Ο Ανεπιθύμητος Νεκρός: Πώς ο Καζαντζάκης κέρδισε μέσα από το φέρετρο τους Ζηλωτές
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Ο δημοσιογράφος Γιώργος Πράτανος, στο πρώτο του βιβλίο, καταπιάνεται με τα όσα διαδραματίστηκαν τις δέκα ημέρες που έμεινε άταφος ο μεγάλος Κρητικός διανοητής.
Αν και νεκρός, ο Νίκος Καζαντζάκης, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες διανοητές της σύγχρονης Ελλάδας, καταφέρνει για άλλη μια φορά να νικήσει τους μισαλλόδοξους εχθρούς του: Τις παραθρησκευτικές και παρακρατικές οργανώσεις που θέλησαν να τον εξευτελίσουν, ακόμη και όταν εκείνος βρισκόταν στο φέρετρο.
Αυτό το character assassination των φονταμελιστών συμπατριωτών του διήρκεσε περίπου 30 χρόνια. Η ιστορία για τα όσα συνέβησαν τις 10 ημέρες που παρέμενε άταφος δεν είναι πολύ γνωστή. Ο συγγραφέας Γιώργος Πράτανος, με την παρότρυνση του Σωτήρη Χατζάκη (ηθοποιός/σκηνοθέτης, πρώην Διευθυντής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδας, πρώην Διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου), που του ζήτησε να του το γράψει για να το κάνει θεατρική παράσταση, άρχισε να ψάχνει αυτόπτες μάρτυρες στην Κρήτη. Στην πορεία της έρευνας, ανακάλυψε τον πιο σημαντικό: Τον μοναδικό ιερέα που τον έψαλλε στην ταφή.
Εκείνος, μίλησε στον συγγραφέα για τους ζηλωτές που έστειλε στην Κρήτη ο γνωστός σκοταδιστής Αυγουστίνος Καντιώτης, όπου και αποδοκίμαζαν τον νεκρό (!), για την αγωνιώδη τηλεφωνική συνομιλία του Μητροπολίτη Κρήτης, Ευγένιου, με τον Πατριάρχη Αθηναγόρα για να ρωτήσει τι να κάνει: να χοροστατήσει στην επιμνημόσυνη δέηση του Καζαντζάκη ή όχι!
Προτίμησε να γράψει το βιβλίο σε μορφή μυθιστορήματος, βασισμένο στα αληθινά γεγονότα. Είχε όμως ένα πρόβλημα: Ενώ η εξιστόρηση ακολουθεί την Ελένη Καζαντζάκη και τα όσα βιώνει στο δρόμο προς την ταφή του συζύγου της, έπρεπε να βρει έναν «ήρωα» στην Αθήνα, ο οποίος θα δίνει το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής (1957). Για καλή του τύχη -επειδή δεν ήθελε να είναι ο ήρωας του φανταστικός, ανακάλυψε πως το πρώτο μεγάλο ρεπορτάζ του Φρέντυ Γερμανού ήταν η κάλυψη της κηδείας του Νίκου Καζαντζάκη -ήταν 23 χρόνων τότε.
Έτσι, το βιβλίο κινείται σε δύο άξονες:
- Τα όσα ζει και αναπολεί η Ελένη σε προσωπικό επίπεδο.
- Τα όσα βιώνει και ερευνά ο ρεπόρτερ Φρέντυ.
Όταν τελείωσε το βιβλίο σκέφτηκε πως θα ήταν πραγματικά σπουδαίο να υπάρχει οπτικοποιημένη η ιστορία στο εξώφυλλο. Είχε λοιπόν το θάρρος -ή και το θράσος, να στείλει ένα μήνυμα στον George Lois, στον παγκόσμιο Guru της Επικοινωνίας, Art Director του περιοδικού Esquire στα Χρυσά Χρόνια της Δημοσιογραφίας και φανατικό υπέρμαχο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
«George» του έγραψε στέλνοντάς του την περίληψη, «θα ήθελα να ρωτήσω ποια είναι η αμοιβή σου για να μου κάνεις εσύ το εξώφυλλο. Θέλω να σου υπενθυμίσω πως η οικονομική μου κατάσταση είναι παρόμοια της χώρας».
«Θα σου το κάνω George» του απάντησε σχεδόν αμέσως, «απλά στείλε μου διαστάσεις».
Έψαχνε να βρει ένα ποσό με όσο το δυνατόν λιγότερα ψηφία, αυτό που θα του ζητούσε για να το φτιάξει. Έπρεπε να φτάσει στο τέλος της απάντησης για να διαβάσει:
«And George, no charge, είναι δώρο!» («Και Γιώργο, καμία χρέωση, είναι δώρο»).
