Ο θάνατος στην αγχόνη δεν είναι ακαριαίος: Τα βασανιστικά λεπτά μέχρι να επέλθει το μοιραίο
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Του Γιάννη Σπανού
Στις 17 Σεπτεμβρίου 2017 τιμούνται οι τρεις νέοι που θυσιάστηκαν για την τιμή τους, την αξιοπρέπεια του λαού μας και την ελευθερία της πατρίδας μας. Βάδισαν ευθυτενείς στην αγχόνη την αυγή της 21η Σεπτεμβρίου 1956 τραγουδώντας την αιώνια δόξα και υψώθηκαν ινδάλματα στην αιωνιότητα.
Ο Ανδρέας Παναγίδης, έγγαμος και πατέρας τριών ανήλικων παιδιών, ο Μιχάλης Κουτσόφτας κι ο Στέλιος Μαυρομμάτης. Την αντρειοσύνη τους αντιλαλεί ο θρύλος αλλά κι οι προσωπικές μαρτυρίες. Τη δράση τους διηγούνται συναγωνιστές τους κι απαθανατίζει η ελληνική ιστορία. Δεν χρειάζεται επανάληψη.
Παρατηρώ τη βεβαιότητα ότι «η πατρίδα θα μεριμνήσει για τις οικογένειες των νεκρών». Ο Παναγίδης καταγράφει σε τελευταία επιστολή του: «Η πατρίδα θα φροντίσει για τα παιδιά μου…» Γι’ αυτό ο γράφων, προσκεκλημένος ομιλητής στον Άγιο Παύλο, θα προβεί σε παράθεση συνομιλιών και ερευνών του, περί του εάν ο θάνατος στην αγχόνη είναι ακαριαίος.
Αφετηρία της ιστορικής έρευνας ήταν το συλλαλητήριο για τη Μακεδονία στην Πλατεία Ελευθερίας, όταν ο Γενικός Εισαγγελέας μ. Μιχαλάκης Τριανταφυλλίδης, μου πρότεινε να συμπεριλάβω στις ιστορικές έρευνές μου την πιθανότητα ο θάνατος στην αγχόνη να μην είναι ακαριαίος! Εκεί, στην εξέδρα του συλλαλητηρίου, ανταλλάξαμε τις πρώτες σκέψεις. Ήταν δικηγόρος των μελλοθάνατων και παρακολούθησε τους απαγχονισμούς στενά. «Το πρόσωπο του Ανδρέα Ζάκου ήταν μελανιασμένο», μου είπε, «συνάγεται δε ότι ο ήρωας δεν πέθανε από θλάση αυχενικού σπονδύλου αλλά από ασφυξία…»
Συναντήθηκα επανειλημμένα με τον ιερέα των Κεντρικών Φυλακών μ. Παπαντώνη Ερωτοκρίτου, τελευταίο συνομιλητή των 9 μελλοθάνατων και συζήτησα μαζί του το ερώτημα της έρευνας. Τις συνομιλίες καταγράφω στους 4 μεγάλους τόμους της ΕΟΚΑ. (Γ. Σπανός, «ΕΟΚΑ» τ.Α΄σελ. 280,380,429,470). Ο ιερέας δεν ήταν σε θέση να επιβεβαιώσει την πληροφορία.
Πέρασαν και τα χρόνια. Μίλησα με συναγωνιστές που ήταν ανάμεσα στους 1014 πολιτικούς καταδίκους το 1956. Οι πληροφορίες περιορίζονταν στον δήμιο και τους δεσμοφύλακες και στις συναισθηματικές αντιδράσεις των φυλακισμένων στα ημερονύκτια των δραματικών αναμονών της κρεμάλας. Υπήρχε κάποια σύγχυση αναφορικά με το υπό έρευνα θέμα, μέχρι που επισκέφθηκα τον Παπαφώτη Καλογήρου στο σπίτι του. Ο ιερέας, φίλτατος συναγωνιστής, μου απεκάλυψε:
«Ήμουν κρατούμενος στις Κεντρικές Φυλακές το 1956. Έζησα και την ατμόσφαιρα των εξάρσεων των φυλακισμένων αγωνιστών και την αποφασιστικότητα της θυσίας. Ειδικά όμως για τους απαγχονισμούς, σου αποκαλύπτω τα ακόλουθα: Όταν ξημέρωσε η 9η Αυγούστου, την αυγή κρέμασαν τον Ανδρέα Ζάκο, τον Χαρίλαο Μιχαήλ και τον Ιάκωβο Πατάτσο, ήρθε στο κελί μου ο Άγγλος αξιωματικός Ήτεν.
