Απόρρητο έγγραφο: Πως δεν σταμάτησαν οι ΗΠΑ την ανατροπή του Μακάριου από τον Ιωαννίδη
FILE PHOTO: Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, o Χένρι Κισιγκερ και ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Φόρντ. Bρέθηκαν συνδαιτυμόνες στο δείπνο που παρέθεσαν οι Φινλανδοί με αφορμή την ιδρυτική σύνοδο της ΔΑΣΕ, τον Ιούλιο του 1975 στο Ελσίνκι. Φωτογραφία PIO, Γραφείο Δημοσίων Πληροφοριών Κύπρου
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Το ερώτημα εάν η Ουάσιγκτον γνώριζε ή ειχε υποψίες ή ακόμη χειρότερα αν ευνόησε το εκκολαπτόμενο πραξικόπημα της Χούντας των Αθηνών εναντίον του Μακαρίου, και εάν έκανε ότι μπορούσε για να αποτρέψει την παρέμβαση της Χούντας στην Κυπρο, που προσέφερε την αφορμή στην Τουρκία για να εισβάλει στο νησί, συνεχίζει να απασχολεί 45 χρόνια μετά αν και όλο και πιο συχνά έρχονται στο φως ψηφίδες που συνθέτουν τις απαντήσεις…
Στα έγγραφα που εχουν αποχαρακτηρισθεί από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ , το Υπόμνημα του Διευθυντή Γραφείου Πληροφοριών και Ερευνών (Bureau of Intelligence and Research-INR) προς τον Υπουργό Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ της 10ης Σεπτεμβρίου 1974 επιχειρεί να καταγράψει μετά από εσωτερική έρευνα όλο το πλαίσιο της αντίδρασης των ΗΠΑ, μεσω της κλιμακίων της CIA και των πρεσβειών στην Αθήνα, την Άγκυρα και τη Λευκωσία και να διαπιστωθεί τι έπρεπε να γίνει και δεν έγινε τελικά προκειμένου να αποτραπεί το Πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου. Και όμως αποδεικνύεται ότι τα μηνύματα υπήρχαν, ορισμένοι διπλωμάτες όπως ο πρέσβης στην Αθήνα Χένρι Τασκα αρνιόταν να κάνει το οτιδήποτε περιορίζει την παρέμβαση των ΗΠΑ σε επαφες με χαμηλόβαθμους διπλωμάτες στο ελληνικό υπουργεί, Εξωτερικών και με «μηνυματα» στον Φαίδωνα Γκιζικη…
Οι Αμερικανοί παραδέχονται οι ίδιοι ότι αφέθηκαν να παρακολουθούν την πορεία προς το Πραξικόπημα το οποίο άνοιξε τον ασκό του Αιόλου και σφράγισε οριστικά όχι μονο το μέλλον της Κυπρου αλλα και των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Ο Ιωαννίδης εκλάμβανε την μη αντίδραση των Αμερικανών, ως ενθάρρυνση ή τουλάχιστον ανοχή στην όποια κινηση του, ενώ πίστευε βλακωδώς ότι οι τούρκοι δεν θα αντιδρούσαν και θα συμμερίζονταν την αντίληψη του ότι με την απομάκρυνση του Μακαρίου ,έμπαινε ανάχωμα στην σοβιετική επιρροή και ότι δεν είχαν να φοβούνται τιποτε οι Τουρκοκυπριοι…
ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΤΟ ΕΓΓΡΑΦΟ
Υπόμνημα του Διευθυντή του Γραφείου Πληροφοριών και Ερευνών (Hyland) προς τον υπουργό Εξωτερικών Κίσινγκερ 1
Ουάσιγκτον, 10 Σεπτεμβρίου, 1974.
ΚΥΠΡΙΑΚΌ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ POST MORTEM («ΝΕΚΡΟΨΙΑ»)
Επισυνάπτεται η χρονολόγηση που ζητήσατε για σημαντικές αναφορές πληροφοριών και γεγονότων που οδήγησαν στο πραξικόπημα κατά του Μακάριου. Τα συμπεράσματα φαίνεται να είναι:
1.
Μεταξύ περίπου στα μέσα Μαΐου και στα μέσα Ιουνίου, υπήρχε αυξανόμενη ανησυχία στην Ουάσιγκτον εντός του Υπουργείου Εξωτερικών (σε επίπεδο Γραφείου (σ.σ. Ελλαδας) και στην πρεσβεία της Λευκωσίας ότι η αντιπαράθεση μεταξύ Μακαρίου και Αθήνας εξελίσσεται σε επικίνδυνο ρίσκο. Πριν ληφθεί οποιαδήποτε σημαντική αναφορά της CIA για ένα πιθανό πραξικόπημα με την στηριξη του Ιωαννίδη, το Στειτ Ντιπαρτμεντ συνέστησε στον πρέσβη Τάσκα να γίνει ένα διάβημα στην Αθήνα.
— Κατά την περίοδο αυτή, για κάποιο λόγο, η Πρεσβεία της Αθήνας αντιστάθηκε σε οποιαδήποτε προσέγγιση της ελληνικής κυβέρνησης, παρά το γεγονός ότι στις 29 Μαΐου η CIA ανέφερε ότι ο Ιωαννίδης σκεφτόταν να απομακρύνει τον Μακάριο.
—
Προφανώς η πρεσβεία έκανε μια χαμηλής σημασίας παρέμβαση στις 17 Ιουνίου στον αρμόδιο του Γραφείου Κύπρου στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδος (το Στειτ Ντιπαρτμεντ είχε συναινέσει στη συνέχεια σε μια προσέγγιση χαμηλών τόνων).
Υπό το πρίσμα αυτού, είναι εύλογο να αμφισβητήσει κανείς αν ο Ιωαννίδης, ο οποίος έκανε εικασίες ανοικτά για τα διάφορα σχέδια του, [λιγότερο από 1 γραμμή μη αποχαρακτηρισμένα] εξέλαβε αυτό που θα μπορούσε να έχει ερμηνευθεί ως μια αδύναμη αντίδραση των ΗΠΑ.
2.
Παρ ‘ όλα αυτά, η Πληροφόρηση της επόμενης περιόδου από τις αρχές Ιουλίου ήταν ακανόνιστη και πιθανώς περιλάμβανε κάποια σκόπιμη παραπληροφόρηση από τον Ιωαννίδη.
— Στις 19 Ιουνίου, η CIA ανέφερε [λιγότερο από 1 γραμμή μη αποχαρακτηρισμένα] ότι ο Ιωαννίδης δεν είχε αποφασίσει.
– Στις 28 Ιουνίου ανέφερε ότι ο Ιωαννίδης εργαζόταν σε “σχέδια έκτακτης ανάγκης” εαν ο Μακάριος εξωθούσε σε αναμέτρηση.
—Στις 3 Ιουλίου, [λιγότερο από 1 γραμμή μη αποχαρακτηρισμένα], ισχυρίστηκε ότι ο Ιωαννίδης είχε αποφασίσει ενάντια στην ανάληψη δράσης για την απομάκρυνση του Μακάριου (SIC).
Εν τω μεταξύ:
— Στις 29 Ιουνίου το Στειτ Ντιπαρτμεντ ανέθεσε στην Αθήνα να ενημερώσει τον Ιωαννίδη ότι οι ΗΠΑ θα εναντιώνονται σθεναρά σε οποιαδήποτε προσπάθεια για την απομάκρυνση του Μακάριου.
— Την 1η Ιουλίου ο Τάσκα αντιτάχθηκε σε αυτό το διάβημα.
— Ωστόσο, ο Τάσκα μίλησε με τον Έλληνα Πρόεδρο Γκιζίκη και εξέφρασε την ικανοποίησή του για την επανάληψη εκ μέρους του Γκιζικη της προσήλωσης της Ελλάδας στις διακοινοτικές συνομιλίες.
3.
Στην άμεση προ-πραξικοπηματική περίοδο, η Πληροφόρηση εξακολούθησε να είναι ασαφής. [λιγότερο από 1 γραμμή μη αποχαρακτηρισμένα] Η CIA [λιγότερο από 1 γραμμή που δεν αποχαρακτηρίστηκε] στις 12 Ιουλίου ανέφερε ότι ο Ιωαννίδης αντιλήφθηκε ότι η απομάκρυνση του Μακάριου θα οδηγούσε σε υπερβολικά εκρηκτικές προεκτάσεις ώστε να εξασφαλίσει την επιτυχία (αυτό δεν ελήφθη μέχρι τις 15 Ιουλίου).
4.
Από την άλλη πλευρά, υπήρχε επαρκής ανησυχία στο Στειτ Ντιπάρτμεντ και στη Λευκωσία, η οποία οδήγησε στις συζητήσεις του πρέσβη Ντέιβις με τον Μακάριο στις 12 Ιουλίου, στις οποίες είπε στον Αρχιεπίσκοπο ότι (1) είχαμε ενημερώσει την ελληνική κυβέρνηση ότι η προσφυγή στη βία θα επιδεινώσει τα προβλήματα της Κύπρου και (2) ότι η ελληνική κυβέρνηση γνώριζε για την αντίθεση των ΗΠΑ σε δραστηριότητες που είχαν την τάση να απειλούν τη σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. (Σχόλιο: μπορεί κανείς μόνο να εικάσει αν αυτή η πληροφορία που διαβιβάστηκε στον Μακάριο στις 12 Ιουλίου ήταν πολύ καθησυχαστική, καθώς στην πραγματικότητα είχαμε περιορισμένες και χαμηλότερες παρεμβάσεις στην Αθήνα.)
Δεν μπορεί κανείς να συμπεράνει από τη συνημμένη έρευνα ότι είχαμε αυτό που θα μπορούσε να αποκαλείται “προειδοποίηση” ενός επικείμενου πραξικοπήματος. Αυτό που κάναμε ήταν αρκετά «μηνύματα καταιγίδας» για να εγγυηθούμε κάποια διπλωματική δράση -η οποία, εκ των υστέρων, φαίνεται να ήταν αδύναμη και μη αποφασιστική. Έτσι, είναι πιθανό στην Αθήνα η πολιτική μας να ερμηνεύθηκε ως φαινομενική συναίνεση στα σχέδια του Ιωαννίδη, ειδικά αφού η Ελληνική χούντα δεν μπορούσε να γνωρίζει τα διαφορα πέρα δώθε μεταξυ του Στειτ Ντιπαρτμεντ και της Πρεσβείας.
[2 παράγραφοι (13 γραμμές) μη αποχαρακτηρισμένα]
Συνημμένο 2
Η ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΚΡΙΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ 15 ΙΟΥΛΙΟΥ
Αυξανόμενη ένταση
Οι μακροχρόνιες διαφορές μεταξύ Αθηνών και Μακάριου έγιναν οξείες μετά την αρπαγή της εξουσίας από τον Ιωαννίδη τον Νοέμβριο του 1973. Ο Ιωαννίδης θεωρούσε τον Μακάριο υπερεξαρτώμενο από την υποστήριξη του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κύπρου και επικίνδυνα ευγνώμονα στην ΕΣΣΔ. Επιπλέον, απογοητεύτηκε από την ανεξαρτησία του Μακάριου από την επιρροή της Αθήνας και από την αδυναμία του να επηρεάσει τις πολιτικές της Λευκωσίας, ιδίως στο πλαίσιο του διακοινοτικών προβλημάτων.
Μετά το θάνατο του στρατηγού Γρίβα τον Ιανουάριο, ο Ιωαννίδης ξεκίνησε εκστρατεία για να αποκτήσει τον έλεγχο της τρομοκρατικής οργάνωσης EOKA Β’ του Γρίβα, χρησιμοποιώντας την Εθνοφρουρά της Κύπρου με επικεφαλής αξιωματικούς αποσπασμένους από τον ελληνικό Στρατό.
Από την πλευρά του, ο Μακάριος θεωρούσε από καιρό την Εθνοφρουρά ως μια εστία ανατροπής εντελώς υποτακτική στην Αθήνα και μια δύναμη που πρέπει να φοβάται. Είχε σχηματίσει τη Μονάδα Τακτικής Εφεδρείας ως φύλακα του Προεδρικού πιστή στο πρόσωπο του. Καθώς αυξήθηκε η βία της EOKA Β’, ήταν απασχολημένος με την επέκταση και εξοπλισμό της Μονάδας, αλλά θα πρέπει να γνώριζε ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να σταθεί απέναντι στην εθνική φρουρά των 10.000 ανδρών.
Η ένταση έφτασε στο αποκορύφωμα στις αρχές Μαΐου όταν οι αντάρτες της EOKA Β’ έκλεψαν όπλα από ένα οπλοστάσιο της Εθνικής Φρουράς με πιθανή συνενοχή των αξιωματικών της Εθνικής Φρουράς. Σε επιστολή του προς τον Έλληνα Υπουργό Εξωτερικών Τετενέ, ο Μακάριος διαμαρτυρήθηκε για τις Αντι-Μακαριακές δραστηριότητες από την Εθνικη Φρουρά. Μέχρι τα μέσα Μαΐου η πορεία σύγκρουσης είχε οριστεί.
Εξέταση του Διαβήματος των ΗΠΑ
Στις 17 Μαΐου το Στέιτ Ντιπαρτμεντ πρότεινε (103030)3 η Αθήνα να προσεγγίσει τους Έλληνες ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του Ιωαννίδη, για να μεταφέρει την ανησυχία των ΗΠΑ για τα γεγονότα στην Κύπρο. Η Αθήνα (3121)4 στις 24 Μαΐου εισηγήθηκε εναντίον ενός τέτοιου Διαβήματος γιατι
— Ο υπουργός Εξωτερικών Τετενές είχε καταγγείλει την κλοπή όπλων ·
— Ως πιστός αντι-κομμουνιστής που βλέπει τον Μακάριο τόσο χαλαρό προς τις κομμουνιστικές δραστηριότητες στο νησί, ο Ιωαννίδης θα αντιδρούσε αρνητικά.
— Η ελληνική κυβέρνηση δεν αναμενόταν να αναλάβει δράση κατά των δραστηριοτήτων της Εθνικής Φρουράς ή της EOKA Β’, εκτός εάν η κυπριακή κυβέρνηση έπαιρνε αποστάσεις απο την Αριστερή στηριξη και διέλυε τις ένοπλες ομάδες της ·
— Το διάβημα θα ήταν πρόωρο, διότι η ελληνικη κυβέρνηση φαινόταν να επανεξετάζει τον ρόλο της Εθνικής Φρουράς στην Κύπρο ·
— Η άμεση προσέγγιση του Ιωαννίδη περιείχε κινδύνους που θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά τα συμφέροντα ασφαλείας των ΗΠΑ στην Ελλάδα.
Από την άλλη πλευρά, η πρεσβεία της Λευκωσίας (1002)5 στις 29 Μαΐου ενέκρινε μια πρώιμη προσέγγιση της στρατιωτικής και μη στρατιωτικής Ελληνικής ηγεσίας, υποστηρίζοντας ότι η εμπλοκή της Εθνικής Φρουράς σε μια κίνηση της EOKA Β’ για την ανατροπή του Μακάριου θα είχε ως αποτέλεσμα μια ισχυρή τουρκική αντίδραση.
Στις 29 Μαΐου ο Ιωαννιδης [μη αποχαρακτηρισμένα] CIA [λιγότερο από 1 γραμμή μη αποχαρακτηρισμένα] ότι [σελίδα 490]
— Η Ελλάδα ήταν ικανή να απομακρύνει τον Μακάριο με μικρή αιματοχυσία και ένιωσε ότι η Τουρκία θα συναινούσε σιωπηλά σε ένα τέτοιο πραξικόπημα.
— Ωστόσο, πίστευε ότι η παραμονή του Μακαρίου στην θεση του, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, ήταν προς το εθνικό συμφέρον της Ελλάδας. Είπε ότι δεν είχε λάβει απόφαση για την πολιτική της Ελλάδας προς την Κύπρο, αλλά προσέθεσε ότι μακροπρόθεσμα ο Μακάριος δεν θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της Ελλάδας, επειδή οδηγούσε οριστικά την Κύπρο στις σοβιετικές αγκάλες.
– Θα μπορούσε είτε να τραβήξει τα ελληνικά στρατεύματα έξω από την Κύπρο και να αφήσει τον Μακάριο να υπερασπιστεί τον εαυτό του ή να τον ανατρέψει, αλλά και οι δύο επιλογές ήταν δυσάρεστες και εξαιρετικά επικίνδυνες.
Στις 31 Μαΐου η πρεσβεία Αθηνών (3289)6 επανέλαβε τις επιφυλάξεις της σε ένα διάβημα των ΗΠΑ, ισχυριζόμενη ότι άλλα θέματα στις Ελληνοαμερικανικές σχέσεις και η διαμάχη για το Αιγαίο συνηγορούν εναντίον της αμερικανικής εμπλοκής στην ένταση μεταξύ της Αθήνας και της Λευκωσίας.. Η Αθήνα εκτίμησε ότι δεν ήταν τόσο σημαντικό όσο να διακινδυνεύσει δράση στην Κύπρο που θα μπορούσε να κλιμακωθεί επικίνδυνα. Ανέφερε ότι, σε κάθε περίπτωση, οι πρωτοβουλίες θα πρέπει να ανήκουν στα συμβαλλόμενα μέρη στις συμφωνίες Λονδίνου-Ζυρίχης.
Στις 8 Ιουνίου το Στειτ Ντιπαρτμεντ απάντησε (121776)7 στις απόψεις των πρεσβειών Αθηνών και Λευκωσίας ενημερώνοντας την Αθήνα ότι συνεχίζει «η αίσθηση ότι κάποια έκφραση των ανησυχιών των ΗΠΑ σε χαμηλό επιπεδο στην Ελληνική κυβέρνηση είναι επιθυμητή, αλλά αφήνουμε αυτό το θέμα στη διακριτική σας ευχέρεια».
Στις 13 Ιουνίου η Αθήνα ανέφερε ότι ήγειρε τις ανησυχίες που περιείχε το τηλεγράφημα του Στειτ Ντιπαρτμεντ της 17ης Μαΐου με τον υπεύθυνο Γραφείου για θέματα Κύπρου στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδος.
- Ο Μακάριος ετοιμάζεται.
Μέχρι τα τέλη Μαΐου ξεκινήσαμε να λαμβάνουμε πληροφορίες για τα σχέδια του Μακαρίου για τη δραστική μείωση της Εθνικής Φρουράς και την απέλαση Ελλήνων αξιωματικών. Κατά τη διάρκεια του Ιουνίου ο Μακάριος ενέτεινε τις δημόσιες επιθέσεις του στην Εθνική Φρουρά και υποσχέθηκε να καθαρίσει το σώμα. Εν τω μεταξύ, η βία στο νησί συνεχίστηκε αμείωτη και η πρεσβεία της Λευκωσίας ανέφερε ότι η εκστρατεία του Μακάριου κατά της Εθνικής Φρουράς δεν είχε λάβει ευρεία λαϊκή υποστήριξη. Πολλοί Κύπριοι ένιωσαν ότι η Εθνική Φρουρά ήταν ένα απαραίτητο αντίβαρο στις φιλοδοξίες της Αριστεράς και απαραίτητη σε μια αντιπαράθεση με τους Τούρκους.
Στις 17 Ιουνίου η πρεσβεία της Λευκωσίας (1153)8 πρότεινε, οι ΗΠΑ χωρις να προωθήσουν την προσπάθεια του Μακαρίου να ελέγξει την Εθνική Φρουρά, να συνεχίσουν τις προσπάθειες για να πείσουν την Αθήνα ότι η ανατροπή του Μακάριου θα δημιουργούσε αστάθεια.
Στις 19 Ιουνίου ο Ιωαννίδης [λιγότερο από 1 γραμμή μη αποχαρακτηρισμένα] CIA [λιγότερο από 1 γραμμή δεν αποχαρακτηρισμένα] ότι
— Δεν είχε αποφασίσει για το αν θα αποτραβηχθεί εντελως απο την Κυπρο ή θα βγάλει τον Μακάριο και στη συνέχεια θα ασχοληθεί απευθείας με την Τουρκία για το μέλλον του νησιού.
Πίστευε ότι ο Μακάριος είχε επιλέξει αυτή την περίοδο ελληνοτουρκικής έντασης στο Αιγαίο για να εδραιώσει τη δύναμή του και να καταστρέψει την ελληνική επιρροή στην Κύπρο.
“Οι Τούρκοι θα συμφωνήσουν στην απομάκρυνση του εχθρού τους, Μακάριου,” αλλά αν όχι, θα προτείνει μια ολοκληρωμένη συμφωνία για την επίλυση όλων των εκκρεμών προβλημάτων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Οι όροι του προέβλεπαν τουρκική συνθηκολόγηση στην Κύπρο και στο Αιγαίο.
