Ουδέποτε αποδέχθηκε τη διζωνική: Η ΕΔΕΚ από το 1975 είχε ξεκαθαρίσει πως απορρίπτει λύση με περιορισμούς και σύνορα
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Όταν οι Έλληνες της Μεγαλονήσου είπαν το ΟΧΙ: Πέρασαν 20 χρόνια από την καταψήφιση του φιλοτουρκικού Σχεδίου Ανάν, το υποστήριξαν γνωστοί πολιτικοί σε Κύπρο και Ελλάδα (video)
Προσηλωμένοι στο τάμα της επιστροφής, δήλωσε η υπουργός Γεωργίας στο μνημόσυνο του Γιατρού: Φωτεινός οδοδείκτης στον αγώνα για απελευθέρωση o Βάσος Λυσσαρίδης (video)
ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Από πολύ νωρίς, μετά την τουρκική εισβολή του 1974, όταν άρχισαν να εμφανίζονται τα σενάρια για διζωνική, το Σοσιαλιστικό Κόμμα ΕΔΕΚ, είχε ξεκαθαρίσει πως τέτοιας μορφής λύσης δεν αποδέχεται. Πέραν από τις δημόσιες τοποθετήσεις που μπορεί να ανατρέξει κάποιος για να επιβεβαιώσει τα πιο πάνω, υπάρχουν και σωρεία ντοκουμέντο. Συνεπώς, η απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής, της 10ης Μαΐου, δεν μπορεί να θεωρείται αποκήρυξη της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας αλλά επικαιροποίηση της θέσης του κόμματος, καθώς εκτός των άλλων, υπάρχουν νέα δεδομένα και βρισκόμαστε σε δυσχερέστερη θέση.
Σε εσωτερικό ενημερωτικό δελτίο της ΕΔΕΚ ( Ιούλιος 1976) δημοσιεύεται συνέντευξη του Βάσου Λυσσαρίδη στο ΡΙΚ. Μεταξύ άλλων σημείωνε πως θα ήταν αδιανόητο να αναφερόμαστε σε ενιαίο κράτος με σύνορα και φραγμούς στη διακίνηση, όταν αυτοί οι φραγμοί ολοένα και καταρρίπτονται ακόμα και στα διάφορα κράτη. Συνέχιζε δε λέγοντας και τα εξής: …Η Κύπρος θα πρέπει να αποτελέσει μια ενιαία οικονομική μονάδα. Διαφορετικά θα υπάρξουν δυο παρασιτικά προτεκτοράτα με τα σπέρματα του μελλοντικού αφανισμού. Η ενιαία οικονομική οντότης θα αποτελέσει βάση για τη συνεργασία των δυο κοινοτήτων κατά τάξεις και έτσι θα διευκολύνει την διακοινοτική ανάμιξη. Οι Έλληνες και Τούρκοι έχουν ταυτότητα ταξικών συμφερόντων και μπορούν να συνεργασθούν πάνω σε αυτή τη φάση». Σε άλλο ενημερωτικό δελτίο του κόμματος ( δεν φέρει ημερομηνία, αλλά από τις αναφορές φαίνεται ότι κυκλοφόρησε ζώντος του Μακαρίου, δηλαδή, πριν το 1977), μεταξύ άλλων σημειώνονται τα εξής: «Θα πρέπει σαφώς να τοποθετηθεί η Τουρκία και ο εκπρόσωπος της στις διαπραγματεύσεις (γιατί ο Ντενκτάς αποτελεί ουσιαστικά εκπρόσωπο της Άγκυρας και όχι των Τουρκοκυπριακών μαζών), μπροστά στο καθαρό ερώτημα, αν είναι διατεθειμένοι να συζητήσουν λύση μέσα στα πλαίσια των αποφάσεων του ΟΗΕ, που αποκλείουν καταναγκαστική μετακίνηση πληθυσμών. Δεν χρειάζεται να καταδείξουμε πώς η διζωνική ομοσπονδία είναι ολότελα έξω από το πνεύμα και είναι απαράδεκτο να αποτελέσει καν θέμα προς συζήτηση».
