ΓΝΩΜΕΣ
15/06/2025 | 05:50
Η δειλία σε ατομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο: Ο πολίτης εδώ και σχεδόν ένα αιώνα έχει απωθήσει όλες τις αντιστασιακές του επιδιώξεις και έχει υιοθετήσει την ηττοπάθεια
Του ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ*
Ο κλινικός ψυχολόγος και καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Στάφορντ , Φιλίπ Ζιμπάρντο, ο οποίος ήταν περισσότερο γνωστός για το πείραμα των «Φυλακών του Στάφορντ», για το «Παράδοξο του Χρόνου», για τη «Χρονική Θεραπεία», είχε εξετάσει σε βάθος και μάλιστα σε ανύποπτο χρόνο το φαινόμενο της δειλίας.
Σ’ ένα απλό κτήριο στη καρδιά του Μένλο Πάρκ, σαράντα χιλιόμετρα από το Σαν Φραντσίσκο ο Φιλίπ Ζιμπάρντο είχε ξεκινήσει να λειτουργεί μια κλινική, για την καταπολέμηση της δειλίας. Η κλινική του Φιλίπ Ζιμπάρντο δεν θεράπευε βέβαια τους δειλούς, απλώς τους μάθαινε πώς να ελέγχουν τη δειλία τους.
- Μάλιστα ο Φιλίπ Ζιμπάρντο είχε αναζητήσει τα αίτια της δειλίας, τονίζοντας ότι το 50% και πλέον των ανθρώπων πάσχουν από δειλία και αυτό συμβαίνει γιατί η κοινωνία που ζούμε πάσχει. Γιατί φυσικά – όπως εκείνος τόνιζε – δεν γεννιέται κανείς δειλός, αλλά γίνεται δειλός.
Για τους Αμερικανούς θα ισχυριστεί ο Φιλίπ Ζιμπάρντο, η αιτία της δειλίας τους είναι η χρόνια κινητικότητά τους, που αλλάζουν κατοικία 14 φορές κατά μέσο όρο σ’ όλο το διάστημα της ζωής τους. Αποκομμένοι από τις ρίζες τους δεν μπορούν να κάνουν εύκολες φιλίες και κλείνονται στον εαυτό τους.
Ίσως όμως η δειλία έχει να κάνει και την «αρχή της εγκατάλειψης» όπως θα έλεγε ο βαθύς και πικρός Γάλλος στοχαστής και ψυχαναλυτής Ζακ Λακάν, κάτι που μάλλον δεν το υπολογίζει ο Φιλίπ Ζιμπάρντο.
- Ό άνθρωπος σύμφωνα με τον Ζακ Λακάν, οικοδομείται μέσα από ό,τι εγκαταλείπει. Χάνει τους γονείς του, αλλάζει διαρκώς περιβάλλον και σχέσεις, οι παλιές εικόνες σβήνουν διαρκώς μέσα του για να έρθουν καινούργιες.
Έτσι η ανθρώπινη οντότητα αγωνίζεται να υπάρξει σ’ ένα χώρο όπου όλο και πληθαίνουν οι απουσίες. Κι αυτό είναι κάτι που περιπλέκει, ψευτίζει και διαλύει την ανθρώπινη υπόσταση. Όλο αυτό όμως έχει μια άμεση σχέση και με τις νέες πολιτικές όπου τίποτα δεν μπορεί να είναι σταθερό στο χώρο της εργασίας και όλα τελούν κάτω από μια διαρκή εκκρεμότητα.
Οι νέοι ορίζοντες της εργασίας έχουν τροποποιηθεί για τα καλά, έτσι κατά μέσο όρο ο αμερικανός πολίτης θα αλλάξει εργασία και περιβάλλοντα τουλάχιστον 12 φορές στη ζωή του, σύμφωνα με τα τελευταία αμερικανικά στατιστικά στοιχεία που αφορούν τη λειτουργία της εργασίας στις ΗΠΑ.
- Στην Ιαπωνία θα συνεχίσει ο Φιλίπ Ζιμπάρντο η παραδοσιακή έννοια της ντροπής και οι ιεροτελεστίες είναι παράγοντες δειλίας. Αν το παιδί πετύχει, το οφείλει στη κοινωνία, αν αποτύχει δεν του φταίει παρά ο εαυτός του.
- Στο Ισραήλ αντίθετα, σύμφωνα πάντα με τον Φιλίπ Ζιμπάρντο, ο τρόπος της κοινωνικής ζωής μειώνει τη δειλία. Εκεί δεν μετρά τόσο το αποτέλεσμα όσο οι προθέσεις, πράγμα που παρακινεί τα άτομα να διακινδυνεύουν και να δοκιμάζουν τις δυνατότητές τους.
Καθόλου βέβαια αμελητέο δεν είναι και το πολιτικό γεγονός όπου ο υποκειμενισμός μέσα από τις πολιτικές απογοητεύσεις χάνεται μέσα σε ένα περιφερειακό αντικεμενισμό, συγκαλυπτικής κοινωνικής δράσης λειτουργώντας έτσι διαλυτικά ως προς την υποκειμενικότητα και προκαλώντας κυριολεκτικά μποφόρ δειλίας στους πολίτες.
Απώθηση αντιστασιακών επειδιώξεων
Ο πολίτης εδώ και ένα σχεδόν αιώνα έχει απωθήσει όλες τις αντιστασιακές του επιδιώξεις και έχει υιοθετήσει την ηττοπάθεια και τη δειλία. Και αυτό δικαιολογείται, γιατί εκεί όπου η επανάσταση τελείωνε πάντα με την κατάκτηση της εξουσίας και δημιουργούσε μια νέα εξουσία εκείνη λειτουργούσε με τον ίδιο άτεγκτο δογματισμό όπως έγραφε ο Ροζέ Γκαρωντί στο έργο του με τίτλο «Η άλλη λύση».
- Λέγοντας ότι ο αγώνας των δουλοπάροικων δεν τελείωσε εναντίων των φεουδαρχών με τη νίκη των δουλοπαροικών, αλλά σαφώς με τη νίκη της αστικής τάξης.
- Και οι αγώνες της εργατικής τάξης στη Σοβιετική Ένωση κατέληξαν σε μια μονοπωλιακή εξουσία και τεχνογραφειοκρατία. Η επανάσταση ολοκληρώνεται σύμφωνα πάντα με τον Ροζέ Γκαρωντί με την κατάκτηση της εξουσία από μια άλλη εναλλακτική τρίτη τάξη.
Όλα αυτά λειτούργησαν στους σύγχρονους πολίτες ως τροχοπέδη, ως παραλυμένη δύναμη διεκδίκησης. Και φυσικά ο πολίτης, όπως ήταν φυσικό, προσκόλλησε σ΄ ένα πολιτικό πεδίο από συγκρουόμενους ρόλους ενός συστήματος που σκηνοθετεί και τους ρόλους και τους μηχανισμούς κοινωνικής ένταξης.
Έτσι λοιπόν, η δειλία που συνοδεύει σήμερα το σύγχρονο πολίτη, αξιοποιείται παραγωγικά μαζί με την πλήξη και την ηττοπάθεια, δημιουργώντας ένα σχήμα που συμμαχεί με τη σύγχρονη «αναβάθμιση» της κοινωνικό-πολιτικής σύμβασης.
* Απόστολος Αποστόλου
Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας
- Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.
ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΕΔΩ, ΟΙ ΓΝΩΜΕΣ ΕΔΩ, ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΔΩ
ΟΛΑ ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΙΓΝΑΤΙΟΥ ΕΔΩ – ΓΙΑ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΜΥΝΑΣ ΕΔΩ