Έλεγαν πως ήταν ο δήμιος. Κάθισε στο κρεββατάκι μου και χωρίς άλλη κουβέντα έσφιξε με τα χέρια το κεφάλι του κι επανελάμβανε: «Three times my father, three times my father» (= τρεις φορές πάτερ μου, τρεις φορές). Ήταν πολύ ταραγμένος και θορυβημένος. Τον ρώτησα επίμονα τι εννοούσε μα αρνήθηκε να μου απαντήσει. Όπως ήρθε σηκώθηκε κι έφυγε. Ο Ήτεν έμενε στην Αμμόχωστο. Πήγε στο σπίτι του. Ο Ήτεν τίναξε τα μυαλά του στον αέρα με το όπλο του… Την επαύριον της εκτέλεσης κυκλοφόρησε η φήμη ότι τον Ανδρέα Ζάκο τον κρέμασαν τρεις φορές»!… Ο Ζάκος ήταν λεπτός και το βάρος του αδύνατο.
Μίλησα με τον μ. Κωστάκη Ζαμπάρτα, διευθυντή της Καρδιολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου Λευκωσίας. Ρώτησα για τη διάρκεια ζωής μέχρι τον θάνατο. Μελέτησε το θέμα και μου απάντησε πως διαρκεί 3 λεπτά! Δηλαδή σπαρταρά το κορμί μέχρι να διακοπεί η λειτουργία της καρδιάς και η αιμάτωση του εγκεφάλου. Η εκτίμηση ήταν πια φυσιολογική. Συνέχισα τις έρευνες κι έφτασα στον αρχιδήμιο της Αγγλίας, τον Άλπερτ Πιέρποϊντ. Είχε τεράστια εμπειρία του θανάτου που προκαλούσε. Στο «ενεργητικό του» κατέγραφε περισσότερους από 400 απαγχονισμούς.
Ο δήμιος απεκάλυπτε τη διαδικασία του θανάτου στην κρεμάλα. «Ο θάνατος στην αγχόνη είναι συνάρτηση διαφόρων στοιχείων. Ο μελλοθάνατος ζυγίζεται και ανάλογα με το σωματικό του βάρος είναι και το μέγεθος του σχοινιού και της θηλειάς. Αν το σχοινί είναι μακρύτερο ο κατάδικος θα αποκεφαλιστεί. (Σ.Σ.: Συνέβη σε συγγενή του Σαντάμ Χουσεϊν στη Βαγδάτη). Αν το σχοινί είναι κοντύτερο θα επέλθη ασφυξία…(Γιάννης Σπανός «ΕΟΚΑ έτσι πολεμούν οι Έλληνες» τ.Γ΄σελ. 246) και (Ανδρέας Σπανός: Κλινικός Ψυχολόγος- Κοινωνιολόγος: «Η ψυχολογία των καταδικασθέντων εις θάνατον»). Υστερότεροι ισχυρισμοί από Άγγλο, μάλλον συνιστούν μυθομανίες. Ο Πιέρποϊντ υπεστήριζε ότι ο δήμιος πρέπει να έχει ειδικότητα. Να γνωρίζει πώς και πού θα περάσει τον βρόχο στον λαιμό και να προβαίνει στους κατάλληλους υπολογισμούς.
Όταν διακόπηκε ο αγώνας με τη συμφωνία στο Λάγκαστερ Χάουζ και βγήκαμε από τα Κρατητήρια, 22 Φεβρουαρίου 1959, πήγα στο Παλαιομέτοχο να επισκεφθώ την οικογένεια του Ανδρέα Παναγίδη. Η Γιαννούλα με τα παιδιά της συνέχισαν να διαμένουν στο ίδιο σπίτι του χωριού. Τα παιδιά, η Δέσποινα, ο Αριστείδης, η Αυγή, σαν τρομαγμένα κλωσόπουλα γύρω από τη μάνα. Το σπίτι παλιό, με χωματένιο πάτωμα. Η… πατρίδα δεν εκτέλεσε την ιερή υποχρέωσή της. Η ίδια αδιαφορία της νεοπαγούς πολιτείας για την οικογένεια του Μιχάλη Κουτσόφτα και του Στέλιου Μαυρομμάτη, ιδιαίτερα για την αδελφή του. Η πολιτεία ξέχασε τους ήρωες της κρεμάλας. Οι στερνές επιθυμίες πνίγηκαν στις φωνές των γλεντοκόπων που μεθούσαν στις ψευδαισθήσεις της ακρωτηριασμένης «ανεξαρτησίας»…