Ο Βάσος Λυσσαρίδης σε συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου( 17.2.1977) είπε μεταξύ άλλων ότι «…επί της ουσίας οι αρχές εγκαταλείπονται ντε φάκτο και όταν προτείνεται η σε χάρτη διζωνική λύση. Γιατί οποιοδήποτε και αν προσφερθεί στην τουρκοκυπριακή πλευρά θα προβάλλετο το επιχείρημα πώς η περίληψη των Τουρκοκυπρίων και των Ελληνοκυπρίων που δικαιούνται εγκατάσταση στην περιοχή θα αυξάνει την πληθυσμιακή αναλογία σε σύγκριση με την περιοχή και θα συγκρούεται με τη βιωσιμότητα της περιοχής. Θα καλούμαστε εμείς να αποδείξουμε πώς θα εφαρμοσθούν οι αρχές μια και έχουμε αποδεχθεί την σε χάρτη διζωνική και πριν εξασφαλισθεί το δικαίωμα στους πολίτες να εκλέξουν ελεύθερα τον τόπο διαμονής. Έτσι το δικαίωμα εγκατάστασης θα παραμερισθεί αυτόματα. Άλλωστε αυτόματα παραμερίζεται για τους Τουρκοκύπριους πού παραμένουν όμηροι της ηγεσίας τους στην περιοχή πού τυχόν θα έχει συμφωνηθεί…»
Στην εφημερίδα-περιοδικό σοσιαλιστική έκφραση ( Αύγουστος- Σεπτέμβρης 1975, αριθμός φύλλου 9), τότε εκφραστικού οργάνου της Σοσιαλιστικής Νεολαίας ΕΔΕΝ, σε άρθρο καταγραφόταν η εξής θέση: «Για να βρεθεί όμως λύση στο Κυπριακό πρέπει είτε να επιβληθούν τα ιμπεριαλιστικά σχέδια είτε να γίνει ξεκάθαρο πώς θα χρεωκοπήσουν. Για να χρεωκοπήσουν όμως χρειάζεται αγώνας και ακριβώς αυτό τον αγώνα είναι που προσπαθούν απεγνωσμένα να αποφύγουν οι ιμπεριαλιστές και τα προγεφυρώματά τους στην Κύπρο. Σε αυτή τους την προσπάθεια βρίσκουν τους ρεαλιστές του συμβιβασμού που προσπαθούν να εξιλεώσουν τον Ντενκτάς προσφέροντας τη μια παραχώρηση μετά την άλλη, προσφέροντας ‘’γην και ύδωρ’’. Φαίνεται πια ξεκάθαρα πώς ο «ρεαλισμός» της διζωνικής ομοσπονδίας θα αποτελέσει το κύριο θέμα καμπάνιας των συμβιβαστών στις εβδομάδες που ακολουθούν…» Δυο ημέρες πριν να εγκριθούν οι προτάσεις της Ελληνοκυπριακής πλευράς, στις 23 Μαρτίου 1977, ο Λυσσαρίδης σε ομιλία του υποστήριξε ότι «η ελευθεροεπικοινωνία δεν μπορεί να τίθεται με όρους, διότι άμα τεθεί με όρους, θα δημιουργήσουμε δυο χωριστά κράτη και ένα τουρκικό προγεφύρωμα το οποίο θα χρησιμοποιηθεί μελλοντικά για κατάληψη ολόκληρης της Κύπρου. Εκείνο που φοβούμαι, είναι το εξής: Θα μας οδηγήσουν από τη μια υποχώρηση στην άλλη. Όταν έγιναν το 1975 οι προτάσεις η ΕΔΕΚ δεν ήθελε ποτέ αυτές τις προτάσεις, γιατί προέβλεπε ότι σιγά-σιγά θα οδηγούσαν σε διζωνικές και σε άλλης μορφής προτάσεις που θα μας αναγκάσουν να κάνουμε νέες υποχωρήσεις. Και πάλι δεν θα γίνει λύση αλλά οι υποχωρήσεις θα μείνουν. Θα δεχθούμε πρώτα τη διζωνική, θα δεχθούμε μετά τα ποσοστά, θα δεχθούμε τη μη επάνοδο των προσφύγων και τότε θα μας πουν: Τι την θέλετε την ισχυρή κεντρική κυβέρνηση εφόσον θα υπάρχουν αυτές οι προϋποθέσεις. Για να έχουν και οι Τούρκοι κάποιο λόγο στις ελληνικές υποθέσεις; Καλύτερα ο καθένας στο σπίτι του, πού σημαίνει δυο κράτη».
