Ήπειρος: Οι δύο καλύβες, το αναμμένο πουρνάρι και τα «σπάργανα του Χριστού»
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Παλιές παραδόσεις και έθιμα που έρχονται από το βάθος του χρόνου, που μεταφέρθηκαν από γενιά σε γενιά κι έχουν ρίζες ή επιρροές από την αρχαιότητα, τη θρησκεία και την ιστορική διαδρομή ενός τόπου μακρινού της Καισάρειας στην Καππαδοκία, έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες το 1924, στην νέα τους πατρίδα που την ονόμασαν Νεοκαισάρεια Ιωαννίνων.
Οι Καππαδόκες πρόσφυγες είχαν μεγάλη πίστη, γι’ αυτό πρώτο τους μέλημα ήταν να χτίσουν Ιερό Ναό αφιερωμένο «στον δικό τους Άγιο», τον Μέγα Βασίλειο, που είχε διατελέσει επίσκοπος Καισαρείας. Στην πλατεία του χωριού, από τότε μέχρι σήμερα, τις Χριστουγεννιάτικες μέρες, οι βαθειά θρησκευόμενοι πρόσφυγες στήνουν δύο καλύβες. Η πρώτη είναι αφιερωμένη στη γέννηση του θείου βρέφους, και η δεύτερη στον Μέγα Βασίλειο, τον άγιο της Πρωτοχρονιάς για να θυμίζει σε όλους, όπως η υπογραμμίζει η Πρόεδρος του Μικρασιατικού Συλλόγου Νεοκαισάρειας Ιωαννίνων πως, «έρχεται από την Καισαρεία ,όπως λένε τα κάλαντα μας , κρατάει πένα και χαρτί, βιβλία, είναι φιλάνθρωπος, φοράει μόνο το ράσο του, χωρίς να σέρνουν το έλκηθρο του τάρανδοι και ελάφια».
Πιστή στην παράδοση, η κάθε οικογένεια στην Νεοκαισάρεια τηρεί με θρησκευτική ευλάβεια τα έθιμα της πατρίδας. Γλυκά και φαγητά τις ημέρες των Χριστουγέννων έχουν τον δικό συμβολισμό.
«Χερσέ», το ευλογημένο από την Παναγιά φαγητό, όπως λένε οι πρόσφυγες
Την παραμονή των Χριστουγέννων, στο κάθε σπίτι η νοικοκυρά μαγειρεύει «χερσέ», σιτάρι μαζί με κοτόπουλο και πριν το σερβίρει στο τραπέζι για την οικογένεια, πηγαίνει πιάτα με το φαγητό στους γείτονες. Το σιτάρι και το κοτόπουλο αποτελούν τροφή για ζώα και ανθρώπους, γι’ αυτό το φαγητό, συμβολίζει την επάρκεια των αγαθών στο κάθε σπίτι. Σύμφωνα με την παράδοση η Παναγία, βρήκε αυτή την τροφή κοντά στην φάτνη για να φάει, γι’ αυτό είναι το ευλογημένο των Καππαδόκων φαγητό της προσφοράς και το μοιράζουν.
Το «κετέ» και το γλυκό «σινί», είναι τα εδέσματα των γιορτινών ημερών, που δεν λείπουν από κανένα σπίτι. Το «σινί», γίνεται με χειροποίητο φύλλο, καρύδια και καμένο αλεύρι. Το «κετέ», είναι τσουρέκι σε σχήμα σαλίγκαρου, ενώ το μυστικό του βρίσκεται βούτυρο με καμένο αλεύρι.
Από το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι, δεν λείπει η βασιλόπιττα, καθώς η «ιστορία» της, είναι άμεσα συνδεδεμένη με την μακρινή τους πατρίδα την Καισαρεία. Σύμφωνα με την παράδοση τους, όταν επί Επισκόπου Βασιλείου, οι χριστιανοί υπέστησαν μεγάλο διωγμό, προκειμένου να σώσουν την πόλη της, μάζεψαν τα χρυσαφικά τους για να τα προσφέρουν ως αντάλλαγμα, ώστε να σταματήσουν οι διωγμοί.
Όταν ο τύραννος ηγεμόνας και οι στρατιώτες του λεηλατούσαν την Καισαρεία, μια μεγάλη λάμψη στον ουρανό και ένα χρυσός καβαλάρης, που ήταν ο μάρτυρας άγιος Μερκούριος, τους αφάνισε και σταμάτησε η καταστροφή. Τα χρυσαφικά που είχαν συγκεντρωθεί έπρεπε να επιστραφούν στους χριστιανούς της πόλης. Ο Επίσκοπος Βασίλειος, επειδή ήταν πολύ δύσκολο να γίνει δίκαιη επιστροφή, πρότεινε οι γυναίκες να ζυμώσουν μικρές πίτες μέσα στις οποίες τοποθέτησε ένα χρυσαφικό και τις μοίρασε στους πιστούς. Ως εκ θαύματος ο καθένας βρήκε μέσα στην πίτα, ό,τι ήταν δικό του. Από τότε η βασιλόπιτα με το «φλουρί», συμβολίζει τη χαρά, τη δικαιοσύνη και την ηρεμία στο κάθε σπίτι.
Το αναμμένο πουρνάρι
Ένα πολύ παλιό έθιμο στην Ήπειρο που συναντάται με μικρές παραλλαγές στις διάφορες περιοχές είναι «το αναμμένο πουρνάρι», που συμβολίζει τους βοσκούς που πήγαν για να προσκυνήσουν το θείο βρέφος και για να βλέπουν μέσα στην νύχτα είχαν ανάψει ένα ξερό πουρνάρι.
Ειδικότερα, το έθιμο τηρείται στα χωριά της Άρτας. Όποιος επισκεφτεί το σπίτι του γείτονα, για να πει χρόνια πολλά, καθώς και οι παντρεμένοι, που θα πάνε στο πατρικό τους για τις ευχές, κρατούν ένα κλαρί από πουρνάρι που το ανάβουν στον δρόμο. Όπως τρίζουν τα φύλλα του καθώς καίγονται, εύχονται στον κάθε νοικοκύρη να μεγαλώνει η φαμίλια, να προκόβουν τα κοπάδια.
Στα Γιάννενα τηρείται παραλλαγή του εθίμου. Δεν κρατούν το πουρνάρι αναμμένο στο χέρι τους, αλλά στη χούφτα τους έχουν δαφνόφυλλα και πουρναρόφυλλα, που τα πετάνε στο τζάκι, μόλις μπουν στο σπίτι.Καθώς τα φύλλα καίγονται πετάνε σπίθες, εύχονται: «Αρνιά, κατσίκια, νύφες και γαμπρούς!».
«Τα σπάργανα του Χριστού», είναι το έθιμο που έρχεται από πολύ παλιά και θεωρείται σημαντικό για τα Χριστούγεννα στην Ήπειρο. Πρόκειται για τηγανίτες ψημένες μέσα στο τζάκι πάνω σε πυρωμένη πέτρα που στη συνέχεια μελώνουν σε ζαχαρόνερο, καρύδια και κανέλα.Τις τηγανίτες τις έτρωγαν το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων.