“Ενας χρόνος Αριστερά”: Οι νίκες, οι ήττες και οι διαχωριστικές γραμμές…
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Η Γεωγραφία της Ελλάδος: Η Αθήνα δεν μπορεί να υποχωρεί άλλο, είναι υποχρεωμένη να αντιστρέψει την μέχρι τώρα δυσοίωνη φορά των πραγμάτων…
Με αφορμή την Πρωτομαγιά του 2024: Ποιος είναι ο ρόλος των συνδικάτων; Για να μην απαξιωθεί άλλο το συνδικαλιστικό κίνημα στη συνείδηση των εργαζομένων και της κοινωνίας
Του Σωτήρη Σιδέρη
Η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ τον Ιανουάριο του 2015 θεωρήθηκε από πολλούς στην Ελλάδα και την Ευρώπη ως ιστορική αλλαγή, καθώς ισχυρές δυνάμεις του κόμματος είχαν κομμουνιστικές ιδεολογικές καταβολές που καλούνταν να διαχειριστούν την οικονομική κρίση με αριστερή οπτική, σε ένα άκρως συντηρητικό ευρωπαϊκό πλαίσιο.
Η συνεργασία με τους Ανεξάρτητους Έλληνες ήταν η πρώτη επίθεση που δέχθηκε ο ΣΥΡΙΖΑ από το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ. Ωστόσο, είχε προηγηθεί η συνεργασία και των δύο αυτών κομμάτων με τον ΛΑΟΣ. Ήταν και είναι πλέον φανερό ότι η κουλτούρα συνεργασιών που έλειπε από το ελληνικό πολιτικό σύστημα διαμορφώνονταν με στρεβλό τρόπο. Είναι ένα πολιτικό θέμα, που ωστόσο δεν θα κριθεί άμεσα αλλά σε βάθος χρόνου, καθώς αυτές οι συνεργασίες σε περίοδο εθνικής κρίσης, επηρέασαν, αλλά, προς το παρόν, όχι καθοριστικά τις εξελίξεις.
Η πρώτη περίοδος της κυβέρνησης, Ιανουάριος-Σεπτέμβριος 2015, αφιερώθηκε σχεδόν αποκλειστικά στη διαπραγμάτευση για μια νέα συμφωνία, με τις δύο πλευρές, τον ΣΥΡΙΖΑ και το ευρωπαϊκό κατεστημένο, να επιχειρούν να συνεννοηθούν καθώς μιλούσαν εντελώς διαφορετική πολιτική, οικονομική και ιδεολογική γλώσσα. Οι ιστορικοί, κομματικοί και μη, θα αποφανθούν κάποια στιγμή αν αυτή η τακτική ήταν σωστή ή λάθος. Γιατί στον ΣΥΡΙΖΑ αρκετοί πιστεύουν ότι η πρώτη κυβέρνηση, αφού δεν μπορούσε να νικήσει το ευρωπαϊκό κατεστημένο, μπορούσε να δρομολογήσει πολλές αλλαγές στο εσωτερικό της χώρας, πράγμα που επιχειρεί τώρα.
Οι εξελίξεις στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης που διήρκεσαν μέχρι τον Ιούλιο του 2015 και οδήγησαν στο μνημόνιο, είναι γνωστές. Αυτό όμως που δεν έχει εξεταστεί λόγω της μικρής χρονικά απόστασης, και γι αυτό είναι παρακινδυνευμένα συνολικά συμπεράσματα, είναι το εκπληκτικό ποσοστό του 63% που συγκέντρωσε το ΟΧΙ στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου.
