Η δολοφονία του δημοσιογράφου Τζόρτζ Πολκ που συντάραξε την Αμερική και την Ελλάδα




Επιμέλεια ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΑΣΤΟΣ

1. Κόντρα στη διαφθορά, υπέρ της ειρήνης

Φθινόπωρο 1947
Η σκηνή είναι ειδυλλιακή. Σ’ ένα αθηναϊκό ταβερνάκι, ένα ζευγάρι δεν κρύβει τον έρωτά του. Κοιτάζονται στα μάτια, αδιαφορούν για τους γύρω τους, αγαπιούνται…

Εκείνος, ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζωρτζ Πολκ, βγάζει ξαφνικά από την τσέπη του «ένα απλό αεροπορικό εισιτήριο για την Αμερική, με το όνομά του και την ημερομηνία της επόμενης μέρας». Εκείνη, η δεκαεννιάχρονη αεροσυνοδός της ΤΑΕ Ρέα Κοκκώνη βάζει τα κλάματα. Έχουν περάσει «ένα σύντομο φλογερό καλοκαιρινό ειδύλλιο» και τώρα, εντελώς αιφνιδιαστικά, ο αγαπημένος της Γκι (έτσι τον έλεγε μόνον εκείνη, για να ξεχωρίζει από το Τζωρτζ, όπως τον έλεγαν όλοι οι άλλοι) φεύγει! Εκείνος της λέει πως «μόνο ένα πράγμα στον κόσμο μπορούσε να τον εμποδίσει να χρησιμοποιήσει το εισιτήριο: αν του έλεγε “το ναι” – και τον παντρευόταν». Εκείνη «τον κοίταξε αμίλητη, είπε “ναι” και σταμάτησε να κλαίει»!

Τη σκηνή περιέγραψε η ίδια η Ρέα στον Ε. Κήλυ, σχεδόν 40 χρόνια μετά, λέγοντας ότι τον Πολκ «τον γοήτευαν οι δραματικές χειρονομίες, του άρεσε το ασυνήθιστο». Και ο Κήλυ θα σημειώσει ότι η Ρέα, που πλησιάζει τα 60, «παρ’ όλο που πάσχει από σοβαρή πολλαπλή σκλήρυνση, εκπέμπει ακόμα εκείνη τη λάμψη της γοητείας και της δύναμης που την έκανε να περνά κάθε άλλο παρά απαρατήρητη ως σύζυγος του Πολκ στα δεκαεννιά της και ως χήρα του, οχτώ μήνες μετά…»

Ο Πολκ ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1939 ως τουρίστας. Το περασμένο φθινόπωρο ξανάρθε ως δημοσιογράφος για δύο εβδομάδες (27.9.1946 ­ 7.10.1946), προσκεκλημένος της ελληνικής κυβέρνησης. Τώρα όμως (11 Ιουλίου) είχε έρθει με συγκεκριμένο σκοπό. Ήταν ανταποκριτής του CBS για την ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, με έδρα το Κάιρο, και ήθελε να δει αν θα μπορούσε να εγκατασταθεί στην Αθήνα, καθώς η Ελλάδα, λόγω της βοήθειας και του Εμφυλίου, αποκτούσε ξεχωριστό ενδιαφέρον για τις ΗΠΑ.

Γρήγορα, βρήκε συνεργάτη: τον δημοσιογράφο Κώστα Χατζηαργύρη, πολιτικό συντάκτη στο Βήμα, ανταποκριτή του Christian Science Monitor και συνεργάτη του Χ. Μπίγκαρτ, ανταποκριτή της εφημερίδας Νιου Γιορκ Χέραλντ Τρίμπιουν στην Αθήνα. Ο Χατζηαργύρης ήθελε να ξεκόψει από τον Μπίγκαρτ (επειδή έστελνε «μονομερείς κατά την κρίσιν του ανταποκρίσεις»), ο Πολκ τον ήθελε για συνεργάτη, του πήγαινε, έγιναν καλοί φίλοι, έκαναν παρέα με τις γυναίκες τους. Δημοσιογραφικά, είχε ένα ακόμα προσόν ο Χατζηαργύρης: ήταν προγονός του πρωθυπουργού (η μητέρα του είχε παντρευτεί, σε δεύτερο γάμο, τον Θ. Σοφούλη) και άνοιγαν πιο εύκολα κάποιες πόρτες…

