Έκανε ο Ερντογάν το μοιραίο λάθος εκβιάζοντας τη Μόσχα; Ο Πούτιν θέλει την Τουρκία “Δούρειο Ίππο” της…
Οι πρόεδροι της Ρωσίας και της Τουρκίας, Βλαντιμίρ Πούτιν και Ταγίπ Ερντογάν, στην Κωνσταντινούπολη. EPA, ALEXEY DRUZHININ, SPUTNIK, KREMLIN POOL
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Τόνοι από μελάνι χύνονται για την κατάσταση που επικρατεί σε ολόκληρη την Περίμετρο της Γης, (Rimland) όπως την ονόμαζε ο μεγάλος γεωπολιτικός στοχαστής ο Nicholas Spykman.
Για τα ζητήματα που αφορούν την περιοχή μας, έχει χυθεί ακόμη περισσότερο μελάνι και δικαίως. Οι ισορροπίες μεταξύ των δυνάμεων της περιοχής είναι πιο πολύ εύθραυστες από ό,τι ήταν οποιαδήποτε άλλη στιγμή εντός του 21ου αιώνα. Από τα δυτικά προς τα ανατολικά, η Λιβύη, η Χερσόνησος του Σινά, η Συρία, η Ουκρανία και ο Περσικός Κόλπος φλέγονται ταυτόχρονα.
Μέσα σε αυτό το εξόχως περίπλοκο σύμπλοκο που έχει δημιουργηθεί, ρόλο διαδραματίζει η σχέση της Τουρκίας με τη Ρωσία η οποία δεν είναι τελικά ούτε τακτική, ούτε στρατηγική, αλλά απλώς αντιφατική.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Τουρκία είχε το ρόλο του χωροφύλακα μιας περιοχής που περιέχει την Κεντρική Ασία (εντός της σοβιετικής επικράτειας τότε) και την Μέση Ανατολή. Βάσει της ρωσικής οπτικής, η νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ ήταν ταυτισμένη με την Τουρκία. Νότια από το μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας, η Τουρκία εξαργύρωσε με τον καλύτερο τρόπο τη γεωγρφική της θέση παρόλο που δεν ήταν ανάμεσα στους νικητές του Β’Π.Π.
- Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η Ρωσία προσπάθησε να μαζέψει τα κομμάτια της στην περιοχή, κυρίως προς το τέλος της τελευταίας δεκαετίας του 20ου αιώνα ενώ η Τουρκία, προσπαθούσε σταδιακά να επαναπροσδιορίσει το ρόλο της σε έναν νέο κόσμο. Τη σταθερότητα του τρόμου της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου, διαδέχτηκε η ρευστότητα ενός πολυπολικού συστήματος στο οποίο τα κράτη είναι επιρρεπή σε προσωρινές συμμαχίες που σε διπολικό σύστημα, θα ήταν αδύνατες.
Οι σχέσεις των δύο χωρών αναπτύχθηκαν οικονομικά και η Ρωσία έγινε βασικός πωλητής φυσικού αερίου στην Τουρκία. Στα πλαίσια της ρωσικής στρατηγικής που αποσκοπούσε στην πρόκληση φθοράς και τριγμών εντός του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε, η Ρωσία προσπάθησε να αποκτήσει ειδικές σχέσεις με την Τουρκία όπως και με τη Γερμανία.
Πριν τις 24 Νοεμβρίου 2015, Ρωσία και Τουρκία έθεταν μεγαλεπήβολους στόχους για να ξεπεράσουν οι εμπορικές τους συναλλαγές τα 100 δις δολάρια. Επί τάπητος, υπήρχαν σχέδια για την κατασκευή του Turk Stream αλλά και για την πώληση πυρηνικής τεχνογνωσίας από τη Ρωσία προς την Τουρκία.
Για χάρη της Συρίας και λόγω του τακτικισμού της Τουρκίας, η Άγκυρα κατέρριψε ένα ρωσικό μαχητικό Su-24 προβαίνοντας έτσι στην πιο επικίνδυνη ακροσφαλή πολιτική της προηγούμενης δεκαετίας. Η Ρωσία μετά από αρκετούς μήνες οργής που εκφράστηκε με κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας, δέχτηκε τη συγγνώμη της Άγκυρας και μάλιστα, αρκετοί ειδικοί θεωρούν κρίσιμη της παρέμβαση του Κρεμλίνου στη διάσωση του Ερντογάν από το πραξικόπημα της 16ης Ιουλίου 2016.
Η Ρωσία πράττοντας ρεαλιστικά (και επομένως αποτελεσματικά) προτίμησε την επιθετικότητα της Τουρκίας να την εκμεταλλευτεί μακροπρόθεσμα. Μετέτρεψε την απομονωμένη και χωρίς συμμάχους Τουρκία, σε στρατηγικό της όμηρο. Έκτοτε, οι σχέσεις των δύο χωρών έχουν στρατηγικά χαρακτηριστικά αλλά δεν είναι στρατηγικές. Ο βασικός λόγος που ισχύει αυτή η παραδοξότητα, είναι διττός:
- Πρώτον, όπως είπαμε, σε ένα πολυπολικό σύστημα δεν ευνοούνται οι ”γάμοι” μεταξύ κρατών. Οι προσωρινές συμμαχίες και οι λυκοφιλίες, είναι συνηθισμένες.
- Δεύτερον, η Ρωσία έχει ακριβώς τους ίδιους στόχους στη Συρία και στη Μέση Ανατολή με αυτούς που έχει η Τουρκία. Και οι δύο επιθυμούν τον έλεγχο και της Συρίας και της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Για να υπάρξει ένας συμβιβασμός, πρέπει δύο κράτη να έχουν κάτι να ανταλλάξουν. Αν έχουν τις ίδιες ακριβώς επιδιώξεις, τότε οι σχέσεις βαδίζουν σε παίγνιο μηδενικού αθροίσματος (δηλ ο ένας κερδίζει αυτό που ταυτόχρονα χάνει ο άλλος και ευνοείται η αντιπαράθεση και όχι η συνεργασία).
Τις τελευταίες μέρες αποδεικνύεται αυτή η παραδοξότητα μέσα από τις διαφωνίες των δύο χωρών σε Συρία, Λιβύη και Ουκρανία. Αυτές οι διαφωνίες εντάθηκαν τόσο σε επικοινωνιακό επίπεδο με την ανταλλαγή απειλών δια στόματος επισήμων και των δύο χωρών, όσο και στο πεδίο της μάχης στην Ιντλίμπ στη Συρία.
Με το τηλεφώνημα των δύο ηγετών τους, Ρωσία και Τουρκία συνήψαν προσωρινή ανακωχή. Παρόλα αυτά, ίσως το μοιραίο λάθος της η Τουρκία να το έκανε εκβιάζοντας τη Μόσχα. Δεν είναι μόνο οτι η Ρωσία έχει ένα πολιτικό σύστημα που εξασφαλίζει στον Πούτιν ελευθερία κινήσεων. Δεν είναι μόνο οτι η Ρωσία δεν έχει την πολυτέλεια για απώλειες. Είναι επίσης μια λεπτομέρεια που δε θυμούνται αρκετοί.
Ο Ρώσος πρόεδρος είχε καλέσει τον αρχηγό του Κουρδικού Κόμματος της Τουρκίας στη Μόσχα 4,5 περίπου χρόνια πριν. Μην ξεχνάμε οτι ο κουρδικός πληθυσμός στη Συρία, βρίσκεται υπό τη ρωσική προστασία και οτι οι Κούρδοι νιώθουν οτι οι Αμερικανοί τους παράτησαν.
Αν επίσης είναι πραγματικές οι ειδικές σχέσεις μεταξύ Πούτιν και Τραμπ, απομένει να δούμε αν αυτές είναι ”ειδικότερες” από τις αντίστοιχες Τραμπ-Ερντογάν. Η θεμελιώδης διαφορά της Ρωσίας με την Τουρκία η οποία δε θα γεφυρωθεί, αφορά την υφή της σχέσης μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας.
- Η Ρωσία επιθυμεί να χρησιμοποιεί την Τουρκία ως δούρειο ίππο (όπως στην περίπτωση της Συρίας) ενώ η Τουρκία επιθυμεί να έχει ισότιμες σχέσεις με την Ρωσία και να ακολουθήσει τη δική της πολιτική, σα να είναι μια μεγάλη δύναμη του διεθνούς συστήματος. Στο τέλος, τόσο στη Συρία όσο και στην Μέση Ανατολή, δε χωρούν όλες οι μεγάλες δυνάμεις και όλες οι περιφερειακές δυνάμεις.
Τον πρώτο λόγο έχει ξανά ο Πούτιν ο οποίος σε πρώτη φάση, δε θα συμπεριφερθεί βιαστικά σε θέματα που αφορούν την Ανατολική Μεσόγειο και που επηρεάζουν τον Ελληνισμό.
(*) Αλέξανδρος Δρίβας: Διεθνολόγος – Συντονιστής του Τομέα Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης – Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων – Research Fellow – HALC, Ph.D. Cand. (Hellenic-American Relations after the Cold War Era)
- Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες των συνεργατών της.