Ότι ήταν μια ψήφος στήριξης του Αλέξη Τσίπρα, είναι δεδομένο. Ότι ήταν μια εντολή για σκληρή γραμμή έναντι των δανειστών είναι επίσης δεδομένο. Ότι μεγάλο τμήμα του ελληνικού λαού αντιστάθηκε στις απειλές, τους εκβιασμούς, εσωτερικούς και εξωτερικούς, είναι επίσης σίγουρο. Ωστόσο, αυτό το ποσοστό συμπύκνωσε πολλές ακόμη τάσεις και αιτήματα της ελληνικής κοινωνίας που δεν έχουν ακόμη εκφραστεί σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Αυτό το ερώτημα θα απαντηθεί στην πορεία για να διαπιστωθεί αν αυτό το ποσοστό εκφράζει ή μπορεί να εκφράσει νέα κινήματα και κόμματα που στην πορεία θα αναδυθούν και θα έχουν στο επίκεντρό τους αιτήματα και θέσεις για μια νέα Ευρώπη, ή τον ευρωσκεπτικισμό στην πιο αρνητική του έκφραση, όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπου ενισχύονται ραγδαία τα ακροδεξιά κόμματα.
Δεν είναι, λοιπόν, μόνο ο ΣΥΡΙΖΑ που δεν πέτυχε τους στόχους του σε αυτή την φάση. Είχε προηγηθεί η παταγώδης αποτυχία της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ που ήταν πιο φιλικές δυνάμεις προς τους ισχυρούς της ΕΕ. Μιας Ευρώπης που κατά πολλούς βρίσκεται σε πορεία αποσύνθεσης.
Το όραμα των Ενωμένων Πολιτειών Ευρώπης δεν υπάρχει πουθενά. Η αλληλεγγύη δεν υπηρετείται ως ιδέα, αλλά προσφέρεται έναντι ανταλλαγμάτων για εθνικά συμφέροντα. Έχει ηττηθεί κατά συνέπεια η μεταπολεμική ευρωπαϊκή δεξιά στην παραδοσιακή, συντηρητική, αλλά δημοκρατική της μορφή και έχει γίνει έρμαιο των λεγόμενων αγορών. Έχει ηττηθεί επίσης η σοσιαλδημοκρατία, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ βρέθηκε υπό πολλαπλές πιέσεις με τους συσχετισμούς να είναι εφιαλτικοί εις βάρος του.
Αριστερά και ανισότητες
Ο κόσμος βιώνει ακόμη τις συνέπειες των ιστορικών αλλαγών του 1989-90, καθώς μετά την κατάρρευση του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού και την κυριαρχία του καπιταλισμού, οι αλλαγές που ακόμη δεν έχουν ολοκληρωθεί επηρέασαν τον κόσμο, κυρίως την Ευρώπη. Οι ανισότητες οξύνθηκαν, οι λεγόμενες αγορές κυριάρχησαν εις βάρος της κοινωνικής δικαιοσύνης, λειτουργούν χωρίς ουσιαστικό δημοκρατικό έλεγχο, έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν τα νομοθετικά σώματα και κλονίζουν ολόκληρα συστήματα και κράτη. Δεν ήταν ούτε ιδεοληπτικοί, ούτε ανόητοι οι του ΣΥΡΙΖΑ που πίστεψαν, έστω και για λίγο ότι μπορούσαν να αποσπάσουν μια συμφωνία στα μέτρα τους. Ρομαντικοί ήταν, όπως όλοι οι αριστεροί που δεν είχαν ποτέ κυβερνήσει. Τώρα όμως ξέρουν…
Η δεύτερη θητεία
Με αυτά τα δεδομένα και την ήττα της κυβέρνησης, η χώρα οδηγήθηκε σε εκλογές, τον περασμένο Σεπτέμβριο, μέσα σε εντελώς νέο σκηνικό. Ο ΣΥΡΙΖΑ διασπάστηκε με πάταγο, με τους κομμουνιστογενείς να αποχωρούν και να συγκροτούν τη ΛΑΕ. Η νέα εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ με ψηφισμένο μνημόνιο προκάλεσε τριγμούς στα άλλα κόμματα και αναγέννησε τις -ελάχιστες- προσδοκίες για μια πιο ήπια διαχείριση της κρίσης με το «παράλληλο πρόγραμμα». Η κυβέρνηση έχει δεσμευθεί ότι θα το φέρει στη Βουλή μετά το ασφαλιστικό, και από την τύχη του θα κριθούν πολλά για το μέλλον της.