Γρήγορα είχε την πρώτη αθηναϊκή δημοσιογραφική επιτυχία: στις 17 Ιουλίου αναδημοσιεύεται στο Βήμα ανταπόκριση του Πολκ στο CBS, της προηγούμενης μέρας, η οποία έλεγε: «Χθες την νύκτα επεκοινώνησαν μαζί μου ενταύθα δύο μη Κομμουνισταί αντάρται, και μου εζήτησαν όπως προτείνω εκ μέρους των εις τον διαχειριστήν του Αμερικανικού Προγράμματος Βοηθείας προς την Ελλάδα (AMAG) κ. Ντουάιτ Γκρίσγουολντ να μεταβή εις τα βουνά όπου διεξάγονται αι μάχαι και να διαπιστώση αυτοπροσώπως ποίου είδους κυβέρνησιν επιθυμεί το 80% των Ελλήνων. Δύναμαι εγκύρως να βεβαιώσω ότι ο κ. Γκρίσγουολντ είναι απολύτως πρόθυμος να ορίση τοιαύτην συνάντησιν!»

Στην εφημερίδα δημοσιεύθηκαν συμπληρωματικά στοιχεία που ο Πολκ είχε δώσει στον Χατζηαργύρη, σύμφωνα με τα οποία οι δύο αντάρτες, μιλώντας «εξ ονόματος της μεγάλης πλειοψηφίας των ανταρτών, ζήτησαν επιμόνως να χρησιμεύσει ως μεσάζων μεταξύ αυτών και του κ. Γκρίσγουολντ». Ο δημοσιογράφος το έκανε, ο επικεφαλής της AMAG, που μόλις είχε αναλάβει καθήκοντα, φαίνεται να ανταποκρίθηκε, ο Τύπος της Δεξιάς επιτέθηκε εναντίον του δημοσιογράφου που ασχολείτο με πράγματα τα οποία δεν τον αφορούσαν, οι διωκτικές Αρχές τον έβαλαν στο στόχαστρο…

Γρήγορα γνώρισε τον μεγάλο έρωτα. Ένα δεκαήμερο μετά τον ερχομό του πήγε για τρεις μέρες στη Θεσσαλονίκη. Στο αεροπλάνο της επιστροφής (24 Ιουλίου) εντυπωσιάστηκε από την αεροσυνοδό με τα μαύρα μακριά μαλλιά και τα μεγάλα εκφραστικά μάτια. «Να σας προσφέρω κάτι;» τον ρώτησε με το επαγγελματικό της χαμόγελο. «Μπορείς να μου πεις ποια είσαι και πού μπορώ να σε βρω;» της απάντησε. Εκείνη απομακρύνθηκε χαμογελώντας, εκείνος δεν την άφησε από τα μάτια του: την περίμενε στο αεροδρόμιο όταν βγήκε από το αεροπλάνο, την ακολούθησε μ’ ένα ταξί για να δει πού μένει, και το ίδιο βράδυ χτύπησε την πόρτα του σπιτιού της κρατώντας μια αγκαλιά λουλούδια. Πριν κλείσει δίμηνο (16 Σεπτεμβρίου) παντρεύτηκαν στον Άγιο Διονύσιο, αφού προηγήθηκε πολιτικός γάμος με μάρτυρα τον δημοσιογράφο Γεώργιο Δρόσο, βουλευτή του Λαϊκού Κόμματος, φίλο της οικογένειας Κοκκώνη, από την Αίγυπτο. Το ταξίδι του μέλιτος ήταν ένα δεκαήμερο στη Ρόδο, κι όταν γύρισαν ο Πολκ εγκατέλειψε τα ξενοδοχεία (αρχικά έμενε στη «Μεγάλη Βρετανία», μετά στο «Μινέρβα») και εγκαταστάθηκε στο πατρικό σπίτι της γυναίκας του (Σκουφά 6), το οποίο έκανε και γραφείο. Μαζί τους έμενε κι ο πατέρας της Ρέας, ο Ματθαίος Κοκκώνης.

