Το σχέδιο του Ερντογάν: Το αφήγημα μιας τουρκικής κοινοπολιτείας παραμένει “ζωντανό”
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΚΑΦΙΔΑ
Υπάρχει η επίσημη κεντρική γραμμή, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τις δηλώσεις της ηγεσίας. Υπάρχουν, όμως, και οι άλλες… ημιεπίσημες γραμμές, που εκφράζονται από τους εκάστοτε «παροικούντες», προετοιμάζοντας το έδαφος ώστε η ηγεσία να αναλάβει επισήμως δράση.
Σύμβουλοι, «βαμμένοι» αρθρογράφοι και δευτεροκλασάτα στελέχη συχνά τα λένε και τα γράφουν «καλύτερα» ακόμη και από τον ίδιο τον ηγέτη. Απελευθερωμένοι από κάθε ίχνος λογοδοσίας ή δέσμευσης, λένε όσα ο ηγέτης ίσως να μην θέλει ακόμη να πει ανοιχτά, προετοιμάζοντας όμως έτσι το έδαφος για την πραγμάτωση όλων εκείνων που προς το παρόν παραμένουν υπόρρητα. Έτσι, για να συνηθίζει το αυτί εντός αλλά και εκτός των συνόρων…
Ο Τζεμίλ Ερτέμ αρθρογραφεί εδώ και χρόνια στον φιλοκυβερνητικό Τύπο της Τουρκίας για θέματα κυρίως οικονομίας, οικονομολόγος γαρ ο ίδιος. Παράλληλα, διατηρεί και ρόλο κορυφαίου οικονομικού συμβούλου στο πλευρό του Ερντογάν.
Σε άρθρο του με ημερομηνία δημοσίευσης της 27η Ιουνίου, στην Daily Sabah, ο Ερτέμ μιλάει για μια υπό διαμόρφωση επερχόμενη «κοινοπολιτεία του Ερντογάν», την οποία μάλιστα συγκρίνει και με την Βρετανική Κοινοπολιτεία. Μιλάει, πιο συγκεκριμένα, για μια νέα τουρκική κοινοπολιτεία που θα εκτείνεται σε «ολόκληρη τη Μέση Ανατολή» αλλά και «στις περιοχές της Κασπίας και της Μεσογείου»… εξάγοντας ευημερία στις γειτονικές χώρες.
Ο Ερτέμ εκκινεί το συλλογισμό του από μια φαινομενικά «αθώα» αφετηρία. Υποστηρίζει ότι η μικρομεσαία τουρκική επιχειρηματικότητα, που έχει ενισχυθεί σημαντικά επί Ερντογάν, πρόκειται να ανοίξει τα φτερά της και να πετάξει εκτός των συνόρων κομίζοντας «πλούτη και ευημερία» στην ευρύτερη τουρκική γειτονιά… Το εάν και πως θα μπορούσαν οι μικρομεσαίοι της Τουρκίας να αρχίσουν κάποια στιγμή να εξάγουν «ευημερία» στις γύρω χώρες, όχι ως καταναλωτές οι ίδιοι ή πελάτες, αλλά μέσα από τις επιχειρηματικές τους δράσεις είναι απορίας άξιο. Εκτός φυσικά κι αν ο όρος «ευημερία» σημαίνει απλώς «made in Turkey»…
Από εκεί και πέρα ωστόσο, οι συνειρμοί είναι προφανείς: Όπως η πρώην Βρετανική Αυτοκρατορία κάποια στιγμή έγινε Βρετανική Κοινοπολιτεία, μια πιο «χαλαρή» δηλαδή ένωση κρατών, με την πάλαι ποτέ «Μητέρα Αγγλία» στο κέντρο και τις δεκάδες πρώην βρετανικές αποικίες (που όμως όλες τους αναγνώριζαν ως αρχηγό κράτους τον Βρετανό μονάρχη) στα πέριξ, έτσι και η πρώην Οθωμανική Αυτοκρατορία θα μπορούσε ίσως κάποια στιγμή να εξελιχθεί σε μια νέα ιδιότυπη… τουρκική κοινοπολιτεία, με την Τουρκία στον πυρήνα και τις γειτονικές πρώην οθωμανικές κτήσεις σε ρόλο δορυφόρων.
Ο Ερτέμ δεν μπαίνει σε λεπτομέρειες. Περιορίζεται απλά στο να υποστηρίξει ότι η νέα Τουρκία του Ερντογάν θα αποτελεί πηγή ευημερίας και δημοκρατίας για ολόκληρη την περιφέρεια… ξεχνώντας προφανώς ότι για να εξάγει κανείς κάτι θα πρέπει πρώτα να το έχει ο ίδιος.
Το όραμα, ωστόσο, μιας «οθωμανικής κοινοπολιτείας» είναι κάτι που «μαγειρεύεται» ως σενάριο εδώ και χρόνια, ήδη από εκείνη την εποχή των «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες», πάντοτε μέσα σε ένα πλαίσιο φαινομενικά αγνών προθέσεων, υποτίθεται για το «κοινό καλό».
Αλλά και ακόμη παλαιότερα… Ήταν Άνοιξη του 1992, όταν ο τότε πρωθυπουργός της Τουρκίας, Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, πρότεινε ως ιδέα τη δημιουργία μιας «Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Τουρκικών Κρατών» κατά τη διάρκεια περιοδείας του στην κεντρική Ασία.
«Η Βρετανία έχει τη δική της κοινοπολιτεία. Γιατί να μην ανοικοδομήσει και η Τουρκία την ηγεσία της στα πρώην οθωμανικά εδάφη των Βαλκανίων, της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας;», διερωτάτο ο Αχμέτ Νταβούτογλου τον Δεκέμβριο του όχι και τόσο μακρινού 2010, ως υπουργός Εξωτερικών τότε της Τουρκίας με πρωθυπουργό τον Ερντογάν και πρόεδρο τον Γκιουλ, απευθυνόμενος στον Τζάκσον Ντίλ της Washington Post.
Ακριβώς τον ίδιο μήνα (Δεκέμβριο του 2010), ο Σύρος αναλυτής Αμρ Κους θα καλωσόριζε μάλιστα την προοπτική οικοδόμησης μιας «οθωμανικής κοινοπολιτείας» από τον Ερντογάν που θα έχει ως κινητήρια δύναμη την «ήπια ισχύ» και θα στοχεύει όχι στην ηγεμονία ή στον έλεγχο αλλά στο κοινό καλό. Λίγους μήνες αργότερα, ο Νταβούτογλου θα υποστήριζε ότι ήταν ο πρόεδρος της Αλγερίας, Αμπντελαζίζ Μπουτεφλίκα, εκείνος που του είχε προτείνει την ιδέα σύστασης μιας κοινοπολιτείας οθωμανικών κρατών υπό την ηγεσία της Τουρκίας.
Εν έτει 2018, στη σκιά των τουρκικών στρατιωτικών εισβολών στη Συρία και το Ιράκ και όσων άλλων επεισοδιακών έχουν προηγηθεί, εκείνα τα λόγια ηχούν πλέον σαν κακόγουστο ανέκδοτο. Το αφήγημα μιας τουρκικής κοινοπολιτείας, ωστόσο, παραμένει. Το καθεστώς Ερντογάν χρειάζεται, άλλωστε, άλλους πιο εύηχους όρους για να συνεχίσει να διαφημίζει τις επεκτατικές του διαθέσεις. Έτσι, για να συνηθίζει το αυτί εντός αλλά και εκτός των συνόρων…