Ουσιαστικά, όμως, τα προβλήματα της νέας κυβέρνησης είναι περισσότερα από όσα είχε στην πρώτη της θητεία. Γιατί, πέραν του ασφαλιστικού, οξύνεται το προσφυγικό πρόβλημα, σε βαθμό που ούτε η Ελλάδα ούτε η ΕΕ είναι σε θέση να διαχειριστούν, και ήδη οι πρώτες πολιτικές επιπτώσεις είναι φανερές στην Ευρώπη. Ταυτόχρονα, ο Αλέξης Τσίπρας αποκτά πραγματικό αντίπαλο με την εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη στην ηγεσία της ΝΔ.
Στο ασφαλιστικό, η κυβέρνηση θα δεχθεί τεράστιες πιέσεις από το ΔΝΤ για μειώσεις συντάξεων και πολλές ακόμη αλλαγές που είναι αμφίβολο αν μπορεί να τις διαχειριστεί η κυβέρνηση. Ο Σόιμπλε, παράλληλα, θέλοντας να ασκήσει περισσότερες πιέσεις για πλήρη προσήλωση στο μνημόνιο επαναφέρει το Grexit. Και όχι μόνο αυτό. Ο Σόιμπλε, αλλά και πολλοί ακροδεξιοί κύκλοι στην Ευρώπη έχουν αρχίσει να απειλούν την Ελλάδα ότι θα κλείσουν τα σύνορά τους και εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες θα εγκλωβιστούν στη χώρα μας.
Η Ευρώπη βρίσκεται σε παρακμή, χωρίς ιδέες και οράματα, σε οικονομική κρίση, σε πολιτική αδυναμία να κινηθεί προς τα εμπρός. Επιμένει, ωστόσο, στη συνταγή της λιτότητας. Γιατί μπορεί η συνταγή αυτή να είναι αποτυχημένη για όλα τα άλλα κράτη, είναι όμως επιτυχημένη για τη Γερμανία, που κερδίζει από την κρίση. Επομένως δεν είναι τόσο πειστική η θέση του Σόιμπλε όταν κάνει δηλώσεις, όπως τώρα στο Νταβός, υπέρ περισσότερης Ευρώπης.
Αυτό το διάστημα, η Ελλάδα και η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ είχαν τη συμπαράσταση των ΗΠΑ. Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας φρόντισε να μην διαταράξει τις γεωπολιτικές ισορροπίες, κάτι που ενδιέφερε την Ουάσιγκτον, και αυτό ήταν αρκετό για τις ΗΠΑ να στηρίξουν την Ελλάδα εντός του ευρώ, αλλά υπογράφοντας και μνημόνιο. Ο κ. Τσίπρας ήταν ιδιαίτερα θετικός κινούμενος αρκετές φορές μεταξύ Ουάσιγκτον, Βερολίνου, Μόσχας, ωστόσο η ισχύς του Βερολίνου στην ευρωζώνη ήταν ο καθοριστικός παράγοντας που διαμόρφωσε τις εξελίξεις.
Όμως το τι κάνει ο Σόιμπλε, αν και έχει την αξία του, είναι δευτερεύον. Η Ελλάδα πρέπει να αποφασίσει πώς η ίδια θα κινηθεί και οι ενδείξεις μετά την εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη δεν προοιωνίζονται θετικές. Η αρνητική εκ προοιμίου στάση του νέου προέδρου της ΝΔ στο ασφαλιστικό δεν γίνεται αντιληπτή, καθώς το κόμμα του έχει ψηφίσει το μνημόνιο. Το ερώτημα στο οποίο θα κληθεί να απαντήσει ο κ. Μητσοτάκης την Τρίτη στη Βουλή, στην προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση, είναι αν συμφωνεί με τις αλλαγές που προτείνει το ΔΝΤ ή θέλει πιο ήπιο ασφαλιστικό που υιοθετεί η κυβέρνηση. Η δημοκρατία δεν είναι πολυτέλεια, είναι οξυγόνο για τις κοινωνίες. Εν ονόματι της Δημοκρατίας, οι πολιτικές ηγεσίες οφείλουν να υπηρετήσουν την Ελλάδα ακόμη και διαφωνώντας, αλλά καταθέτοντας και προτάσεις. Πριν όμως ψηφίσει υπέρ ή κατά η ΝΔ, ο κ. Μητσοτάκης οφείλει τουλάχιστον να απολογηθεί για το κόμμα του που οδήγησε τη χώρα στη χρεοκοπία και να αναλάβει τις ευθύνες του. Τη χρεοκοπία της χώρας προσπαθεί να διαχειριστεί ο ΣΥΡΙΖΑ. Ο Αλέξης Τσίπρας δεν παρέλαβε χώρα ευημερούσα.