— Αισθάνθηκε ότι το μόνο σημαντικό εμπόδιο για μια συμφωνία κατά μήκος αυτών των γραμμών θα ήταν η αβέβαιη αντίδραση της ΕΣΣΔ.
— Υποπτευόταν ότι οι ΗΠΑ θα ευνοήσουν μια Ελληνοτουρκική συμφωνία που θα άρει όλα τα σημεία τριβής.
Στις 24 Ιουνίου ο Τασκα (Αθήνα 3936)9 εξέφρασε αυξανόμενη ανησυχία για την εξελισσόμενη κρίση στην Κύπρο. Θεωρούσε πιθανό ότι το αρχικό στάδιο της μετωπικής σύγκρουσης μεταξύ Μακαρίου και Ιωαννίδη είχε αρχίσει. Συνέχισε να αντιτίθεται σε ένα διάβημα των ΗΠΑ στην Αθήνα, σημειώνοντας ότι αυτό θα φαινόταν να αμφισβητεί την προαναγγελθείσα ελληνική πολιτική υποστήριξης για τις διακοινοτικές συνομιλίες και την αντίθεση σε όλες τις βιαιοπραγίες στην Κύπρο. Αντίθετα, ο Τάσκα συνέστησε αμερικανικές παρεμβάσεις στους γενικούς γραμματείς του ΟΗΕ και του ΝΑΤΟ για να τους ενθαρρύνουν να εργαστούν απευθείας με τους υπογράφοντες τις Συνθήκες Λονδίνου-Ζυρίχης. Στις 25 Ιουνίου η πρεσβεία Άγκυρας (5012)10 συμφώνησε ολόψυχα με τη σύσταση του Τάσκα.
Συμφωνώντας με τη σοβαρότητα της κατάστασης όπως τέθηκε από τον Τάσκα και ότι ένα επίσημο διάβημα των ΗΠΑ δεν ήταν επιθυμητό εκείνη την στιγμη, η πρεσβεία Λευκωσίας (1224)11 ενημέρωσε στις 27 Ιουνίου ότι η αντιπαράθεση του Μακάριου ήταν με τον Ιωαννίδη και την Εθνική Φρουρά και όχι με την EOKA Β’. Η Λευκωσία αισθάνθηκε ότι η Άγκυρα ήταν πιθανό να αντιδράσει γρήγορα σε ένα “πραξικόπημα για την Ενωση»”. Η πρεσβεία πρότεινε, ο πρέσβης Ντέιβις να προειδοποιήσει τον Μακάριο για τους κινδύνους της αντιπαράθεσης στην αρχική συνάντησή τους και τόνισε ότι “πρεπει να πιαστεί”( να έρθουν σε επαφή) και ο Ιωαννίδης, προσθέτοντας ότι “κάθε βοήθεια που μπορει να προσφέρει το ΝΑΤΟ είναι καλή, αλλά αναρωτιόμαστε αν ο Luns έχει όλα τα επιχειρήματα στα χέρια του ”
Η CIA ανέφερε την 28η Ιουνίου [λιγότερο από 1 γραμμή χωρίς αποχαρακτηρισμένα] ότι ο Ιωαννίδης [λιγότερο από 1 γραμμή μη αποχαρακτηρισμένα] θα συνεχίσει να αναλαμβάνει δράση για να ανατρέψει τις τακτικές κινήσεις του Μακάριου ενώ αναπτύσσει με τους συμβούλους του [Page 492]ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης εαν εξωθήσει ο Μακάριος την Ελλαδα σε μια κατασταση αντιπαράθεσης.. Στο Δελτιο (NID) της 29ης Ιουνίου, η CIA επεσήμανε ότι ο Ιωαννίδης είχε προκαταλάβει την προηγούμενη εβδομάδα σχετικά με τη δυνατότητα απομάκρυνσης του Μακάριου και τη σύναψη μιας «συνολικής» συμφωνίας με την Άγκυρα, αλλά θεωρούσε ότι μια τέτοια κίνηση ήταν επικίνδυνη και ήταν απίθανο να το επιχειρήσει σύντομα εκτός εάν ο Μακάριος πίεζε πάρα πολύ το ζήτημα της Εθνικής Φρουράς.
Στις 29 Ιουνίου, σε ένα φόντο όλο και πιο αιχμηρά διαβήματα μεταξύ Λευκωσίας και Αθήνας σχετικά με την Εθνική Φρουρά, το Στειτ Ντιπαρτμεντ (141500)12 έδωσε εντολή στον πρεσβευτή Τάσκα να ενημερώσει τον Ιωαννίδη ότι οι ΗΠΑ θα ήταν σθεναρά αντίθετοι σε κάθε προσπάθεια να απομακρύνει τον Μακάριο από την εξουσία με βίαια μέσα. Ο Τάσκα στην απάντησή του την 1η Ιουλίου (4179)13 εναντιώθηκε σε ένα τέτοιο διάβημα και συνέστησε να περιμένει μέχρι ο πρέσβης Ντέιβις να μπορέσει να δώσει μια αξιολόγηση μετά τις αρχικές επαφές του με τον Μακάριο και άλλους Κυπρίους. Υποστήριξε ότι
— η Ελληνική κυβέρνηση είχε πλήρη επίγνωση της αντίθεσης των ΗΠΑ εναντίον κάθε προσφυγής σε βία και υποστηρίζουν ειρηνική λυση στο Κυπριακό προβλημα μεσω δικοινοτικών συνομιλίων.
— είχε εκφράσει αυτή τη θέση των ΗΠΑ την προηγούμενη εβδομάδα στον Αρχιεπίσκοπο Σεραφείμ, ο οποίος είναι κοντά στον Πρόεδρο Γκίζικη και τον Ιωαννίδη ·
– θα αναφερθεί και πάλι στο ενδιαφέρον μας για μια ειρηνική διευθέτηση», όταν θα έβλεπε τον Γκιζικη την επόμενη ημέρα.
Στη συνέχεια, ο πρέσβης Τάσκα ανέφερε (4254)14 ότι στη συζήτησή του της 2ας Ιουλίου με τον Γκίζικη εξέφρασε την ικανοποίησή του για την επανάληψη της σύνδεσης της Ελλάδας με τις διακοινοτικές συνομιλίες και την αντίθεση στη βία. Ένιωσε ότι η συζήτησή του θα αναφέρονταν στον Ιωαννίδη.
