Και όμως… Είναι η αισθητική της πολιτικής που επιβάλλει τη λύση στο προσφυγικό
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Της Τόνιας Α. Μανιατέα*
«Νύχτα μπήκαμε στο Μοναστήρι… Είναι μια μεγάλη πολιτεία σερβική, που οι κάτοικοί της είναι Έλληνες… Μιλάνε ψιθυριστά, περπατάνε τρομαγμένα…».
Ο Στρατής Μυριβήλης συγγράφει σειρά σημειωμάτων από τις εμπειρίες του ως εθελοντή στο μέτωπο του Α΄ παγκοσμίου πολέμου, σημειώματα που αργότερα θα εκδοθούν στο αντιπολεμικό μυθιστόρημα με τίτλο «Η ζωή εν τάφω» και πρωταγωνιστή τον λοχία Αντώνη Κωστούλα.
Οι πόλεμοι της «μοιρασιάς» είναι σε εξέλιξη. Έχει προηγηθεί μια εποχή έντονης προσφυγικής κινητικότητας και έπεται μία ακόμη εντονότερη. Ελληνικοί πληθυσμοί, εκτοπισμένοι από πολέμους, εθνοκαθάρσεις και επεκτατικές πολιτικές, «οργώνουν» την περιοχή των Βαλκανίων από τη Βουλγαρία στην Οθωμανική Μακεδονία και τη Θράκη, από τη Βόρεια Μακεδονία στη Σερβία, από την Ιωνία στις ελληνικές ακτές κι έπειτα πάλι πίσω, για να εκριζωθούν εντέλει οριστικά λίγα χρόνια μετά, με τη Μικρασιατική Καταστροφή. Αλλά το κεφάλαιο «προσφυγιά» δεν θα κλείσει εκεί. Οι προσφυγικές ροές προς την Ελλάδα θα συνεχιστούν, με τραγικούς πρωταγωνιστές αυτή τη φορά εκτοπισμένους, από το σταλινικό καθεστώς, του μικρασιατικού Πόντου. Το τελευταίο κύμα ομογενών θα προσφύγει τη δεκαετία του ΄90, με τη σοβιετική κατάρρευση.
Η προσφυγιά έχει ματώσει σελίδες επί σελίδων της παγκόσμιας ιστορίας, με τους Έλληνες πρόσφυγες να καταγράφουν δραματικό μερίδιο. Στη συντριπτική τους πλειονότητα οι βορειοελλαδικές πόλεις αποτελούν πολυπολιτισμικές κοινωνίες, που στεγάστηκαν κάτω από την ομπρέλα της εθνικής ομογενοποίησης.
Η προσφυγιά είναι περασμένη στο ελληνικό γονίδιο, γιατί είναι βιωματική. Γιατί η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, «γέννησε» και δέχθηκε κύματα προσφύγων, ομοεθνών και μη. Κι έμαθε. Η προσφυγιά δεν έχει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της «μετανάστευσης». Δεν έχει γενικώς ποιοτικά χαρακτηριστικά, σαν αυτά που προσπαθούν να της αποδώσουν τα μέλη της ευρωπαϊκής «οικογένειας», που δεν την έχουν ζήσει. Πρόσφυγας δεν είναι ο αστός και μη, ο φτωχός και μη, ο εγγράμματος και μη. Πρόσφυγας είναι ο άνθρωπος. Και το κίνητρό του είναι να προστατεύσει τη ζωή του. Όχι να τη βελτιώσει. Αφήνει τον τόπο του, γιατί απλώς δεν έχει άλλη επιλογή. Τον πρόσφυγα δεν τον μετράς με το «δεκάμετρο» της γνώσης, της σοφίας, της καλλιέργειας… Δεν τον επιλέγεις με το μέτρο της αξιοποίησης ή της χρήσης… Ο πρόσφυγας είναι απελπισμένος, τρομαγμένος. Σαν τους Έλληνες του Μοναστηρίου, στη «Ζωή εν τάφω» του Στρατή Μυριβήλη…Σαν τους Έλληνες της Αναβύσσου, στη «Γαλήνη» του Ηλία Βενέζη… Σαν τους Έλληνες του Πειραιά, στα «Ματωμένα Χώματα» της Διδώς Σωτηρίου… Σαν τους Έλληνες της Σμύρνης «Στου Χατζηφράγκου» του Κοσμά Πολίτη…
Την έζησε ο Έλληνας την προσφυγιά. Ξέρει τι σημαίνει. Γι αυτό και δίνει απ’ το υστέρημά του, γι αυτό κι έβαλε τους «αθλίους» της Ειδομένης και των νησιών και του Πειραιά στη ζωή του κι ας είναι πια αυτή κομματιασμένη από την παρατεταμένη κρίση.