Διαχωριστικές γραμμές
Η Ελλάδα βρίσκεται σε κρίση. Δέχεται απειλές από τα ανατολικά, από την Τουρκία, δέχεται και απειλές από την Δύση. Βρίσκεται σε μια περιοχή που οι κίνδυνοι αποσταθεροποίησης είναι μεγάλοι.
Οι ανισότητες ταυτόχρονα οξύνονται. Η ψαλίδα μεταξύ πλουσίων και φτωχών μεγαλώνει. Πολλοί αναλυτές φοβούνται ότι ήδη έχει αρχίσει ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος. Οι οικονομολόγοι δεν βλέπουν εύκολη διέξοδο. Οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις είναι σοβαρές. Μια ατμόσφαιρα ανησυχίας δημιουργείται στην ευρωπαϊκή ήπειρο, οι φόβοι για έναν νέο μεσαίωνα είναι για πολλούς υπαρκτοί.
Στο ερώτημα αν πέτυχε ή απέτυχε ο ΣΥΡΙΖΑ ή αν έχει κάνει ήδη τον κύκλο του, η άμεση απάντηση είναι λάθος. Ο ΣΥΡΙΖΑ ενέπνευσε μεγάλο μέρος του λαού, αλλά απέτυχε να τον δικαιώσει προς το παρόν. Η αποτυχία του 2015, ήταν ένας καταναγκαστικός συμβιβασμός και όχι ιστορική ήττα. Γιατί η αριστερά συνεχίζει να εκφράζει φτωχούς, άνεργους, συνταξιούχους, ανθρώπους του πνεύματος, πολίτες με οικολογικές ευαισθησίες, ενσαρκώνει ελπίδες για ανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας και της αξιοπρέπειας του λαού.
Στο ερώτημα αν υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των κομμάτων, η απάντηση είναι κατηγορηματικά ναι και μάλιστα πολύ ισχυρές. Τις διαχωριστικές γραμμές αρνούνται όσοι ωφελούνται από την εξαθλίωση των εργαζομένων, όσοι ελέγχουν αγορές, κόμματα, κοινοβούλια ομάδες πίεσης. Οι ίδιοι υψώνουν τις διαχωριστικές γραμμές όχι οι κοινωνίες. Όσο οι διαχωριστικές γραμμές ήταν αποδεκτές, όπως στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης, η χώρα πέρα από τις αδυναμίες της έκανε και σημαντικά βήματα προόδου. Ουδέποτε οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις προκάλεσαν βλάβη στη χώρα. Οι αρνητές των διαχωριστικών γραμμών θέλουν να μείνουν τα πράγματα ως έχουν. Η ακινησία είναι θάνατος για ένα πολιτικό σύστημα και η Ελλάδα βίωνε αυτό ακριβώς το πρόβλημα μέχρι τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ.