Σύντομα θα αποκτήσει σταθερή, μόνιμη συντροφιά: αρχίζει η συστηματική παρακολούθησή του από τις ελληνικές Αρχές, παράλληλα με την παρακολούθηση των ανταποκρίσεών του, που μπαίνουν στο μικροσκόπιο.

3 Σεπτεμβρίου
Το πρώτο «Πληροφοριακόν Σημείωμα» των διωκτικών Αρχών αναφέρει όλα τα στοιχεία του, τα εδώ ταξίδια του και τις πρώτες κινήσεις, και διαβιβάζεται από το Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως στο Υπουργείο Εξωτερικών, και σ’ αυτό… τιμώμενο πρόσωπο είναι ο Κ. Χατζηαργύρης!
– «Εκ της επιτηρήσεώς του διαπιστώσαμεν συχνάς επαφάς μετά του Έλληνος δημοσιογράφου HATZIARGIRI Κωνσταντίνου και PoTTER Ιωάννου, Αμερικανού δημοσιογράφου, ως και μεταβάσεις του εις τα γραφεία της Αμερικανικής Οικονομικής Αποστολής». (Η παρακολούθηση λέγεται επιτήρηση.)
– «Την 3.8.1947 επικοινώνησε τηλεφωνικώς μετά της εφημερίδος Βήμα και συνωμίλησε με τον Χατζηαργύρη».
– «Την 9.8.1947 τον επεσκέφθη εις το ξενοδοχείον “Μινέρβα” άτομον ηλικίας 25 περίπου ετών, όπερ εδήλωσεν ότι ονομάζεται Καραβασίλης Αναστάσιος (…) μετά του οποίου επιβάντες αυτοκινήτου ταξί μετέβησαν εις Πειραιάν, παρά την συνοικίαν Αγίου Διονυσίου, όπου παρέμειναν επί [μίαν] ώραν περίπου και επανήλθον διά του αυτού αυτοκινήτου αποχωρισθέντες εις την πλατείαν Ομονοίας. Ο Polk έφερεν μεθ’ αυτού και φωτογραφικήν μηχανήν».
– «Την 13.8.1947 και ώραν 18, συνοδευόμενος παρά του Ha­ tziargiri K. μετέβησαν εις Υπουργείον Αεροπορίας, όπου παρέμειναν επί 40 ́ της ώρας…»
Το παράπονο πάντως του οργάνου ήταν ότι ο Πολκ «κινείται συνήθως με ταξί και η επιτήρησίς του καθίσταται δύσκολος!»

29 Σεπτεμβρίου
Νέο «Πληροφοριακόν Σημείωμα», αναφέρεται στους γάμους του Πολκ, το γαμήλιο ταξίδι κτλ., με μία επισήμανση: «Κατά το από 3.9.1947 και εντεύθεν χρονικόν διάστημα συνηντήθη μετά των 1) VELITSANSKI Λεωνίδα, ανταποκριτού του πρακτορείου ΤΑSS και 2) PAPATASSoU Αντωνίου, ετών 54 εκ Ναυπάκτου, δικηγόρου. Ούτος … ήδη συχνάζει καθ’ εκάστην εις Κέντρον Γιαννάκη και δεν χαίρει καλής φήμης».

Και ο μεν δικηγόρος ήταν γνωστός κοσμικός τύπος της εποχής (ανεπιθύμητος από όλες τις παρέες, γιατί ήταν φαρμακόγλωσσος, κουτσομπόλης, περίεργος να μαθαίνει τα πάντα για την «καλή κοινωνία», κατά πώς γράφει ο Β. Τσιμπιδάρος), ο Βελιτσάνσκι όμως ήταν στέλεχος των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών και το όνομά του θα ακουστεί συχνά για διάφορες υποθέσεις…

Μέσα από τα «Πληροφοριακά Σημειώματα» (που ανέφεραν με λατινικούς χαρακτήρες τα επίθετα, προς διευκόλυνση των ξένων που ενημερώνονταν, Αμερικανών και Βρετανών) περνούσε και η αρθρογραφία του Πολκ: οι ανταποκρίσεις του που γίνονταν ολοένα και πιο ενοχλητικές – ανάλογες ήταν και οι κυβερνητικές αντιδράσεις, από πλευράς Λαϊκού Κόμματος.

