμα με τη γυναίκα και τον γιο του. Πιο πέρα, ένας άλλος άρχοντας κατευθύνεται με μια βάρκα προς μια άλλη, επίσης θελκτικά απομονωμένη κατοικία ή καταφύγιο.

• ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ

Το έργο αποτελεί μέρος της έκθεσης «Σύντροφοι στη Μοναχικότητα: Αναχωρητισμός και Συλλογικότητα στην Κινεζική Τέχνη», η οποία διερευνά το δίπτυχο της αναχώρησης από τα εγκόσμια, αλλά και της άνθισης μέσα στην κοινωνική ζωή.

Η αποχώρηση από την οργανωμένη κοινωνία θεωρείται η ιδεώδης συνθήκη για τη διανοητική και ψυχική καλλιέργεια και την υπέρβαση της φθοράς από τις σκοτούρες του κόσμου τούτου.

Το ερώτημα «μόνος ή μαζί» απασχολεί τον κινεζικό πολιτισμό εδώ και χιλιάδες χρόνια, σε συνάρτηση με τις πολιτικές συνθήκες της εκάστοτε εποχής. Για παράδειγμα, μαθαίνουμε ότι το αποτράβηγμα στη φύση εξελίχθηκε σε κεντρικό θέμα των ποιητών και καλλιτεχνών της δυναστείας των Τανγκ, καθώς η άρχουσα τάξη κατέρρεε. Μπροστά στην αποτυχία των ανθρώπινων δομών, οι διανοούμενοι στρέφονται στον φυσικό κόσμο.

Το μέσον του (ξετυλιγμένου) παπύρου προσδίδει μια εξόχως αφηγηματική διάσταση στην όλη εμπειρία, αφού για να ακολουθήσεις σκηνές και λεπτομέρειες χρειάζεται να κάνεις πλάγια βηματάκια, όπως προκειμένου για ένα έργο του 17^ου αιώνα όπου γυναίκες και παιδιά παίζουν μουσική και παιχνίδια στον θαυμάσιο κήπο ενός αριστοκρατικού σπιτιού.

Άλμα στον χρόνο και βουτιά στη μοναχικότητα, σε μια καδραρισμένη βεντάλια του 1921, όπου ο ζωγράφος απεικονίζει μια γυναίκα μόνη να ρεμβάζει μέσα σε έναν κήπο.

Σε έναν κάθετο πάπυρο, κάτω από πανύψηλα δέντρα ένας λόγιος ευγενής στρέφεται προς τον βοηθό του, που τον ακολουθεί κουβαλώντας κρασί. Μαθαίνουμε ότι το χτυπητό πράσινο και μπλε χρώμα που δεσπόζει στο τοπίο συμβολίζει έναν άπιαστο τόπο και χρόνο και ότι η εικόνα αποτελεί την πεμπτουσία του αναχωρητισμού, με τον άνθρωπο να γυρίζει την πλάτη του στην κοινωνία για χάρη της επαφής με τη φύση.

Όταν οι φύλακες (με σάρκα και οστά, όχι βουδιστικά αγάλματα) μου δείχνουν την έξοδο, συνειδητοποιώ ότι πάλι δεν έσμιξα με το αγαπημένο μου χριστουγεννιάτικο δέντρο! Συναντήθηκα όμως με τον νου των Κινέζων δασκάλων μέσα από τα τοπία τους.

Ελπίζω να προλάβω τη φάτνη την επόμενη φορά.

*Η Νάντια Φώσκολου (www.nadiafoskolou.nyc) είναι θεατρική σκηνοθέτρια με έδρα τη Νέα Υόρκη. Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Τα ΝΕΑ

Ανακοινώθηκαν οι υποψηφιότητες για τα Κινηματογραφικά Βραβεία BAFTA 2022 [λίστα]