Δεν θα μειώσω τον ανδρισμό μου αν αποκαλύψω πως έκλαψα από συγκίνηση από την τιμή που μου έκανε, λέει ο συγγραφέας.
Ο Γιώργος Πράτανος δεν θα ήθελε σε καμία περίπτωση να φανεί πως το βιβλίο αυτό αποτελεί αγιογραφία. Άλλωστε, θεωρει πως όσα μειονεκτήματα και ψεγάδια ενός αξιομνημόνευτου ανθρώπου έρχονται στην επιφάνεια, τόσο πιο γήινος και γίγαντας ταυτόχρονα γίνεται. Οι ιστορίες που θα διαβάσει ο αναγνώστης μπορεί να φαίνονται σχεδόν απίθανες -αλλά πιστέψτε τον συγγραφέα, είναι όλες αληθινές.
Βολτάροντας σε κάποια βρώμικα και σκοτεινά σοκάκια της ελληνικής ιστορίας ανακαλύπτει κανείς μια ατέρμονη επανάληψη, ένα κλασικό ελληνικό μοτίβο: Την προσπάθεια λιθοβολισμού προσωπικοτήτων που κάποια στιγμή δεν ακολούθησαν την πεπατημένη που είχε χαραχτεί από τα κέντρα εξουσίας.
Ο αναγνώστης του Ανεπιθύμητου Νεκρού θα έχει την ευκαιρία να διαβάσει τη νεκρολογία του διακεκριμένου λογοτέχνη, ποιητή και εκπαιδευτικού Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, που αναφέρεται σε όλους τους μεγάλους Έλληνες που έτυχαν της απαξίωσης και δικαιώθηκαν μετά θάνατο. «Οι περισσότεροι νεοελληνικοί ανδριάντες είναι ομολογίες ενοχής, μεγάλες πετρωμένες τύψεις» γράφει.
Ο Καζαντζάκης εδώ και δεκαετίες τώρα έχει περάσει στη σφαίρα των παγκόσμιων κλασικών μυθιστοριογράφων και παραμένει στο διεθνές προσκήνιο. Ξέρετε εσείς κάποιον συγγραφέα που τρία βιβλία του (Ο Βίος και η Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται, Ο Τελευταίος Πειρασμός) να έχουν μεταφερθεί στο σινεμά, τα δύο από τα οποία ήταν προσωπική επιλογή δύο εμβληματικών σκηνοθετών, του Jules Dassin και του Martin Scorsese, ενώ το τρίτο ήταν προτεινόμενο για Oscar, Χρυσές Σφαίρες, BAFTA και τελικά κέρδισε τρία Oscar;
Ο συγγραφέας θεωρεί πως η αποκατάσταση του ονόματός του από την Εκκλησία της Ελλάδας θα αποτελέσει ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Η συγγνώμη της θα επουλώσει τη «χαρακιά» που εκείνη προξένησε στο προφίλ της. Ο Καζαντζάκης δεν έχει ανάγκη από συγχώρεση, «δεν ελπίζει τίποτα, δεν φοβάται τίποτα, είναι ελεύθερος».
Άλλωστε τους είχε απαντήσει όταν εκείνοι τον καταράστηκαν:
«Μου δώσατε μια κατάρα, Άγιοι Πατέρες, σας δίνω μια ευχή: Σας εύχομαι να ‘ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο η δική μου και να ‘στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ».
Σύντομη Περίληψη του Ανεπιθύμητου Νεκρού
Ο Νίκος Καζαντζάκης πεθαίνει στο Φράιμπουργκ στις 26 Οκτωβρίου 1957. Η κηδεία του πραγματοποιείται στο Ηράκλειο στις 5 Νοεμβρίου. Η ιστορία των όσων διαδραματίστηκαν στις δέκα ημέρες που μεσολάβησαν από την κηδεία στην ταφή είναι ντροπιαστική και για αυτό διδακτική, πένθιμη συναρπαστική, και παραδόξως, βρίθει από ευτυχισμένες στιγμές, κουράγιο και ζωή.
Η Ελένη Καζαντζάκη κλείνει τα μάτια του νεκρού συζύγου της και πλέον έχει το ιερό καθήκον να τον εκπροσωπεί, να υπερασπίζεται και να διαδίδει το έργο του, μα πρώτα από όλα, πρέπει να τον κηδέψει. Η βαριά κληρονομιά που της αφήνει ο Νίκος Καζαντζάκης περιλαμβάνει και τους πανίσχυρους εχθρούς του. Ζώντας επί 10 χρόνια μακριά από την Ελλάδα -αναγκασμένοι να ξενιτευτούν εξαιτίας του εχθρικού περιβάλλοντος που φρόντιζαν να διαμορφώνουν οι εχθροί του, η Ελένη αγωνιά για το τι θα συναντήσει. Η καθυστέρηση του ελληνικού προξενείου να εκδώσει τα απαραίτητα έγγραφα για τη μεταφορά του νεκρού στην Αθήνα, είναι ένας πυροβολισμός στον αέρα, μια προειδοποιητική βολή για τα όσα θα ακολουθήσουν.
Στην Αθήνα, το νέο του θανάτου του Νίκου Καζαντζάκη σημαίνει συναγερμό στα γραφεία των εφημερίδων. Πώς θα αντιδράσει η Εκκλησία της Ελλάδας στο θάνατο του «αιρετικού»; Ποιες τιμές θα του αποδώσει η επίσημη Πολιτεία; Ο φιλόδοξος 23χρονος δημοσιογράφος, Φρέντυ Γερμανός, θα έχει την τιμή να πάει στο Ηράκλειο για λογαριασμό της εφημερίδας, Ελευθερία, για να καλύψει την ταφή. Θα πρέπει να ενημερωθεί, να ψάξει και να μάθει κάθε πτυχή της του μεγάλου διανοητή, αφού πρώτα κάνει συνέντευξη στην αμερικανίδα σταρ και αντίπαλο δέος της Marilyn Monroe, την Jayne Mansfield.
Όταν η σωρός φτάνει στην Αθήνα, ο Αρχιεπίσκοπος Θεόκλητος, με παιδαριώδεις δικαιολογίες αρνείται το αίτημα των φίλων του Καζαντζάκη να μπει η σωρός σε ένα ναό για να πραγματοποιηθεί δημόσιο προσκύνημα. Παράλληλα, ζηλωτές και παραθρησκευτικές οργανώσεις εκτοξεύουν απειλές εναντίον των ιερέων που θα τολμήσουν να θάψουν τον Καζαντζάκη στο Ηράκλειο.
Η σωρός μεταφέρεται έπειτα από παρέμβαση του Αριστοτέλη Ωνάση που προσφέρει ένα αεροπλάνο της Ολυμπιακής για τη μεταφορά της στην Κρήτη. Πώς θα αντιδράσει ο Μητροπολίτης Κρήτης, Ευγένιος, και οι ιερείς του Ηρακλείου στις απειλές; Ποια η θέση των συμπατριωτών του Καζαντζάκη στην κόντρα του με την Εκκλησία και τους θεσμούς; Ποιους θα καταγράψει η ιστορία ως ήρωες και ποιοι θα μπουν στα κατάστιχα;
ΤΙ ΕΓΡΑΨΑΝ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
«Μια τελεστική λιτανεία, μια μαρτυρία για τον μεγάλο ομολογητή της ανθρώπινης περιπέτειας, Νίκο Καζαντζάκη. Η έρευνα του δημοσιογράφου συναντά την έμπνευση του λογοτέχνη και οδηγεί τον αναγνώστη σε μια πλούσια εσωτερική εμπειρία».
Σωτήρης Χατζάκης
Ηθοποιός/Σκηνοθέτης
«Ο Νίκος Καζαντζάκης δε θα μπορούσε να φανταστεί ποτέ τι θα τραβούσε το βασανισμένο σώμα του, μετά τον τελευταίο χτύπο της καρδιάς του. Ο Γιώργος Πράτανος με δημοσιογραφική διαύγεια και τρυφερό σεβασμό, «ξεθάβει» τα μυστικά της θρυλικής, πλέον, ημέρας της κηδείας του Νίκου Καζαντζάκη και φωτίζει στιγμές της ελληνικής ιστορίας».
Νίκη Σταύρου
Πνευματική δικαιούχος του έργου του Νίκου Καζαντζάκη
Διευθύντρια των Εκδόσεων Καζαντζάκη
«Δημοσιογραφική έρευνα, σεβασμός και θαυμασμός, φαντασία, αναπάντεχη τρυφερότητα, γλυκό χιούμορ, σε μια λογοτεχνική βιογραφία που ένας άνδρας μέσα από βλέμμα γυναικείο ορίζει τα συναισθήματα της απώλειας ενός σπουδαίου. Η εκδοτική έκπληξη της χρονιάς».
Αλεξάνδρα Τσόλκα
Δημοσιογράφος/Συγγραφέας