Στις 6 Αυγούστου το Βήμα αναδημοσιεύει μια ανταπόκριση του Πολκ με τον εντυπωσιακό τίτλο «Η Κυβέρνησις ευθύνεται διά την ενίσχυσιν του κομμουνισμού», όπου η κυβέρνηση καταγγέλλεται ότι «εξακολουθεί να συλλαμβάνει τους αντιπάλους της και να τους αποστέλλει εις στρατόπεδα συγκεντρώσεως, εις τας νήσους», τονίζοντας χαρακτηριστικά: «Αι συλλήψεις αυταί, διενεργούμεναι εις ομαδικήν κλίμακα, έγιναν χωρίς εντάλματα, χωρίς το δικαίωμα της επί εγγυήσει απολύσεως και χωρίς την δημοσίευσην των ονομάτων των συλληφθέντων. Ακόμη και η ιδία η Κυβέρνησις λέγεται ότι δεν γνωρίζει πόσα πρόσωπα συνελήφθησαν ή την ταυτότητα όλων των συλληφθέντων. Είναι όμως βέβαιον ότι τα κέντρα πολιτικού περιορισμού της Ελλάδος έχουν τώρα άνω των 30.000 κρατουμένων ανδρών και γυναικών διαφόρων πεποιθήσεων».
Τους τελευταίους μήνες θα ξαναθυμηθεί τα ταξίδια:
1-22.10: Κάιρο.
31.10-22.11: Κωνσταντινούπολη.
30.11-20.12: Λονδίνο.

Γυρίζοντας από την Κωνσταντινούπολη δημοσίευσε στο Harper’s Magazine ένα μεγάλο άρθρο για την κατάσταση στην Ελλάδα και τη σχέση με την Αμερική, που προκάλεσε έντονη κυβερνητική παρέμβαση, καθώς αναδημοσιεύθηκε (από τον Χατζηαργύρη) σε τέσσερις συνέχειες στο Βήμα:

6 Δεκεμβρίου
Το άρθρο αρχίζει μ’ ένα πολιτικο­στρατιωτικό κείμενο (τίτλος: «Εις την Ελλάδα κρίνεται η Αμερικανική πολιτική», υπότιτλος: «Προς δικτατορίαν της Δεξιάς ή της Αριστεράς;»), τονίζοντας ότι «τον Ιούνιον του 1948 ο ελληνικός στρατός θα είναι το μόνον όργανον της ελληνικής κυβερνήσεως που θα λειτουργεί κανονικά». Αναφέρεται στα δύο Ζ που ηγούνται των άκρων, τον 57χρονο Ναπολέοντα Ζέρβα για τη Δεξιά και τον 44χρονο Νίκο Ζαχαριάδη για την Αριστερά. «Στρατιωτικός παίκτης και πολιτικός χωρίς ενδοιασμούς», ο πρώτος «μη φέρων πλέον την γενειάδα και την γραφικήν στολήν της παλαιοτέρας εποχής, φορεί σήμερον μαύρα κοστούμια και προσλαμβάνει αξιοπρεπές ύφος, αι κινήσεις του όμως, δημόσιαι και ιδιωτικαί, είναι ίσως θλιβερώτεραι από την εποχή που μετέσχε εις τέσσαρας προπολεμικάς πολιτικάς επαναστάσεις. (…) Μυστικόν επίσημον αμερικανικόν έγγραφον απέδιδεν εις τον Ζέρβαν “δικτατορικάς και φασιστικάς τάσεις” αι οποίαι “διαφέρουν από τα ιδεώδη της αμερικανικής δημοκρατίας”. (…) Κοντός, παχύς, ρωμαλέος, που έχει ανάγκην γυαλιών αλλά προτιμά να μην τα φορά, ο Ζέρβας ονειρεύεται σήμερον μίαν βαλκανικού τύπου επέλασιν προς την εξουσίαν εις τας Αθήνας».

«Εν αντιθέσει με τον Ζέρβαν», ο Ζαχαριάδης «είναι άνθρωπος που δρα μάλλον με το μυαλό παρά με την μυϊκήν δύναμιν», είναι γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, «φανατικά πιστόν μέλος του κόμματος και φημιζόμενος ως ο καλύτερος φοιτητής που πέρασε από την Σχολήν Ανατολικών Σπουδών της Μόσχας». Θυμίζει ότι «εκρύπτετο επί πολλά έτη, έχει φυλακισθή πολλάκις και επέρασε δέκα έτη εις στρατόπεδα συγκεντρώσεως, αρχίζων από την προ του πολέμου δικτατορίαν του Μεταξά» και ακόμα ότι «οι Γερμανοί τον μετέφεραν από την Ελλάδα εις το Νταχάου, από το οποίον απηλευθερώθη από τον αμερικανικό στρατό», για να καταλήξει: «Ικανός ρήτωρ και λαμπρός οργανωτής, ο Ζαχαριάδης έχει έτοιμον σχέδιον διά την Ελλάδα – όταν και αν οι κομμουνισταί δυνηθούν να καταλάβουν την εξουσία».

Τονίζοντας ότι «το μέλλον της Ελλάδος συνδέεται στενώς με την ποσότητα της διαθεσίμου εξωτερικής οικονομικής βοηθείας», άρα «αι Ηνωμέναι Πολιτείαι είναι η μόνη δημοκρατική ελπίς της Ελλάδος», καταλήγει: «Αλλ’ η Αριστερά, η κομμουνιστική δικτατορία, είναι ακριβώς το πράγμα προς αποτροπή του οποίου απέβλεπεν αρχικώς το αμερικανικόν πρόγραμμα βοηθείας. Όχι ότι εν δεξιόν ή φασιστικόν καθεστώς θα ήτο καλύτερον. Οιοδήποτε από αυτά τα δύο άκρα θα ανεζήτει ταχέως ν’ αποστρέψη την προσοχήν από τας εσωτερικάς ελληνικάς ανησυχίας, επιτιθέμενον ή εναντίον της υποστηριζομένης από την Δύσιν Τουρκίας ή εναντίον των Βαλκανικών δορυφόρων των Σοβιέτ. Ένα τοιούτον επεισόδιον θα εγίνετο αφoρμή νέου πολέμου. Διά τον λόγον αυτόν η Ελλάς έχει πολύ μεγαλυτέραν σημασίαν από όσην εμφανίζουν η μικρά έκτασίς της και ο πληθυσμός της. Διά τον λόγον αυτόν, επίσης, το ελληνικόν πρόβλημα έγινε πειραματικόν πεδίον της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής».

7 & 9 Δεκεμβρίου
Ακολουθούν δύο κομμάτια για την οικονομία, το ένα με τίτλο «Η ελληνική οικονομία ευρίσκεται εις αξιοθρήνητην κατάστασιν» και το άλλο με τίτλο «Η νοσηρά νοοτροπία της ελληνικής ιδιωτικής οικονομίας» (υπότιτλος: «Ουδείς πιστεύει εις το μέλλον της Ελλάδος»), με την εφημερίδα, πάντως, να διαχωρίζει τη θέση της. Γράφει ο Πολκ: «(…) Οι Έλληνες τραπεζίται, επιχειρηματίαι και εφοπλισταί, δεν έχουν καμμίαν ή ελαχίστην πίστιν εις το μέλλον της Ελλάδος. Εις την πραγματικότητα έχουν έναν νέον τρόπον διά την έκφρασιν “Είναι αργότερα απ’ όσον νομίζετε”. Οι Έλληνες λέγουν: “Είναι ήδη πολύ αργά”. Έτσι, οι πλούσιοι συγκεντρώνουν ή προστατεύουν το χρήμα των και η μέθοδός των συμβαίνει να είναι η πλέον καταστρεπτική διά την ανόρθωσιν της χώρας».