Σημειώνεται ότι η ΕΔΕΚ αντιτίθετο στην αποστολή χάρτου γιατί θεωρούσε την αποστολή του Αμερικανού απεσταλμένου Κλίφορντ ως παγίδα. Σημειώνεται συναφώς ότι στις συνεδριάσεις του Εθνικού Συμβουλίου του Μαρτίου 1977, εκείνοι που διαφώνησαν με τη διζωνική ως αποτέλεσμα της υποβολής προτάσεων ήταν ο Βάσος Λυσσαρίδης, ο Κρίτων Τορναρίτης και ο Μιχαλάκης Τριανταφυλλίδης.
Απέρριψε πολυπεριφερειακή ο Μακάριος, που έβλεπε πολλούς κινδύνους
Ο ΜΑΚΑΡΙΟΣ παρουσιαζόταν να έχει επιφυλάξεις για την υπό συζήτηση μορφή της λύσης ενώ αναλύει γιατί δεν αποδέχεται την πολυπεριφερειακή ομοσπονδία. Σύμφωνα με τα πρακτικά των συνεδριάσεων της περιόδου εκείνης, «κατά τη γνώμη του Μακαριωτάτου τόσον η διζωνική λύσις όσο και η πολυπεριφερειακή ενέχουν κινδύνους τελικής διχοτομήσεως. Μια πολυφερειακή λύσις είπεν ο Μακαριώτατος δεν έχει ολιγώτερους κινδύνους διά διχοτόμησιν από τη διζωνικήν διότι εφόσον η τουρκοκυπριακή πλευρά απαιτεί ήδη διά των προτάσεων μας του ΄’76, εδέχθημεν όπως μια περιφέρεια εις τον βορρά θα είναι ενιαία και σημαντικής εκτάσεως, ουσιαστικώς η προταθείσα πολυφερειακή λύσις ισοδυναμεί εις μεγάλο βαθμό με διζωνική. Και επιπλέον προστίθενται και μερικά καντόνια εις μερικάς περιοχάς των οποίων η συνολική έκτασις ως ήδη έχουμε προτείνει ανέρχεται 3% περίπου εις τον Νότον πράγμα τον οποίον σημαίνει περίληψιν και ελληνικών χωριών εις τα τοιαύτα καντόνια τα οποία χωριά είναι σήμερον ελεύθερα. Αφετέρου τοιαύτα καντόνια παρουσιάζονται διεθνώς ως είδος γκέτο με πολύ κακήν απήχησιν διεθνώς (νοείται) τελευταίως ότι εις περίπτωσιν πολυφερειακής ή διζωνικής λύσεως αι αναφερθείσαι βασικαί αρχαί πρέπει να είναι απολύτως σεβασταί. Κατά τας συνομιλίας μου μετά του κ. Ντενκτάς συνεφωνήσαμεν ότι αι πρακτικαί δυσκολίαι διά την τουρκοκυπριακήν πλευρά ως εκ της εφαρμογής των βασικών τούτων αρχών θα συζητηθούν. Εγώ δεν νομίζω ότι θα υπάρξουν σοβαραί πρακτικαί δυσκολίαι διότι δεν πιστεύω ότι μεγάλος αριθμός Ελληνοκυπρίων θα επιθυμούν να επιστρέψουν εις τας οικίας των υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση. Διότι αφενός μεν δεν θα είναι βέβαιο διά το μέλλον των και αφετέρου θα ησθάνοντο ανασφάλειαν τέτοια είτε λόγω ενεργειών ανεύθυνων τουρκοκυπρίων είτε λόγω της πολιτικής της τουρκοκυπριακής διοικήσεως. Οι ελληνοκύπριοι εκτοπισμένοι θα πρέπει απαραιτήτως να έχουν ελευθερίαν εκλογής είτε δι΄ επιστροφήν των είτε δι΄’ αποζημιώσεων εάν επιλέξουν να μην ασκήσουν το δικαίωμα επιστροφής των. Υπό την ως άνω έννοια εγώ δεν είμαι πλέον υπέρ της πολυφερειακής λύσεως αλλά είμαι υπέρ της διπεριφερειακής» (ιστορική εγκυκλοπαίδεια, Παναγιώτη Παπαδημήτρη, 1974-1978, σελ. 98).