Αλλά ασφαλώς δεν γίνεται έτσι δουλειά… Η βοήθεια του ανθρώπου προς τον άνθρωπο δεν είναι η λύση στο πρόβλημα. Κι αφού δεν είναι δυνατό να λήξει αύριο ο πόλεμος στη Συρία, οι πολιτικές είναι η λύση. Και για την ακρίβεια, η χάραξη κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για το προσφυγικό, μιας και η Ευρώπη, παρά τις διαφωνίες της, παραμένει «ενωμένη».
Όχι επειδή είναι θέμα πρωτοκόλλου. Ούτε ο όρος «ανθρωπιστική πολιτική» μπορεί πλέον να βρει εφαρμογή στα ασφυκτικά όρια μιας «οικογένειας», που εκμηδενίζει τη μονάδα. Είναι η αισθητική της πολιτικής, που επιβάλλει τη λύση. Γιατί η ευρωπαϊκή πολιτική των τελευταίων χρόνων έχει γίνει εμετικά αντιαισθητική. Εξαιτίας ενός ορυμαγδού ιδεοληπτικών χειρισμών, αναμεμειγμένων με πολιτικάντικη βλακεία, απειλούνται και τα τελευταία ίχνη εθνικής πρόνοιας και κοινωνικής ευθύνης που ευαγγελίζεται η πολιτική ως έννοια. Και ταυτόχρονα όλο και διευρύνεται ο χώρος για ανάπτυξη φασιστικών μορφωμάτων, που μετρούν με τον πήχη τα όρια της Ελευθερίας, της Ισονομίας, της Δικαιοσύνης. Τοξικές ευρωπαϊκές πολιτικές -μεμονωμένες, διακρατικές ή και κοινές- αναδεικνύουν εικόνα και όχι πραγματικότητα, ρητορεία και όχι ουσία.
Εμφανίζουν ως «προβλήματα που ζητούν άμεση λύση», προβλήματα που οι ίδιες καλλιεργούν, και εν τέλει, μεταξύ άλλων δεινών, προσανατολίζουν τους λαούς τους σε αποχαλίνωση μίσους απέναντι σε καθέναν που δείχνει να απειλεί το «δικό μου ζην». Ακόμα κι αν αυτός ο καθένας περπατά χιλιόμετρα, διασχίζει ορμητικούς χειμάρρους, ξεγεννά στα λασπόνερα, πλένεται στο παγωμένο θαλασσινό νερό για να διατηρήσει στοιχειωδώς ό,τι έχασε στον εμπόλεμο τόπο του…
Δεν είναι μόνο η… επαπειλούμενη τρύπα στον φράχτη της ΠΓΔΜ, που ξύπνησε τα τέρατα απ’ τον αιώνιο ύπνο τους. Είναι οι τρύπες παντού. Στους σχεδιασμούς, στα οράματα, στις πολιτικές, που γίναν τρύπες στα όνειρα, τρύπες και στις ελπίδες. Δεν έμεινε πια στέρεο έδαφος για να πατήσεις. Ούτε για τους μέσα, ούτε για τους έξω. Ούτε για τους νοικοκυραίους, ούτε για τους μουσαφίρηδες. Ούτε για την Ελλάδα, ούτε για τον τρομοκρατημένο πληθυσμό που υποδέχεται από τον τόπο του πολέμου κι ενώ αδυνατεί να τον «φιλοξενήσει»… στον δικό της χώρο, βρίσκει πόρτες ερμητικά κλειστές στα υπόλοιπα δωμάτια του… σπιτιού. Είναι απελπισμένοι και είμαστε. Είναι κυνηγημένοι και είμαστε…
Δεν ξέρω αν ο κόσμος βρίσκεται στα πρόθυρα ενός νέου κύκλου πολέμων «μοιρασιάς». Ξέρω μόνο ότι η Ευρώπη που ενώθηκε για να ισχυροποιηθεί έναντι των ισχυρών, διαλύεται. Όχι στα εξ ων συνετέθη, αλλά στα ακόμη μικρότερα, στα ακόμη λιγότερα. Μόνο που δεν έχει περιθώριο να γυρίσει πίσω. Και, ή θα συνέλθει, ή θα θυσιάσει την υπόστασή της σ΄ ένα νέο … big bang. Γιατί ο χρόνος που απαιτείται για να ορθοποδήσουν από τον διαχωρισμό τα πιο αδύναμα μέλη της φαντάζει αιωνιότητα μπρος σ’ εκείνον που θα χρειαστεί για να ξεπεράσουν την κρίση της συνύπαρξης…
- Η Τόνια Α. Μανιατέα είναι δημοσιογράφος.