10 Δεκεμβρίου
Κλείνοντας (τίτλος: «Ποίαι πρέπει να είναι αι επιδιώξεις της αμερικανικής βοηθείας»), θα γράψει: «Διά να σώσωμεν την δημοκρατία [στην Ελλάδα] πρέπει να σβήσωμεν τας φλόγας της άκρας Δεξιάς και της άκρας Αριστεράς, διά να δώσωμεν εις την μεγάλην πλειοψηφίαν του δημοκρατικώς σκεπτομένου Ελληνικού λαού κάποιαν πίστιν εις το μέλλον του, [γιατί] το να υποστηρίζεται ότι αι Ηνωμέναι Πολιτείαι δεν πρέπει να “επέμβουν” εις την Ελλάδα είναι ανόητον – κάτι όμοιον με τον πυροσβέστην, ο οποίος αρνείται να εισέλθη εις ένα φλεγόμενον σπίτι, διότι δεν τον εκάλεσαν ρητώς».

Το Υπουργείο Εξωτερικών αντέδρασε έντονα. Ο μόνιμος υφυπουργός Εξωτερικών Π. Πιπινέλης ζήτησε από τον πρεσβευτή μας στην Ουάσιγκτον Β. Δενδραμή να κάνει «φιλικά διαβήματα» τόσο στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ όσο και στο CBS για τα γραφόμενα του Πολκ, που αποτελούν «ψευδολογίας υπερβαινούσας τα όρια της επιπολαιότητος» και «προκαλούν αντιδράσεις αντιθέτους προς τας επιδιωκομένας παρά των κυβερνήσεων των δύο χωρών».

Γυρίζοντας από το Λονδίνο, ο Πολκ προχώρησε ένα βήμα περισσότερο: Έστειλε (22.12) επιστολή διαμαρτυρίας στη Νιου Γιορκ Χέραλντ Τρίμπιουν, για δύο άρθρα του Μάξγουελ Άντερσον που δημοσίευσε περί Ελλάδος, «εντελώς φιλοκυβερνητικά και αβάσιμα». Δεν ήταν δηλαδή μόνο αυτά που έγραφε, αλλά παρενέβαινε και διόρθωνε δημοσιεύματα συναδέλφων του για την Ελλάδα που δεν τα θεωρούσε σωστά ή αντιλαμβανόταν από πού προέρχονταν…

Έχει αρχίσει να δημιουργείται ένα μέτωπο ανάμεσα στην κυβέρνηση (Τσαλδάρη ­Πιπινέλη) και τον δημοσιογράφο, που θεωρούσε ότι η Δεξιά εξέφραζε τη διαφθορά στην Ελλάδα, μια διαφθορά η οποία τώρα ενδιέφερε άμεσα τις ΗΠΑ: Τα χρήματα προέρχονταν από την αμερικανική βοήθεια…

Έχουν όμως φθάσει οι γιορτές και ο Πολκ αποφασίζει να τις περάσει στην Αθήνα. Εδώ θα πληροφορηθεί τη δημιουργία της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης (ΠΔΚ), με επικεφαλής τον αρχηγό του ΔΣΕ Μάρκο Βαφειάδη, ο οποίος εμφανίζεται πλέον ως στρατιωτικός και πολιτικός ηγέτης των ανταρτών, αν και όλοι ξέρουν ότι το ισχυρό πρόσωπο παραμένει ο γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης. Μια συνέντευξη πάντως με τον Μάρκο θα αποτελούσε μεγάλη δημοσιογραφική επιτυχία, και ο Πολκ αποφασίζει να παρατείνει την παραμονή του στην πρωτεύουσα, στοχεύοντας κυρίως σ’ αυτό: να βρει μια «επαφή με το βουνό».

Πηγή: Bookpress

Hellasjournal - Newsletter


%d bloggers like this: