Ο μοιραίος ενδιάμεσος χώρος: Οι πιθανότητες νίκης στις κυπριακές προεδρικές εκλογές
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
«Ο Αλέξανδρος Παναγούλης καταδικάσθηκε σε θάνατο γιατί έψαξε την ελευθερία. Το 1976 πέθανε γιατί έψαξε την αλήθεια και τη βρήκε», έγραψε η μάνα στο σεντόνι που τον σκέπασε…
«Εξημερώνοντας» το θηρίο του ανοίγει και η όρεξη! Ζητούν από το θύμα, την Κύπρο, να δώσει …κίνητρα στο θύτη, στην κατοχική Τουρκία, και δεν ντρέπονται…
Του Ιωάννη Σ. Λάμπρου*
Το παρόν σημείωμα επιχειρεί να προβεί σε ορισμένες επισημάνσεις σχετικά με την συμπεριφορά των κομμάτων του λεγόμενου ενδιάμεσου χώρου, στις προεδρικές εκλογές της Κυπριακής Δημοκρατίας και ιδιαίτερα, της σημασίας που αποδίδουν στο πρώτιστο ζήτημα επιβίωσης του κυπριακού κράτους.
Ετερόκλητες συμμαχίες υπήρξαν, διαχρονικά στοιχείο των κυπριακών προεδρικών εκλογών. Στις εκλογές του 1959 το αντιμακαριακό στρατόπεδο που απέρριπτε τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου αποτελούνταν από τον ενωτικό Θεμιστοκλή Δέρβη και το ΑΚΕΛ του Ε. Παπαϊωάννου. Αρκετά χρόνια αργότερα, στις εκλογές του 1983, ΑΚΕΛ και ΔΗΚΟ συμπράττουν στην κοινή υποψηφιότητα Σ. Κυπριανού στη βάση του Μίνιμουμ Προγράμματος αν και διαφωνούν ως προς την προσέγγιση στο εθνικό ζήτημα. Ακολούθησε η συνεργασία ΔΗΚΟ-ΔΗΣΥ στον δεύτερο γύρο των εκλογών του 1993. Το 2003 το ΔΗΚΟ συνεργάζεται με το ΑΚΕΛ στην κοινή υποψηφιότητα Τ. Παπαδόπουλου. Η διαφορετική προσέγγιση στο Κυπριακό θα γίνει αντιληπτή τον Απρίλιο του 2004 αλλά και τον Σεπτέμβριο του 2007 όταν το ΑΚΕΛ αποφάσισε να διεκδικήσει με δικό του υποψήφιο την προεδρία.
Το 2008, στο δεύτερο γύρο, ΕΔΕΚ και ΔΗΚΟ στηρίζουν την υποψηφιότητα Χριστόφια. Η διαφορά συναντίληψης στο Κυπριακό γίνεται εμφανής με την υπογραφή του Κοινού Ανακοινωθέντος Χριστόφια-Ταλάτ περί διζωνικού συνεταιρισμού δύο συνιστωσών πολιτειών ίσου καθεστώτος και την αποχώρηση, 19 μήνες μετά, της ΕΔΕΚ. Το ΔΗΚΟ αποχώρησε, μόνο, μετά την καταστροφή στο Μαρί.
Στις εκλογές του 2013 η υποστήριξη ΔΗΚΟ στο νυν πρόεδρο και η προεκλογική μεταξύ τους συμφωνία (καθιέρωση προδιαβούλευσης ώστε κάθε πρόταση της ελληνοκυπριακής πλευράς θα ήταν αποτέλεσμα διαλόγου μεταξύ προέδρου της Δημοκρατίας, του Ελληνοκύπριου συνομιλητή και των αρχηγών των κομμάτων, δέσμευση επεξεργασίας συνολικού πλαισίου προτάσεων για λύση λειτουργική και βιώσιμη, μη επαναφορά του σχεδίου Ανάν με φραστικές αλλαγές) δεν απέτρεψαν τον τελευταίο να συμπράξει στο Κοινό Ανακοινωθέν της 11ης Φεβρουαρίου 2014.
Παράλληλα, δεν προωθήθηκε η υποψηφιότητα Μάκη Κεραυνού και δεν στηρίχθηκε η υποψηφιότητα Γ. Λιλλήκα από όλα τα σχήματα του χώρου. Ο νυν πρόεδρος γνώριζε πως η υποψηφιότητά του θα προκαλούσε αντιδράσεις λόγω της στάσης του στο δημοψήφισμα του 2004. Η σωρεία προβλημάτων, όμως, της προεδρίας Χριστόφια και η παρουσιαζόμενη ανάγκη μιας «φιλελεύθερης προσέγγισης» στην οικονομία μετά από 5 έτη αριστερής διακυβέρνησης ενίσχυσε τις προοπτικές επιτυχίας. Η συνεργασία με το ΔΗΚΟ λειτούργησε αθωωτικά για τον κ. Αναστασιάδη. Αποκτούσε την υποστήριξη του κόμματος ο πρόεδρος του οποίου αποτέλεσε εμπόδιο στην αποδοχή του σχεδίου Ανάν το 2004, ο πρόεδρος τον οποίο χλεύαζε και λοιδωρούσε, ίσως, γιατί ο ίδιος δεν είχε το θάρρος να κάνει την, μεμονωμένη έστω, υπέρβαση που ο Τ. Παπαδόπουλος έκανε. Ο κ. Αναστασιάδης αναβαπτίστηκε με την στήριξη του ΔΗΚΟ χωρίς, όμως, όπως αποδείχτηκε τα τελευταία τέσσερα χρόνια να έχει μετακινηθεί από τις τότε θέσεις του.
Σε σχέση με τις επικείμενες εκλογές του επόμενου έτους οι προσπάθειες των κομμάτων του ενδιάμεσου χώρου για κοινό υποψήφιο δεν ευοδώθηκαν με συνέπεια να υπάρχουν, με τα σημερινά δεδομένα, οι υποψηφιότητες του Νικόλα Παπαδόπουλου με τη στήριξη των ΔΗΚΟ-ΕΔΕΚ και Κινήματος Αλληλεγγύης και του Γιώργου Λιλλήκα υποστηριζόμενος από τη Συμμαχία Πολιτών. Το Κίνημα Οικολόγων προτίμησε να καταρτίσει πρόγραμμα θέσεων και σε δεύτερο βαθμό να αναζητήσει υποψήφιο.
Και πάλι κομματικές σκοπιμότητες φαίνονται ικανές να αποπροσανατολίσουν τα κόμματα του χώρου από τη δημιουργία συμπαγούς μετώπου κατά του διζωνικού συνεταιρισμού. Αναφέρεται η φράση διζωνικός συνεταιρισμός γιατί, με το Κοινό Ανακοινωθέν Χριστόφια -Ταλάτ της 23ης Μαΐου 2008, η δικοινοτική ομοσπονδία αναβιβάστηκε σε διαπολιτειακή/διακρατική (εποικοδομητικά ασαφής η μετάφραση της λέξης state) ομοσπονδία μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους από τον πληθυσμό ( δικοινοτική) στην συνταγματική διάρθρωση με τη χρήση της λέξης state ( είτε με την έννοια της πολιτείας, είτε και πολύ περισσότερο με την έννοια του κράτους).