Δεν στάλθηκαν επιπλέον οδηγίες στην Αθήνα, αλλά στις επόμενες ημέρες οι υπάλληλοι του Στειτ Ντιπαρτμεντ ήταν σε τηλεφωνική επικοινωνία με την πρεσβεία της Αθήνας για συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με το πώς η θέση των ΗΠΑ είχε μεταφερθεί στους Έλληνες ηγέτες. Με το τηλεγράφημα της 11ης Ιουλίου (4378)15 η πρεσβεία της Αθήνας δήλωσε ότι εκτός από τις επαφές του Τάσκα, που σημειώθηκαν παραπάνω, άλλα στοιχεία της Πρεσβείας είχαν “χρησιμοποιήσει τα δικά τους κανάλια για να μεταφέρουν τη θέση των ΗΠΑ ενάντια σε οποιοδήποτε καταφύγιο στη βία στην Κύπρο “. Η πρεσβεία πρόσθεσε πληροφορίες της CIA ότι οταν έμαθε ο Ιωαννίδης την συνάντηση του Τάσκα με τον Γκίζικη, ο Ιωαννίδης ανέφερε ότι η «πολιτική γραμμη του Τάσκα σχετικά με την Κύπρο και την διαμάχη στο Αιγαίο ηταν ιδιαίτερα ευχάριστη».
[λιγότερο από 1 γραμμή μη αποχαρακτηρισμένα] Η CIA [λιγότερο από 1 γραμμή μη αποχαρακτηρισμένα] δήλωσε στις 3 Ιουλίου ότι ο Ιωαννίδης είχε αποφασίσει, προς το παρόν, εναντιον της ανάληψης δράσης για την απομάκρυνση του Μακαρίου λόγω
— της αβεβαιότητας της Σοβιετικής αντίδρασης και
— του φόβου οτι η Τουρκια μπορεί να παρερμηνεύσει την κίνηση.
Στις 2 Ιουλίου ο Μακάριος έγραψε στον Γκίζικη ανακοινώνοντας επισήμως το σχέδιό του να μειώσει δραστικά την Εθνική Φρουρά και να απαιτήσει την ανάκληση των Ελλήνων αξιωματικών . Ο Μακάριος δημοσίευσε το περιεχόμενο της επιστολής. Την ημέρα εκείνη, η INR σχολίασε στη Σύνοψη του Υπουργού ότι η απόφαση του Μακάριου να απελάσει πάνω από 90 τοις εκατό των αξιωματικών της Ελλαδας θα οδηγήσει σε αντιπαράθεση με το καθεστώς του Ιωαννίδη.
Στις 5 Ιουλίου [λιγότερο από 1 γραμμή δεν αποχαρακτηρισμένα] η CIA [λιγότερο από 1 γραμμή χωρίς αποχαρακτηρισμένα] ανέφερε ότι ο πρωθυπουργός Ανδρουτσόπουλος δήλωσε ότι η Αθήνα θα επιχειρήσει να πείσει τον Μακάριο να αναβάλει τα σχέδιά του. Ο τόνος του Ανδρουτσόπουλου ήταν συμβιβαστικός. Στο NID της 8ης Ιουλίου η CIA εκτίμησε ότι η Ελληνική κυβερνηση θα προσπαθούσε να καθυστερήσει τις απόπειρες του Μακάριου να μειώσει τον αριθμό των Ελληνων αξιωματικών και έτσι να εξαγοράσει χρόνο.
Στη Σύνοψη του Υπουργου της 7ης Ιουλίου το INR πιστεύει ότι ο Μακάριος ήταν πιθανό να αισθανθεί ότι το επιχείρημα της Αθήνας ότι δεν συμμορφώθηκε άμεσα με το αίτημά του να απομακρυνθούν οι αξιωματικοί ήταν απλώς τέχνασμα για να κρατηθούν οι ελληνικές δυνάμεις στο νησί. Σύμφωνα με το σχόλιο του INR, οι υποψίες του θα ενισχυθούν από τον ισχυρισμό της Αθήνας ότι δεν θα μπορούσε να ελέγξει τις δραστηριότητες εναντίον του Μακαρίου απο Έλληνες πολίτες.
Στις 5 Ιουλίου ο Τετενες και οι δύο επόμενοι ανώτεροι αξιωματούχοι του Υπουργείου Εξωτερικών παραιτήθηκαν. Η CIA είχε αναφέρει στις 21 Ιουνίου [κομμάτια του εγγράφου δεν είναι αποχαρακτηρισμένα]16 ότι ο Τετενες είχε παροτρύνει μια συμβιβαστική στάση προς τον Μακάριο, και η παραίτηση μπορεί να είχε ξεπεράσει την αποτυχία του να αποτρέψει τον Ιωαννιδη απο την δράση.
Σε συζήτηση με τον αναπληρωτή βοηθό Υπουργό Stabler στις 9 Ιουλίου (150100)17 ο Κύπριος πρεσβευτής Δημητρίου αναφέρθηκε στην επιστολή του Μακαρίου και παρατήρησε οτι η Ελλάδα “δεν θα καθίσει με σταυρωμένα χέρια”. Υπέθεσε ότι η Αθήνα μπορεί να αποσύρει εντελώς την Εθνική Φρουρά και να ανακαλέσει τον Πρέσβη της.
[λιγότερο από 1 γραμμή μη αποχαρακτηρισμένα] Η CIA [λιγότερο από 1 γραμμή που δεν αποχαρακτηρίστηκε] ανέφερε στις 11 Ιουλίου ότι η απάντηση του Μακάριου στο αίτημα του Ανδρουτσόπουλου για καθυστέρηση στην εφαρμογή των σχεδίων του Αρχιεπισκόπου για την Εθνική Φρουρά ήταν αρνητική. Ο Ανδρουτσόπουλος είπε ότι πρέπει να αποφευχθούν οι ακρότητες και επιδιωχθεί ένας συμβιβασμός. Στο NID της 11ης Ιουλίου η CIA δήλωσε ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί η απόπειρα της ελληνικής χούντας να απομακρυνει τον Μακάριο.
Στις 11 Ιουλίου, αντιδρώντας στην πρόταση της Λευκωσίας της 27ης Ιουνίου, το Στέιτ Ντιπαρτμεντ ανέθεσε (150449)18 στον πρέσβη Ντέιβις να σχολιάσει τα εξής σε προγραμματισμένη συνάντηση με τον Μακάριο, εάν θα επρεπε να εγείρει το θέμα των σχέσεων Ελλάδας-Κύπρου:
— Οι ΗΠΑ ενημέρωσαν την Ελληνική κυβέρνηση ότι η βία θα επιδείνωνε τα προβλήματα της Κύπρου ·
— η Ελληνική κυβέρνηση γνωρίζει την αντίθεση των ΗΠΑ σε δραστηριότητες που τείνουν να απειλούν τη σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, τις ειρηνικές σχέσεις μεταξύ των συμμάχων μας και το ενιαίο, κυρίαρχο και ανεξάρτητο καθεστώς της Κύπρου ·
— Οι ΗΠΑ ελπίζουν ότι τα θέματα μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας μπορούν να επιλυθούν με τρόπο που να συνάδει με την κυριαρχία, την ανεξαρτησία και την ασφάλεια της Κύπρου και με τα συμφέροντα της σταθερότητας στην περιοχή.
Ο Ντέιβις μετέφερε αυτές τις πληροφορίες στον Μακάριο στις 12 Ιουλίου.
