Η τέχνη είναι πάθος… Δεν την παντρεύεσαι νόμιμα… Τη βιάζεις: Edgar Degas (1834-1917)
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Η τέχνη στην καθημερινότητα: Πιάνο με 3d εκτυπωτή, πλήκτρα στη γλώσσα braille, κατασκευές με τα γνωστά «τουβλάκια»- Φαεινές ιδέες μαθητών σε διαγωνισμό στην Ξάνθη [photos]
Οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών έδωσαν 60 δισεκ. στην Ουκρανία και για όλους τους αγρότες των 27 χωρών-μελών πρόβλεψαν 54! Η τέχνη και ο «τράγος» ή γιατί η Ε.Ε. πάει από το κακό στο χειρότερο…
της Τόνιας Μανιατέα*
Ξέρω. Είναι ασχημοσύνη προς το ον ή προς την τέχνη. Μπορεί και ύβρις. Αλλά δεν με νοιάζει. Έτσι κι αλλιώς, ο καθείς στρογγυλοκάθεται στον αυτοπροσδιορισμό του. Όλοι, μα όλοι, έχουν μια εικόνα για τον εαυτό τους. Συνήθως καλή. Ε, κάποιοι, ας έχουν κακή. Κι ας μη στρογγυλοκάθονται.
Ίσως, λοιπόν, είναι ασχημοσύνη προς τον Μαγιακόφσκυ, που έγραψε πως «η τέχνη δεν είναι καθρέφτης, όπου καθρεφτίζεται ο κόσμος, αλλά ένα σφυρί με το οποίο του δίνουμε σχήμα». Λυπάμαι. Αγαπητέ τρόφιμε του επέκεινα, η τέχνη μπορεί να γίνει ο καθρέφτης όπου καθρεφτίζεται ένας άγριος, τρομακτικός κόσμος. Μπορεί να γίνει και το σφυρί που θα τον θρυμματίσει…
Πριν καιρό, αυτή η αμφιλεγόμενη καλλιτέχνις της Performance Art, η γυναίκα που με την τέχνη της βάζει σε μόνιμη ακροβασία το σώμα και την ψυχή, η Μαρίνα Αμπράμοβιτς, έγινε η πρωταγωνίστρια ενός δικού της καλλιτεχνικού δρώμενου, υπό τον τίτλο «ρυθμός 0», με ανατριχιαστικά αποτελέσματα.
Η αίθουσα του δρώμενου είναι το ναπολιτάνικο studio Morra. Η καλλιτέχνις αυτοδιατίθεται στις… βουλές του κοινού της. Αραδιάζει σ΄ έναν πάγκο από ακίνδυνα έως εξόχως επικίνδυνα αντικείμενα (από ένα φτερό κι ένα λουλούδι, έως ξυράφια, μαχαίρια, ένα γεμάτο περίστροφο…) και στέκεται στη μέση του χώρου, έχοντας κρεμάσει μία ταμπέλα με οδηγίες: Στο τραπέζι υπάρχουν 72 αντικείμενα. Το καθένα από αυτά μπορεί να χρησιμοποιηθεί επάνω μου, όπως εσείς επιθυμείτε. Εγώ είμαι το αντικείμενο. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αναλαμβάνω όλη την ευθύνη. Διάρκεια έξι ώρες (20:00-02:00).
Στην αρχή το κοινό είναι «μουδιασμένο». Επαναλαμβάνω: Το κοινό. Το φιλότεχνο. Οι άνθρωποι που ήρθαν να δουν την έκφραση της τέχνης. Μια γυναίκα στη μέση μιας άδειας σάλας στη διάθεσή τους… Ανάμεσα στους επισκέπτες είναι ο κριτικός τέχνης Τόμας Μακέβιλεϊ. Περιγράφει την εμπειρία σαν εφιάλτη…
Πρώτα πλησίασαν «το αντικείμενο» οι φωτογράφοι. Έπειτα, οι επισκέπτες πλησίασαν τον πάγκο με τα αντικείμενα. Αρχικά διάλεξαν τα ακίνδυνα κι όσο η ώρα περνούσε, το σκοτάδι απλωνόταν μαζί με τα πιο ταπεινά ένστικτα. Η βία και η σεξουαλική παρενόχληση κλιμακωνόταν. Από το υπέροχο τριαντάφυλλο του πάγκου χρησιμοποιήθηκαν μόνο τα αγκάθια για να βυθιστούν στη σάρκα, που προηγουμένως κάποιος… φιλότεχνος είχε φροντίσει να απαλλάξει από τα ρούχα χρησιμοποιώντας ένα ξυράφι. Την έβαλαν να γονατίσει, για να μπορούν να την ταπεινώσουν. Την άγγιξαν στα πιο απόκρυφα σημεία, τη χάιδεψαν, την εξευτέλισαν, τη χαράκωσαν και στο τέλος της έβαλαν το περίστροφο στο χέρι και το έστρεψαν επάνω της…
«Ήταν τόσο αφοσιωμένη στο έργο, που δεν θα αντιστεκόταν στον βιασμό ή και τον φόνο…» περιγράφει ο κριτικός.
Οι ώρες περνούσαν κι η καλλιτέχνις υφίστατο κάθε έκρηξη της ανθρώπινης κτηνωδίας. Όταν έκλεισε το διάστημα των έξι ωρών, κινήθηκε και περπάτησε στον χώρο. ΟΥΔΕΙΣ εκ των παρισταμένων «οπαδών» της τέχνης της, τόλμησε να την κοιτάξει στα μάτια. Σε ελάχιστα λεπτά η αίθουσα άδειασε.
«Ένιωθα βιασμένη, μου έκοψαν τα ρούχα, με τσίμπησαν με αγκάθια, μ΄ έκοψαν με ξυράφια, με σημάδεψαν με το όπλο» λέει η Αμπράμοβιτς. Όσο για τον σοκαρισμένο Μακέβιλεϊ… «Όταν τελείωσαν οι έξι ώρες κι εκείνη άρχισε να περπατάει ανάμεσα στο κοινό, κανείς δεν ήθελε πια οποιασδήποτε μορφής επαφή μαζί της. Δεν ήθελαν να θεωρηθούν υπεύθυνοι ή να κριθούν για ό,τι είχαν κάνει. Ήθελαν να ξεχάσουν ό,τι είχαν κάνει…».
Δεν ξέρω αν είναι τέχνη και δεν είμαι εγώ αυτή που θα κρίνει τον τρόπο με τον οποίο επιλέγει να εκφραστεί ένας καλλιτέχνης. Άλλωστε, η Αμπράμοβιτς δίνει το στίγμα της 40 χρόνια τώρα… Το σίγουρο είναι πως «η μεταφορά της αλήθειας επί σκηνής», αυτό που δεκαετίες τώρα επιδιώκει να περάσει με την τέχνη της, βρήκε απόλυτη εφαρμογή στο «ρυθμός 0».
Αλλά δεν είναι ο θρίαμβος της τέχνης, με όποια μορφή, που επιθυμώ να μνημονεύσω. Είναι ο τρόμος των αποτελεσμάτων της, όταν αυτή γίνεται εργαλείο ψυχαναλυτικής διαδικασίας. Γιατί πώς η τέχνη, αν δεν προκαλεί, μπορεί να ξετρυπώσει τα σώψυχα του δημιουργήματος … φύσης ή θεού, τι σημασία έχει;- που θα αποτελεί πάντα το μεγάλο μυστήριο… Αυτή η τέχνη, που διόλου υποκειμενική είναι, που δεν απηχεί την προσωπική αισθητική, που δεν επιβάλλεται στην κοινή λογική, είναι ο θρυμματισμένος -κατά Μαγιακόφσκυ- καθρέφτης του ανθρώπου, που αποτυπώνει τα πιο ζοφερά, τα πιο αποκρουστικά, τα πιο δραματικά, τα πιο αντιφατικά ένστικτά του. Είναι η ακόμη μια απόδειξη του Νίτσε, ότι είμαι αυτός, μη με περάσετε για άλλον, και ζω από τις πιστώσεις μου…
- Η Τόνια Μανιατέα είναι δημοσιογράφος.