Ο πρόεδρος της ΕΔΕΚ Μαρίνος Σιζόπουλος, σε συνέντευξη του, δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο σύμπραξης με το ΑΚΕΛ, σε περίπτωση κατά την οποία δεν κατέληγαν σε συνεργασία με τα υπόλοιπα κόμματα του ενδιάμεσου χώρου. Αναγνωρίζοντας τη διάσταση απόψεων στο Κυπριακό ο κ. Σιζόπουλος τόνισε τη συνεργασία με το ΑΚΕΛ στις τελευταίες δημοτικές εκλογές καθώς και τη σύμπνοια σε κοινωνικοοικονομικά ζητήματα.[1]
Παρομοίως, ο επικεφαλής της Συμμαχίας Πολιτών Γ. Λιλλήκας δεν απέκλεισε την συνεργασία με το ΑΚΕΛ. Τόνισε, σε τηλεοπτική εκπομπή, πως με το ΑΚΕΛ «έχουμε διαφορές εις το Κυπριακό. Έχουμε, όμως, και πολλές συγκλίσεις και στα κοινωνικοοικονομικά ζητήματα…» ενώ σε επισήμανση του δημοσιογράφου πως υπάρχει διαφωνία στη στρατηγική του Κυπριακού ο κ. Λιλλήκας τόνισε πως « στην στρατηγική δεν είμαι σίγουρος ότι διαφωνούμε τόσο. Διαφωνούμε σε κάποια άλλα ζητήματα αλλά εάν υπάρχει καλή διάθεση μπορούμε να βρούμε, αν θέλετε, τις κοινές συνισταμένες, το κοινό έδαφος ».[2]
Συνέχισε προκρίνοντας τη διαδικασία απεγκλωβισμού από την ονομασία της λύσης δίνοντας έμφαση στις προϋποθέσεις της λύσης μην λαμβάνοντας ξεκάθαρες αποστάσεις από δυνάμεις υπέρ της ΔΔΟ. Σε πρόσφατη συνέντευξη του δε στην εφημερίδα Φιλελεύθερος, σκιαγραφώντας την λύση του Κυπριακού τόνισε πως η «ομόφωνη απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου του 2009, δίνει ένα περιεχόμενο στη λύση το οποίο εκφράζει όλους. Η αναφορά στη Διζωνικότητα γεννά ερωτηματικά ως προ το αν αυτό το περιεχόμενο μπορεί να επιτευχθεί σ’ ένα τέτοιο μοντέλο. Η λύση που επιδιώκω διασφαλίζει το δικαίωμα όλων των νόμιμων πολιτών της Κυπριακής Δημοκρατίας, να ζήσουν με ασφάλεια σε όποια γωνιά της Κύπρου επιθυμούν, χωρίς να απαιτείται η εξασφάλιση άδειας απ’ οποιονδήποτε».[3]
Η μη ξεκάθαρη απόρριψη του διζωνικού συνεταιρισμού, αν και είναι προφανές ότι η εκπλήρωση των παραπάνω προϋποθέσεων ακυρώνουν τη διζωνικότητα, και η διαιώνιση της παρανόησης ότι κάπως, με κάποιον τρόπο η λύση της ΔΔΟ μπορεί να υποδηλώνει δημοκρατική διάρθρωση της πολιτείας, κράτος δικαίου και προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επιτρέπει στους υποστηρικτές της ΔΔΟ να εγκλωβίζουν την κυπριακή κοινωνία στον μονόδρομο του διζωνικού συνεταιρισμού.
Ανάγκη μετώπου
Μια μεγάλη ευκαιρία για σφυρηλάτηση και απόπειρα δημιουργίας ενός μετώπου εναντίον της ΔΔΟ καθώς και ευρύτερης ανανέωσης του κυπριακού πολιτικού σκηνικού χάθηκε το 2004. Ο Τάσος Παπαδόπουλος ελπίζοντας σε επανεκλογή με τη βοήθεια του ΑΚΕΛ, παρέμεινε στο πλαίσιο της ΔΔΟ συνάπτοντας τη συμφωνία της 8ης Ιουλίου 2006 η οποία προνοούσε ως λύση τη διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία με πολιτική ισότητα με παράλληλη υποχρέωση να μην διαταραχθεί η «σωστή ατμόσφαιρα» με αποφυγή επίρριψης ευθυνών και κατηγοριών στερώντας το θύμα από το μοναδικό όπλο που έχει στη διάθεση του, να καταγγείλει το θύτη. Οι υποστηρικτές της εν λόγω συμφωνίας ισχυρίζονταν, ότι μόνο στον τίτλο γινόταν λόγος για ΔΔΟ ενώ στόχος της ήταν η κατάργηση της ΔΔΟ μέσω της διασαφήνισης των όρων «διζωνικότητα» και «δικοινοτικότητα». Ποια όμως τα περιθώρια εναλλακτικής ερμηνείας της διζωνικότητας παρά η ύπαρξη δύο γεωγραφικών ζωνών υπό τον απόλυτο έλεγχο της κάθε συνιστώσας πολιτείας; Η δικοινοτικότητα σε συνδυασμό με την πολιτική ισότητα τι διαφορετικό μπορεί να σημαίνει από αξίωση συγκυριαρχίας και μόνιμου δικαιώματος αρνησικυρίας για κάθε πτυχή της κρατικής λειτουργίας; Η διαπραγμάτευση που θα γινόταν για τις ουσιαστικές πτυχές του Κυπριακού ώστε να ξεκαθαριστεί το περιεχόμενο των παραπάνω όρων, απλά, θα επιβεβαίωνε το περιεχόμενο το οποίο η Άγκυρα, διαχρονικά, αποδίδει στους όρους αυτούς. Τέλος, όταν ως στόχος έχει τεθεί, στην πρώτη δέσμη αρχών της συμφωνίας, η ΔΔΟ με πολιτική ισότητα, ποια νέα βάση λύσης θα προέκυπτε;
Ο τότε πρόεδρος του ΔΗΚΟ εκμεταλλευόμενος τις συνθήκες απείθειας των ψηφοφόρων, κυρίως, του ΔΗΣΥ αλλά και του ΑΚΕΛ στο δημοψήφισμα μπορούσε να αναλάβει πρωτοβουλίες δημιουργίας πολιτικής κίνησης με συνεκτικό στοιχείο την αντίθεση στη ΔΔΟ και να προσπαθήσει να θέσει το Κυπριακό επί νέας βάσης. Η υπέρβαση, όμως, την ημέρα του δημοψηφίσματος δεν είχε συνέχεια.
Ενδεικτικό της στάσης αναποφασιστικότητας των πολιτικών δυνάμεων του ενδιάμεσου χώρου, της μάταιης προσπάθειας τους να συμβιβάσουν αντίθετες έννοιες και της συνακόλουθης ανημπόριας δημιουργίας ενιαίου μετώπου αποτελεί η προεκλογική συμφωνία ΔΗΣΥ-ΔΗΚΟ, στις προεδρικές εκλογές του 2013, όπου υπήρχε αναφορά πως το πλαίσιο λύσης θα βασίζεται στο αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος της 24ης Απριλίου 2004 ( κατά της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας), στη συμφωνίας της 8ης Ιουλίου (υπέρ της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας) και στις ομόφωνες αποφάσεις του Εθνικού Συμβουλίου της 18ης Σεπτεμβρίου 2009. Το κείμενο της 18ης Σεπτεμβρίου ενώ ορίζει ως την επιδιωκόμενη λύση τη διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία με πολιτική ισότητα, τονίζει ότι η παραπάνω λύση, μεταξύ άλλων, θα πρέπει να συνάδει με το διεθνές και το κοινοτικό δίκαιο (χωρίς μόνιμες αποκλίσεις) και τις διεθνείς συμβάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το ενωμένο -μετά τη λύση- κυπριακό κράτος να συνιστά εξέλιξη της υπάρχουσας Κυπριακής Δημοκρατίας με διασφάλιση ενότητας και ανεξαρτησίας, να αποχωρήσουν οι έποικοι και να επιστρέψουν οι Έλληνες πρόσφυγες στα σπίτια τους. Αλληλοαναιρούμενο, αντιφατικό κείμενο με τη λύση που επιδιώκει να μην έχει καμία σχέση με τις παραμέτρους που θα ήθελαν οι συντάκτες του κειμένου αυτού. Παράμετροι οι οποίες δεν υφίστανται σε ένα πλαίσιο λύσης διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας.
Δεν υφίσταται ΔΔΟ με το σωστό περιεχόμενο όπως υποστήριζε ο Τ. Παπαδόπουλος και όπως έχει επαναλαμβάνει κατά το παρελθόν ο Νικόλας Παπαδόπουλος. Οι λέξεις έχουν συγκεκριμένο νόημα και απορρέουν συγκεκριμένες συνέπειες. Διζωνικότητα σημαίνει πως η τουρκική πλευρά θα έχει τον απόλυτο έλεγχο στη δική της ζώνη καθώς και πλειοψηφία πληθυσμού και γης. Μοιραία αυτό ακυρώνει επιστροφή προσφύγων και αποχώρηση εποίκων. Πολιτική ισότητα συνεπάγεται την συνιδιοκτησία και τη συγκυριαρχία, άρα και την εξίσωση των αριθμητικά ανόμοιων πλευρών ακυρώνοντας τη δημοκρατία και – μέσω του ελέγχου της Άγκυρας – την ανεξαρτησία του κράτους. Παράλληλα, υπάρχει η συνήθεια να μην γίνεται καν λόγος για όνομα λύσης με την αιτιολογία να μην «γίνουμε όμηροι σε ονοματολογία» και να δίνεται έμφαση στα χαρακτηριστικά της λύσης ωσάν οι παράμετροι της κάθε λύσης να μην καταλήγουν σε μια συγκεκριμένη περιγραφή και σε συγκεκριμένο όνομα λύσης.
Η προσπάθεια προσεταιρισμού ψηφοφόρων από ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ, είτε είναι δημοτικές, είτε κοινοβουλευτικές ή ακόμα και προεδρικές εκλογές, ενθαρρύνει τους εκπροσώπους των κομμάτων του ενδιάμεσου χώρου να μην κάνουν χρήση των αντιδιζωνικών φρονημάτων τους προσπαθώντας να ισορροπήσουν μεταξύ του εθνικού συμφέροντος και του κομματικού κέρδους στενά οριζόμενου. «Ναι στη ΔΔΟ με το σωστό περιεχόμενο», «όχι στην ονοματολογία λύσης» και άλλα χαριτωμένα. Η νοοτροπία της εποικοδομητικής ασάφειας, ένδειξη αδυναμίας της Λευκωσίας στις συνομιλίες με το κατοχικό καθεστώς εμφανίζεται και στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό ως αδυναμία του ενδιάμεσου χώρου έναντι ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ. Μάταιη αναζήτηση ισορροπίας μεταξύ πατρίδας, κόμματος και προσωπικών φιλοδοξιών… Η ΔΔΟ παραμένει και καθιερώνεται ως η μόνη εφικτή λύση (There is Not Alternative), έστω και αν 4 δεκαετίες έχουν αποδείξει ότι είναι εντελώς ανέφικτη.
Καταληκτικά Σχόλια
Απελευθέρωση, αν φυσικά υπάρχει συμφωνία ότι αυτός είναι ο στόχος, απαιτεί αγώνα διαρκείας όχι στιγμιαίες, μεμονωμένες νίκες. Για να υπάρξει διάρκεια απαιτείται μέτωπο, μόνιμη συμμαχία, όχι καιροσκοπικές συμπράξεις με τον έναν και με τον άλλον. Όταν στην προεδρία της Δημοκρατίας βρίσκεται πρόσωπο προερχόμενο από ΔΗΣΥ ή ΑΚΕΛ, οι εκπρόσωποι του ενδιάμεσου χώρου τείνουν να απευθύνονται, ενστικτωδώς, στον υποψήφιο του έτερου μεγάλου κόμματος ώστε να υπάρχει αλλαγή στην πολιτική – του Κυπριακού συμπεριλαμβανομένου – δίνοντας, όμως με αυτόν τον τρόπο, νέα πνοή και νομιμοποίηση στη ΔΔΟ ως λύσης του Κυπριακού που υποστηρίζει και ο υποψήφιος του έτερου μεγάλου κόμματος.
ΑΚΕΛ και ΔΗΣΥ ως τα μεγαλύτερα κόμματα, όχι απαραίτητα στο επίπεδο των ιδεών – και σίγουρα όχι, όπως κατέδειξε το δημοψήφισμα του 2004, στη διαχείριση του Κυπριακού – όσο στην ύπαρξη μέσων και μηχανισμών, βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση να επηρεάζουν τη στάση στελεχών των κομμάτων του ενδιάμεσου χώρου. Θέσεις και αξιώματα κολακεύουν, δημιουργούν μια διαφορετική οπτική των πραγμάτων. Θέτουν νέες προτεραιότητες. Θέσεις αλλοιώνονται. Η φρασεολογία αλλάζει. Αλλά μαζί με διαφορετικές λέξεις έρχονται και διαφορετικά νοήματα και περιεχόμενα. Κάθε λέξη έχει τη σημασία της. Δεν μπορεί να υπάρχει αδιαφορία ως προς την ονομασία της λύσης ώστε να μην καταστούμε «όμηροι της ονοματολογίας». Αποφυγή της ονομασίας λύσης αποσκοπεί στην υποστήριξη ΔΗΣΥ ή ΑΚΕΛ. Δεν υποστηρίζεται ανοικτά η ΔΔΟ για να κρατηθούν τα προσχήματα, αλλά δεν δηλώνεται και η αντίθεση σε αυτή υιοθετώντας τη θέση ότι η ονοματολογία της λύσης είναι δευτερευούσης σημασίας και εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά αυτής. Εφόσον, όμως, η θέση των ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ είναι υπέρ της ΔΔΟ τα επιμέρους χαρακτηριστικά της λύσης θα οριοθετηθούν από τα εν λόγω κόμματα υπό το πρίσμα της ΔΔΟ ακόμα και αν – για λόγους εκλογικής τακτικής – για λίγες εβδομάδες υποχωρήσει από τη δημόσια ρητορική η αναφορά σε ΔΔΟ.
Δεν σφυρηλατείται ενιαία στάση με την συχνή αλλαγή συμμαχιών και τη μεταφορά ψήφων των κομμάτων του ενδιάμεσου χώρου εναλλάξ στο ΔΗΣΥ και στο ΑΚΕΛ. Η ΔΔΟ καθιερώνεται στη συνείδηση των ψηφοφόρων του Ενδιάμεσου και το φρόνημα τους υπονομεύεται και, σταδιακά, αλλοιώνεται. Οι όποιες διαφωνίες των κομμάτων του Ενδιάμεσου είναι δευτερευούσης σημασίας χωρίς σοβαρές ιδεολογικές διαφοροποιήσεις, οι οποίες ακόμα και στην περίπτωση που υφίσταντο θα συνιστούσαν πολυτέλεια για μια υπό κατοχή χώρα. Προσωπικοί υπολογισμοί και φιλοδοξίες ενθαρρύνουν τον εγκλωβισμό στον διζωνικό συνεταιρισμό για τη συντήρηση του οποίου η Λευκωσία καταβάλλει, συνεχώς νέο αντίτιμο.
ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ μπορούν να καταστούν πόλοι έλξης. Διαθέτουν τα μέσα για να ενθαρρύνουν φιλοδοξίες, να καλλιεργήσουν ματαιοδοξίες. Ανθρώπινες οι αδυναμίες. Μικρή η ζωή. Μικρή και η Κύπρος. Μικροί πολιτικοί. Μικροί άνθρωποι…
- MA in War Studies
- MA in International Boundary Studies
[1] Συνέντευξη στην εφημερίδα Σημερινή, 30 Απριλίου 2017, http://www.sigmalive.com/simerini/politics/426223/o-nikolas-einai-pio-ekleksimos-apo-ton-lillika
[2] https://www.youtube.com/watch?v=7YkmzaGX9Bc .Η εν λόγω αναφορά στο 28:48-28:55.
[3] Συνέντευξη στην εφημερίδα Φιλελεύθερος, 21-5-2017, http://www.philenews.com/eidiseis/politiki/article/400346/g-lillikas-na-anazitithoyn-alloy-efthynes-ga-diaspasi