Τις διαχωριστικές γραμμές επιβεβαιώνουν εκατομμύρια ανέργων, αδικημένων, οι φόροι των πολιτών που πηγαίνουν στις διασώσεις τραπεζών, στο ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς των πολυεθνικών, τα στρατηγήματα των offshore, που δήθεν δεν μπορούν να ελέγξουν, οι νομοθεσίες που καταργούν εργασιακά δικαιώματα, που διαλύουν το κοινωνικό κράτος. Όσο υπάρχουν ανισότητες η αριστερά θα υπάρχει, και σε αυτό το πολιτικοοικονομικό πλαίσιο ο ΣΥΡΙΖΑ έχει ρόλο- κατά συνέπεια όσοι μιλούν για κατάρρευσή του αγνοούν ιστορικά δεδομένα. Εννοείται ότι όλα θα κριθούν από το ίδιο το κόμμα και την ικανότητά του να ανασυνθέσει ένα νέο αφήγημα για τη χώρα. Αν αυτό μπορεί να γίνει μέχρι το συνέδριο του Απριλίου, τότε ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να ενισχύσει τις συνθήκες κυριαρχίας του.
Η όξυνση του αντιπολιτευτικού λόγου από τον Κυριάκο Μητσοτάκη θα οξύνει και τις διαχωριστικές γραμμές με τον ΣΥΡΙΖΑ, που σταδιακά θα συσπειρωθεί. Η αναζήτηση ενός νέου σχήματος από το Ποτάμι, το ΠΑΣΟΚ και άλλες δυνάμεις δεν μπορεί να γίνει με τα υλικά της χρεοκοπίας και την πρόσδεσή τους στο κατεστημένο, άρα δεν μπορούν να εκφράσουν κοινωνικές ανάγκες και ιδέες, γι αυτό είναι καταδικασμένα να αποτύχουν. Αυτό θα ενισχύσει τους δύο ιδεολογικούς πόλους, τον ΣΥΡΙΖΑ και τη ΝΔ.
Μεγάλα κοινωνικά τμήματα ελπίζουν ακόμη στον ΣΥΡΙΖΑ και δεν είναι καθόλου πιθανό να συγκινηθούν από τη ΝΔ. Το πρόβλημα για τον ΣΥΡΙΖΑ είναι ότι δεν έχει συμμάχους (οι ΑΝΕΛ είναι στο εκλογικό όριό τους) και αν αλλάξει τον εκλογικό νόμο προς το αναλογικότερο οι δυσκολίες θα μεγαλώσουν. Υπό αυτή την οπτική οι ενδοαριστερές συγκρούσεις π.χ. με την ΛΑΕ είναι λάθος. Όπως έκαναν λάθος κάποιοι στον ΣΥΡΙΖΑ, που θεώρησαν ότι η κρίση στη ΝΔ θα την οδηγήσει στην αποσύνθεση. Η ΝΔ δεν έχει ξεπεράσει την κρίση και ίσως προκληθεί νέα εσωκομματική κρίση αν κινηθεί προς την ακροδεξιά, αλλά εκφράζει μια παράταξη, και οι παρατάξεις εξουσίας είναι ισχυροί μηχανισμοί που ενώνονται πολύ πιο εύκολα από την αριστερά.
Οι μήνες μέχρι το καλοκαίρι θα είναι γεμάτοι ένταση, ιδεολογικά και πολιτικά πάθη, αντιπαραθέσεις και αντιθέσεις. Το ασφαλιστικό, η αξιολόγηση, το προσφυγικό, το θέμα του χρέους θα είναι στο επίκεντρο, όπως και οι νέες απειλές για έξοδο από την ευρωζώνη και τη Συνθήκη Σένγκεν. Η χώρα θα κληθεί εκ νέου να αποφασίσει ποιον δρόμο θα πάρει.
Τι μας δίδαξαν οι εκλογικές νίκες του ΣΥΡΙΖΑ; Ότι η αριστερά εκφράζει κοινωνικές ανάγκες, και παρά τα λάθη και τις αδυναμίες της, αποτελεί την ελπίδα για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού που συνθλίβονται από άδικα, ενίοτε διεφθαρμένα, πολιτικά και οικονομικά συστήματα, και αναζητούν στηρίγματα στην Αριστερά για έναν καλύτερο κόσμο και μια καλύτερη ζωή. Η μεγάλη πρόκληση για τον ΣΥΡΙΖΑ είναι να κρατήσει αυτές τις δυνάμεις, και θα τις κρατήσει μόνο αν κρατήσει ζωντανά τα οράματά τους.