Την ίδια ημέρα [λιγότερο από 1 γραμμή χωρίς αποχαρακτηρισμένα] η CIA [λιγότερο από 1 γραμμή δεν αποχαρακτηρισμένα] ανέφερε τη δήλωση ενός σοβιετικού διπλωμάτη στην Αθήνα ότι ένα ισχυρό σοβιετικό διάβημα θα σταλεί στην Ελληνική κυβέρνηση προειδοποιώντας εναντίον της παρέμβασης σητν Κύπρο.
Στις 13 Ιουλίου στη Σύνοψη του Υπουργού το INR αναφέρθηκε ότι από τότε που έλαβε την επιστολή του Μακαρίου που απαιτούσε την ανάκληση των περισσοτέρων Ελλήνων αξιωματικών , η Αθήνα αντέδρασε ήπια, αλλά το καθεστώς του Ιωαννίδη ήταν ικανό για την απόπειρα απομάκρυνσης του Μακάριου.
Πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από [λιγότερο από 1 γραμμή χωρίς αποχαρακτηρισμένα] CIA [λιγότερο από 1 γραμμή χωρίς αποχαρακτηρισμένα] στις 12 Ιουλίου, που ελήφθησαν στο Στέιτ Ντιπαρτμεντ στις 15 Ιουλίου, ισχυρίζονταν ότι ο Ιωαννίδης ένιωσε ότι η απομάκρυνση του Μακάριου αυτή τη στιγμή θα οδηγούσε σε επιπτώσεις πολύ εκρηκτικές ώστε να διασφαλίζουν την επιτυχία. Ο Ιωαννίδης πρόσθεσε ότι στις 12 Ιουλίου θα διαταχθεί μείωση 100 Ελληνων αξιωματικών απο την Εθνική Φρουρά.
Όπως προκύπτει από τα πρακτικά, υπήρχε άφθονη Πληροφόρηση πριν από το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου για την αυξηση της έντασης που αναπτύσσεται μεταξύ της Ελληνικής και της Κυπριακής κυβέρνησης. Αν και πολλά από αυτά ήταν αντικρουόμενα, και ακόμη και σκόπιμα παραπλανητικά, το βάρος των αποδεικτικών στοιχείων έδειξε μια επικείμενη άμεση κίνηση του Ιωαννίδη κατά του Μακάριου .
Ο Ιωαννίδης μπορεί κάλλιστα να έχει διαβάσει στις προειδοποιήσεις των ΗΠΑ, που του ειχαν φθάσει την πρωταρχική ανησυχία για την διακοινοτική βία. (Σύμφωνα με μια CIA [λιγότερο από 1 γραμμή μη αποχαρακτηρισμένα] [TDFIBDB – 315/06765 – 74],19 oταν ερωτήθηκε αμέσως μετά το πραξικόπημα για την ξένη αντίδραση, ο Ιωαννίδης απάντησε: «οι Αμερικανοί είναι εντάξει») Θα μπορούσε να είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι είχε ελευθερία κινήσεών( “he had a free hand”), στο βαθμό που οι Ηνωμένες Πολιτείες ανησυχούν, εφόσον η αρχική κίνηση του ηταν ενδοελληνική. Πράγματι, αμέσως μετά το πραξικόπημα στις 15 Ιουλίου, η κυβέρνηση Σαμψών προσπαθούσε να καθησυχάσει την τουρκοκυπριακή κοινότητα.
Μπορεί να είναι σχετικό να επισημάνουμε ότι κατά τη διάρκεια των μηνών της άνοιξης και νωρίς το καλοκαίρι η προσοχή μας εστιάσθηκε στη διαφωνία του Αιγαίου ως η αρένα που θα αναφλεγόταν πιο εύκολα στις ελληνοτουρκικές εχθροπραξίες. Αν και θεωρήσαμε ότι η Κύπρος θα παρασύρονταν αναπόφευκτα σε μια τέτοια σύγκρουση, ήμασταν λιγότερο βέβαιοι ότι η Κύπρος θα ήταν το σημείο ανάφλεξης. Ίσως κατά συνέπεια, οι ευαισθησίες μας για τα γεγονότα που σχετίζονται με την Κύπρο ήταν λιγότερο έντονες από ό,τι θα έπρεπε. Ωστόσο, σημειώνεται οτι ο Μακάριος συμμερίσθηκε την συλλογιστική μας. Αναμφίβολα αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την ευκαιρία που θεωρούσε ότι θα ήταν η ενασχόληση του Ιωαννιδη με την Τουρκία για να διεκδικήσει τον έλεγχο της Εθνικής Φρουράς. Υπολόγισε λάθος μόνο ότι υπερεκτίμησε την κατανόηση απο τον Ιωαννιδη των τουρκικών επιταγών .
INR : Bureau of Intelligence and Research’s
NID (CIA) : National Intelligence Daily
Έγγραφο-φωτιά αποκαλύπτει τον ρόλο Κίσινγκερ: Γιατί να μην έχουν οι Τούρκοι το 1/3 της Κύπρου!
ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΕΓΓΡΑΦΟ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ
Memorandum From the Director of the Bureau of Intelligence and Research (Hyland) to Secretary of State Kissinger 1
Washington, September 10, 1974.
CYPRUS COUP POST MORTEM
Attached is the chronology you requested of significant intelligence reporting and events leading up to the anti-Makarios coup. The conclusions seem to be:
1.
Between about mid-May and mid-June, there was growing concern in Washington within the State Department (at the desk level) and in Embassy Nicosia that a confrontation between Makarios and Athens was becoming a dangerous risk; before any significant CIA reporting was received on a posible Ioannides-sponsored coup, the Department recommended to Ambassador Tasca that a démarche be made in Athens.
—In this period, for some reason, Embassy Athens resisted any approaches to the Greek Government, despite the fact that on May 29 CIA reported that Ioannides was thinking about removing Makarios.
—
Apparently the Embassy made a low-key intervention on June 17 to the Cyprus desk officer in the Greek Foreign Ministry (the Department had by then acquiesced in a low-key approach).
In light of this record, it is reasonable to question whether Ioannides, who was speculating freely about his various plans, [less than 1 line not declassified]received what he might have construed to be a weak US response.
2.
Nevertheless, the intelligence in the subsequent period through early July was erratic and probably included some deliberate misinformation from Ioannides.
—On June 19 CIA reported [less than 1 line not declassified] that Ioannides had not made up his mind.
—On June 28 CIA reported Ioannides was working up “contingency plans” should Makarios force a showdown.
—
On July 3 CIA, [less than 1 line not declassified], claimed that Ioannides had decided against action to remove Makarios (sic).
Meanwhile:
—On June 29 the Department instructed Athens to inform Ioannides that the US would be strongly opposed to any effort to remove Makarios.
—On July 1 Tasca objected to this démarche.
—Tasca did, however, talk to the Greek President Ghizikis and expressed his satisfaction with Ghizikis’ reiteration of Greece’s attachment to the inter communal talks.
3.
In the immediate pre-coup period the intelligence continued to be ambiguous; [less than 1 line not declassified]CIA [less than 1 line not declassified] on July 12 reported that Ioannides felt that the removal of Makarios would lead to ramifications too explosive to ensure success (this was not received until July 15).
4.
On the other hand, there was sufficient concern in the Department and in Nicosia which led to Ambassador Davies’ conversations with Makarios on July 12 in which he told the Archbishop that (1) we had informed the Greek government that resort to violence would exacerbate Cyprus’ problems, and (2) that the Greek government was aware of US opposition to activities that tended to threaten stability in the eastern Mediterranean. (Comment: One can only speculate whether this information conveyed to Makarios on July 12 was too reassuring, since in fact we had made only limited and lower level interventions in Athens.)
One cannot conclude from the attached survey that we had what could be called “warning” of an impending coup. What we did have were sufficient storm signals to warrant some diplomatic action—which, in retrospect, seems to have been weak and indecisive. Thus, it is possible that in Athens our policy was interpreted as seeming acquiescence in Ioannides’ plans, especially since the Greek junta could not know of the various pulling and hauling between the Department and the Embassy.
[2 paragraphs (13 lines) not declassified]
Attachment 2
THE CYPRUS CRISIS UP TO JULY 15
Rising Tension
Longstanding differences between Athens and Makarios became acute following Ioannides’ seizure of power in November 1973. Ioannides regarded Makarios as overdependent on the support of the Cypriot Communist Party and dangerously beholden to the USSR. He was, moreover, frustrated by Makarios’ independence from Athens’ influence and by his inability to affect Nicosia’s policies, particularly in the context of the intercommunal problem.
Following the death of General Grivas in January, Ioannides launched a campaign to gain control of EOKA–B, Grivas’ terrorist organization, using the Cyprus National Guard led by officers seconded from the Greek army.
For his part Makarios had long regarded the National Guard as a hotbed of subversion completely subservient to Athens and a force to be feared. He had formed the Tactical Reserve Unit as a palace guard loyal to his person. As EOKA–B violence increased, he was busy expanding and arming the TRU, but he must have been aware that it could never hope to stand up to the 10,000-man National Guard.
Tension came to a head in early May when EOKA–B guerrillas stole arms from a National Guard armory with the probable connivance of NG officers. In a letter to Greek Foreign Minister Tetenes, Makarios protested anti-Makarios activities by the NG. By mid-May the collision course had been set.
Consideration of US Démarche
On May 17 the Department proposed (103030)3 that Athens approach Greek leaders, including Ioannides, to convey US disquiet over the course of events in Cyprus. Athens (3121)4 on May 24 recommended against such a démarche on grounds that
—Foreign Minister Tetenes had denounced the arms theft;
—As a staunch anti-Communist who viewed Makarios as too relaxed toward Communist activities on the island, Ioannides would react negatively;
—The GOG could not be expected to take action against NG or EOKA–B activities unless the GOC distanced itself from leftist support and disbanded its armed groups;
—The démarche would be untimely because the GOG appeared to be reviewing the NG’s role in Cyprus;
—A direct approach to Ioannides carried risks that could adversely affect US security interests in Greece.
On the other hand, Embassy Nicosia (1002)5 on May 29 endorsed an early US approach to both the military and civilian Greek leadership, arguing that NG involvement in an EOKA–B move to overthrow Makarios would prompt a forceful Turkish reaction.
On May 29 Ioannides [less than 1 line not declassified] CIA [less than 1 line not declassified] that [Page 490]
—Greece was capable of removing Makarios with little bloodshed and he felt that Turkey would quietly acquiesce to such a coup.
—Nevertheless, he believed Makarios’ continuation in office at least in the short run was in Greece’s national interest. He said that he had not made a decision on Greece’s policy toward Cyprus, but added that in the long run Makarios would not serve Greece’s interests because he was irrevocably leading Cyprus into Soviet arms.
—He could either pull Greek troops out of Cyprus and let Makarios fend for himself or remove him, but both options were distasteful and extremely dangerous.
On May 31 Embassy Athens (3289)6 repeated its reservations to a US démarche, asserting that other matters in US-Greek relations and the Aegean dispute argued against US involvement in the Athens–Nicosia tension. Athens estimated that the GOG was not so important as to risk action in Cyprus that could escalate dangerously. It said that, in any event, the initiatives should rest with the parties to the London–Zurich accords.
On June 8 the Department responded (121776)7 to the views of Embassies Athens and Nicosia by informing Athens that it continued “to feel that some expression of US concern in low key to GOG is desirable, but we leave this matter to your discretion.”
On June 13 Embassy Athens reported that it raised the concerns contained in the Department’s May 17 telegram with the Cyprus desk officer in the Greek Foreign Ministry.
Makarios Prepares
By the end of May we began receiving information of Makarios’ plans for the drastic reduction of the NG and the expulsion of mainland Greek officers. During June Makarios intensified his public attacks on the NG and promised to purge the force. Meanwhile, violence on the island continued unabated and Embassy Nicosia reported that Makarios’ campaign against the NG had not received widespread popular support. Many Cypriots felt that the NG was a necessary counterweight to the ambitions of the left and indispensable in a confrontation with the Turks.
On June 17 Embassy Nicosia (1153)8 suggested that, without furthering Makarios’ efforts to establish control over the National Guard, the US should continue efforts to convince Athens that toppling Makarios would generate instability.
On June 19 Ioannides [less than 1 line not declassified] CIA [less than 1 line not declassified] that
—He had not made up his mind on whether to pull out of Cyprus completely or remove Makarios and then deal directly with Turkey over the future of the island.
—He believed Makarios had chosen this period of Greek-Turkish tension over the Aegean to consolidate his power and destroy Greek influence in Cyprus.
—“The Turks would agree to the removal of their archfoe, Makarios,” but if not, he would propose an all-encompassing agreement to settle all outstanding problems between Greece and Turkey. His terms amounted to Turkish capitulation in Cyprus and the Aegean.
—He felt the only major obstacle to an agreement along those lines would be the uncertain reaction of the USSR.
—He suspected that the US would favor a Greek-Turkish agreement that would remove all points of friction.
On June 24 Tasca (Athens 3936)9 expressed increasing concern over the developing crisis in Cyprus. He thought it probable that the initial stage of a head-on collision between Makarios and Ioannides had begun. He continued to oppose a US démarche to Athens, noting that this would appear to question the announced Greek policy of support for the intercommunal talks and opposition to all violence on Cyprus. Instead Tasca recommended US approaches to the UN and NATO Secretaries General to encourage them to work directly with the London–Zurich signatories. On June 25 Embassy Ankara (5012)10 concurred wholeheartedly with Tasca’s recommendation.
Agreeing with the gravity of the situation as posed by Tasca and that a formal US démarche was not desirable at that time, Embassy Nicosia (1224)11 stated on June 27 that Makarios’ confrontation was with Ioannides and the NG, not with EOKA–B. Nicosia felt that Ankara was likely to react quickly against an “enosist coup.” The Embassy proposed that Ambassador Davies warn Makarios of the dangers of confrontation in his initial interview and stressed that Ioannides “should be reached,” adding that “Any help NATO can provide is fine, but we wonder if Luns has all the arguments at his fingertips.”
The CIA reported June 28 [less than 1 line not declassified] that Ioannides [less than 1 line not declassified] he would continue taking action to thwart Makarios’ tactical moves while developing with his advisers [Page 492]a contingency plan should Makarios force Greece into a showdown situation. In its NID of June 29 the CIA noted that Ioannides had speculated the previous week on the possibility of removing Makarios and entering into an “all-encompassing” agreement with Ankara, but that he considered such a move dangerous and was unlikely to attempt it soon unless Makarios pressed the NG issue too far.
On June 29, against a background of increasingly sharp démarches between Nicosia and Athens over the National Guard, the Department (141500)12 instructed Ambassador Tasca to inform Ioannides that the US would be strongly opposed to any effort to remove Makarios from power by violent means. Tasca in his reply July 1 (4179)13 objected to such a démarche and recommended waiting until Ambassador Davies could provide an assessment following his initial contacts with Makarios and other Cypriot personalities. He contended that
—the GOG was fully aware of the US opposition to any resort to violence and support for a peaceful solution to the Cyprus problem through intercommunal talks;
—he had expressed this US position the previous week to Archbishop Seraphim, who is close to President Ghizikis and Ioannides;
—he would “again refer to our interest in a peaceful settlement” when he would see Ghizikis the following day.
Subsequently Ambassador Tasca reported (4254)14 that in his July 2 conversation with Ghizikis he expressed his satisfaction at the reiteration of Greece’s attachment to the intercommunal talks and opposition to violence. He felt that his conversation would be reported to Ioannides.
No additional cabled instructions were sent to Athens, but in the following days Department officers were in telephone communication with Embassy Athens for specific information on how the US position had been conveyed to Greek leaders. In its cable of July 11 (4378)15 Embassy Athens stated that in addition to Tasca’s approaches, noted above, other Embassy elements had “used their own channels to convey the US position against any resort to violence on Cyprus.” The Embassy added CIA information that upon learning of Tasca’s meeting with Ghizikis, Ioannides said that Tasca’s “policy line with regard to Cyprus and the Aegean controversy was particularly pleasing.”
[less than 1 line not declassified] CIA [less than 1 line not declassified] stated on July 3 that Ioannides had decided, for the time being, against action to remove Makarios because of
—the uncertainty of Soviet reaction and
—fear that Turkey might misinterpret the move.
On July 2 Makarios wrote to Ghizikis formally announcing his plan to reduce the National Guard drastically and demanding the recall of the mainland Greek officers. Makarios released the contents to the public. On that day INR commented in the Secretary’s Summary that Makarios’ decision to expel over 90 percent of the mainland officers would precipitate a confrontation with the Ioannides regime.
On July 5 [less than 1 line not declassified]CIA [less than 1 line not declassified] reported that Prime Minister Androutsopoulous confided that Athens would attempt to persuade Makarios to postpone his plans. Androutsopoulous’ tone was conciliatory. In its NID of July 8 CIA estimated that the GOG would try to stall attempts by Makarios to reduce the number of mainland officers and thus buy time. In the Secretary’s Summary of July 7 INR thought that Makarios was likely to feel that Athens’ argument for not immediately complying with his request to remove the officers was only a ruse to keep Greek forces on the island. According to the INR comment, his suspicions would be heightened by Athens claim that it could not control anti-Makarios activities by Greek nationals.
On July 5 Tetenes and the two next highest officials of the Foreign Ministry resigned. The CIA had reported on June 21 [document number not declassified]16 that Tetenes had urged an accommodating stance toward Makarios, and the resignation may have been over his failure to dissuade Ioannides from action.
In a conversation with Deputy Assistant Secretary Stabler on July 9 (150100)17 Cyprus Ambassador Dimitriou referred to Makarios’ letter and opined that Greece “won’t take this lying down.” He speculated that Athens might withdraw the NG completely and recall its ambassador.
[less than 1 line not declassified] CIA [less than 1 line not declassified] reported on July 11 that Makarios’ response to Androutsopoulos’ request for a delay in the implementation of the Archbishop’s NG plans was negative. Androutsopoulous said that extremes should be avoided and a compromise sought. In its NID of July 11 the CIA stated that an attempt by the Greek junta to remove Makarios could not be ruled out.
On July 11, reacting to Nicosia’s proposal of June 27, the Department instructed (150449)18 Ambassador Davies to comment as follows in a scheduled meeting with Makarios if he should raise the subject of Greece–Cyprus relations:
—the US has informed the GOG that resort to violence would exacerbate Cyprus’ problems;
—the GOG is aware of US opposition to activities that tend to threaten stability in the eastern Mediterranean, peaceful relations among our allies, and the single, sovereign, and independent status of Cyprus;
—the US hopes that issues between Cyprus and Greece can be resolved in a manner consistent with Cyprus’ sovereignty, independence, and security and with the interests of stability in the region.
Davies conveyed this information to Makarios on July 12.
On the same day [less than 1 line not declassified] CIA [less than 1 line not declassified] reported the statement of a Soviet diplomat in Athens that a strong Soviet démarche would be sent to the GOG warning against interference in Cyprus.
On July 13 in the Secretary’s Summary INR said that since receiving Makarios’ letter demanding the recall of most of the mainland officers, Athens had reacted moderately, but the Ioannides regime was capable of an attempt to remove Makarios.
Information obtained by [less than 1 line not declassified] CIA [less than 1 line not declassified] on July 12, received by the Department on July 15, purported that Ioannides felt removal of Makarios at this time would lead to ramifications too explosive to ensure success. Ioannides added that on July 12 a reduction of 100 mainland officers from the NG would be ordered.
As the record shows, there was ample intelligence prior to the July 15 coup of the heightening tension developing between the Greek and Cypriot governments. Although much of it was conflicting, and even intentionally misleading, the weight of evidence pointed to an impending direct move against Makarios by Ioannides.
Ioannides may well have read into the US warnings that reached him primary concern over intercommunal violence. (According to a CIA [less than 1 line not declassified][TDFIBDB–315/06765–74],19 when asked immediately after the coup about foreign reaction, Ioannides replied, “the Americans are okay.”) He could have concluded that he had a free hand, insofar as the United States was concerned, as long as his gambit was intra-Greek. Indeed, immediately following the coup on July 15, the Sampson government was at pains to reassure the Turkish Cypriot community.
It may be relevant to point out that during the months of spring and early summer our attention was fixed on the Aegean dispute as the arena that would most readily ignite into Greek-Turkish hostilities. Although we felt that Cyprus would inevitably be dragged into such a conflict, we were less certain that Cyprus would be the flash point. Perhaps as a consequence, our sensitivities to Cyprus-related events were less sharp than they should have been. Be it noted, however, that our reasoning was shared by Makarios. He undoubtedly decided to use the opportunity of what he thought would be Ioannides’ preoccupation with Turkey to assert control over the NG. He miscalculated only in that he greatly overestimated Ioannides’ understanding of Turkish imperatives