ΓΝΩΜΕΣ
14/06/2025 | 06:30
Αναλύοντας την “Κόλαση” του 21ου Αιώνα μέσα από τη στρατηγική των παιγνίων: Η διαμάχη μεταξύ Ισραήλ και Ιράν είναι δομημένη έτσι ώστε, στο τέλος, να έχει κερδισμένο και χαμένο
Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Θ. ΔΡΙΒΑ* – Αθήνα
Για αρκετές δεκαετίες, το ζήτημα του Ιράν είναι κυρίαρχο και σχετίζεται με τα θέματα που ανήκουν στην κατηγορία «ζήτημα πολέμου και ειρήνης».
Από την Ισλαμική Επανάσταση και την 14μηνη ομηρία αμερικανικού διπλωματικού προσωπικού, μέχρι και ατελείωτες φάσεις πολέμων στη Μέση Ανατολή και τον υπαρξιακό κίνδυνο του Ισραήλ και ολόκληρης της περιφέρειας, το ζήτημα του Ιράν προκαλεί δυσθυμία καθώς μερικοί από τους συνειρμούς που το συνοδεύουν, εμπεριέχουν μια σωστή κόλαση.
Πώς έχουμε φτάσει ως εδώ και γιατί η κόλαση μόνο απίθανη δεν είναι;
Εξηγώντας την στρατηγική των παιγνίων με απλά λόγια
Όποτε γίνεται ένας πόλεμος, οι περισσότεροι αναζητούν τα αίτια. Δυστυχώς, η ανθρωπότητα δεν έχει φτάσει ακόμη στο επίπεδο ώστε να καταλάβει ό,τι:
- Οι πόλεμοι δεν πρέπει να εξηγούνται a posteriori αλλά να προλαμβάνονται. Αυτός είναι και ο λόγος που ο τεράστιος στοχαστής του Ρεαλισμού, ο Edward Carr στο κλασικό του έργο «Είκοσι Χρόνια Κρίσης», υποστήριξε κάτι που δυστυχώς, λίγοι κατανοούν μέχρι τις μέρες μας:
- Οτι οι θιασώτες της φιλελεύθερης σχολής σκέψης στις Διεθνείς Σχέσεις, ευθύνονται για τους περισσότερους πολέμους λόγω αφέλειας και γιατί δεν κατανοούν την ανθρώπινη φύση.
Οι φιλελεύθεροι δημοσιογράφοι, πολιτικοί, ακαδημαϊκοί, ιδιοκτήτες-διαχειριστές ΜΚΟ κτλ, δε λένε να αντιληφθούν πως τις διακρατικές σχέσεις τις ορίζουν τα σχετικά κέρδη. Με άλλα λόγια, το κάθε κράτος δεν κοιτά απλά να έχει όσα το ικανοποιούν, αλλά πάντα περισσότερα από κάποιο άλλο κράτος.
Αυτό σημαίνει οτι η περίφημη win-win συνθήκη, είναι μόνο ένα στάδιο μιας διακρατικής σχέσης η οποία χωρίς αμφιβολία, θα καταλήξει σε υπολογισμό σχετικών κερδών και σχετικών ζημιών. Αυτός είναι και ο λόγος που στην Ιστορία, κάνουμε λόγο για νικητές και χαμένους, διαφορετικά δε θα υπήρχε λόγος συγκρούσεων (από τη στιγμή που τα διακυβεύματα θα μοιράζονταν ίσα στον καθένα).
- Η στρατηγική των παιγνίων, δε συνιστά μόνο μια στρατηγική αλλά και έναν αυτόνομο κλάδο, ο οποίος μπορεί να μας διαφωτίσει σχετικά με τις επιλογές, τις αποφάσεις και του υπολογισμούς που κάνουν ορθολογικοί δρώντες.
Ο ορθολογισμός δε χρειάζεται να είναι απόλυτος, απλώς να στηρίζεται σε κάποιες λογικές προσδοκίες που στηρίζονται στο πάντα επίκαιρο Θουκυδίδειο τρίπτυχο της ανθρώπινης ψυχής «Φόβος, Δόξα, Συμφέρον».
Η επιρροή του ρεαλιστικού πνεύματος πάνω στη στρατηγική των παιγνίων είναι ισχυρή και επομένως, εστιάζουμε περισσότερο στα παίγνια μηδενικού αθροίσματος, όσο και αν λαμπρά μυαλά σαν τον Nash, προσπαθούσαν να αποδείξουν οτι τα απόλυτα πλεονεκτήματα (παίγνια θετικού αθροίσματος) μπορούν να εξυπηρετήσουν την ανθρωπότητα.
- Σε αντίθεση με τα απόλυτα πλεονεκτήματα που εξηγούνται από τα παίγνια θετικού αθροίσματος, τα παίγνια μηδενικού αθροίσματος, εστιάζουν στο εξής απλό:
- Αυτό που χάνει ο ένας, αυτόματα κερδίζεται από τον άλλον. Δηλαδή, το πνεύμα των παιγνίων μηδενικού αθροίσματος, έχει την βάση του στα σχετικά-συγκριτικά οφέλη.
Εφαρμόζοντας την στρατηγική των παιγνίων στην διαμάχη μεταξύ Ισράηλ και Ιράν, μπορούμε να πούμε τα εξής:
Το Ιράν θέλει να γίνει μια περιφερειακή δύναμη. Για να πετύχει αυτόν τον στόχο, χρειάζεται να έχει το μονοπώλιο των πυρηνικών όπλων. Να μην έχει κανένα άλλο αραβικό ή μουσουλμανικό πυρηνικές ικανότητες στην άμυνα.
Το Ισραήλ από την ίδια του τη γέννηση, ακολουθεί το δόγμα του Ναβίντ Μπεν Γκουριόν βάσει του οποίου ισχύουν δύο συνθήκες: Η περιορισμένη γεωγραφική έκταση του Ισραήλ το υποχρεώνει:
Πρώτον, να υιοθετεί προληπτικά χτυπήματα και πάντα κατά το «πόλεμος μακριά από το έδαφός μου».
Δεύτερον, η οποιαδήποτε ανάδυση οποιασδήποτε μουσουλμανικής ή αραβικής δύναμης σε θέση περιφερειακού ηγεμόνα, είναι ασυμβίβαστη με την επιβίωση του ισραηλινού κράτους. Αυτή εδώ η διαφορά, αποτελεί και τον πυρήνα του προβλήματος το οποίο σαφώς και πλαισιώνεται από παίγνιο μηδενικού αθροίσματος καθώς για να υπάρξει λύση εδώ, ένας από τους δύο πρέπει να ακυρώσει τη στρατηγική του.
- Αυτός είναι και ο θεμελιώδης λόγος πως αμέτρητες και ατέρμονες διπλωματικές πρωτοβουλίες με διεθνή εμβέλεια και πολλούς διαμεσολαβητές, δεν έχουν καταφέρει να επιλύσουν το ζήτημα.
Το Ισραήλ είναι το μόνο «δυτικό» κράτος στη Μέση Ανατολή. Αυτό σημαίνει πω θέλει να επαυξηθεί με την ευημερία του. Το Ιράν είναι ένα τυπικό κράτος-ταραξία, (rogue-state) πληρώντας όλα τα χαρακτηριστικά του όρου κράτους-ταραξία που το Διεθνές Δίκαιο ορίζει.
Κράτος – ταραξίας
Διαθέτει ένα θεοκρατικό καθεστώς, χειραγωγεί, δημιουργεί και ενισχύει τρομοκρατικές οργανώσεις προκειμένου να έχει επιρροή σε μια περιοχή που εκτείνεται από την Κεντρική Ασία και τον Περσικό Κόλπο, μέχρι την Ανατολική Μεσόγειο (Συρία, Λίβανος). Με άλλα λόγια, θέλει να περικυκλώσει το Ισραήλ και μια τέτοια περικύκλωση θα ισοδυναμούσε με το τέλος της ύπαρξης του ισραηλινού κράτους.
- Το Ιράν έχει σχέσεις με όλες τις αναθεωρητικές δυνάμεις του πλανήτη. Οι κύριοι σύμμαχοι του Ιράν ωστόσο, είναι η Ρωσία και η Κίνα οι οποίες χρησιμοποιούν το Ιράν σαν «μπαμπούλα» ή σαν «κακό σκυλί» προκειμένου να αποσταθεροποιεί την περιοχή όταν τα κράτη της πραγματοποιούν πιο δυτικόφιλες πολιτικές.
Η σφαγή που έγινε τον Οκτώβριο του 2023 δεν καταδικάστηκε ξεκάθαρα από το Πεκίνο, το οποίο όπως και η Άγκυρα, δε θεωρούν την Χαμάς τρομοκρατική οργάνωση.
Όλες αυτές οι συνθήκες και όσες ακόμη απορρέουν από αυτές, υποχρεώνουν το Ισραήλ να υπομένει μια υπαρξιακή αγωνία η οποία δεν μπορεί να διαιωνίζεται καθώς δεν υπογράφει ποτέ κανείς οτι ες αεί θα διατηρεί το στρατιωτικό πλεονέκτημα εναντίον του Ιράν το οποίο λίγο απέχει από το να αποκτήσει πυρηνικό όπλο. Το δύσκολο ερώτημα: Πώς επιλύεται μια τέτοια σύγκρουση;
Αν κάτι είναι πρόβλημα τότε έχει σίγουρα λύση, αλλιώς είναι κατάσταση
Μελετώντας τον ιστορικού ρου σχετικά με τη διεθνή πολιτική, θα δούμε οτι τα περισσότερα προβλήματα παρέμειναν άλυτα για πολύ καιρό, ανεξάρτητα από τον κόπο και τις προσπάθειες για επίλυση.
Στη διεθνή πολιτική επικρατεί αναρχία και αυτό σημαίνει οτι δεν υπάρχει κάποιο σύνταγμα, κάποια υπερκείμενη και εξαναγκαστική νομοθεσία που να υποχρεώνει τα κράτη να τη σέβονται. Ο Φρειδερίκος Νίτσε υποστήριζε πως οι καλύτεροι ρήτορες είναι τα όπλα.
Η διαμάχη μεταξύ Ισραήλ και Ιράν είναι δομημένη έτσι ώστε να έχει κερδισμένο και χαμένο.
- Δεν υπάρχει με άλλα λόγια κάποια άλλη συνταγή πέραν της παραίτησης του Ιράν από την εξέλιξη του πυρηνικού του προγράμματος, δεν υπάρχει άλλη λύση από την ακύρωση των περιφερειακών φιλοδοξιών του Ιράν στην περιοχή, που δε στηρίζονται στην παροχή συλλογικών αγαθών και σε κάποιο όραμα κοινής ευημερίας για τα κράτη της περιοχής, αλλά στην διαιώνιση της διεθνούς του παρανομίας και παραβατικότητας που όπως αναφέρθηκε, στηρίζεται στην ενίσχυση τρομοκρατικών ομάδων.
Μελετώντας το αντίστροφα: Δεν υπάρχει περίπτωση οι Συμφωνίες του Αβραάμ, ο IMEC ή και άλλα αναπτυξιακά και ειρηνικά σχέδια να προχωρήσουν όσο το Ιράν είναι έτσι.
Μια άλλη λύση είναι η αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν. Παρά το γεγονός οτι εκατομμύρια λογικοί και ειρηνικοί Ιρανοί γεμίζουν θαρραλέα τους δρόμους και τα βάζουν με ένα απάνθρωπο καθεστώς, δεν υπάρχουν αποτελέσματα για ένα καθεστώς που έχει απλώσει τα πλοκάμια του μέχρι και στην Αλβανία.
- Υπάρχει και ένας ακόμη υπολογισμός που καθιστά όχι ιδαίτερα αξιόπιστη αυτή τη λύση: Σε ένα κράτος που μπορεί ανά πάσα στιγμή να βγει ένας μουσουλμάνος ιεροκήρυκας και να δημιουργήσει επανάσταση, ποτέ δεν μπορεί ένα κράτος σαν το Ισραήλ να εξετάσει μια τέτοια λύση ως αξιόπιστη.
Τα παίγνια εφαρμόζονται σε κάθε συνθήκη και έτσι στο ίδιο το εσωτερικό του Ιράν υπάρχει το εξής και μόνο επιφανειακά παράδοξο:
Αν το καθεστώς των μουλάδων και των ακραίων ακυρώσει τα περιφερειακά του σχέδια που συνδέονται με την τρομοκρατία και την απόκτηση πυρηνικού οπλοστασίου, τότε θα ομολογήσει την ήττα του και σε χώρες όπως είναι το Ιράν, η «πολιτική ήττα» δεν δίνει τη δυνατότητα μετά στους «ηγέτες» αυτούς να πάνε στο World Economic Forum να μοιραστούν τη σοφία που τους χάρισαν τα χρόνια της δικής τους διακυβέρνησης.
- Αν δεν ακυρώσει το πρόγραμμα το πυρηνικό μαζί με τα περιφερειακά του σχέδια, το Ιράν θα αναγκαστεί τότε να τρέξει μια κούρσα τύπου chicken – game με το Ισραήλ και να κινδυνεύσει να πέσει με αυτόν τον τρόπο.
Αυτός είναι και ο λόγος που ο Αριστοτέλης κάποια πολιτεύματα τα ονόμασε φαύλα. Όσο πιο σκληρό και απάνθρωπο είναι ένα καθεστώς, τόσο πιο εύθραυστο είναι και ανασφαλές, όταν χάνει τον έλεγχο.
Οι λήπτες απόφασης δεν είμαστε εμείς και το τι θα γίνει κανείς δεν το ξέρει όταν τα πράγματα έχουν φτάσει στο στάδιο ακροσφαλών πολιτικών. Όταν δεν υπάρχει δυνατότητα παρέμβασης, μόνο ευχές μπορούμε να κάνουμε και γι’ αυτό και για ακόμη μια φορά, συζητάμε θέματα τέτοια όταν η κατάσταση φτάνει στα άκρα.
- Υπεύθυνοι (για λόγους απλά τυπικούς) είναι κυρίως όσοι θεριεύουν κράτη σαν το Ιράν και δυστυχώς μέσα σε αυτά, δεν είναι μόνο ευρωπαϊκά, δεν είναι μόνο η Ρωσία, δεν είναι μόνο η Κίνα.
- Είναι ακόμη και η οι ΗΠΑ του προέδρου Ομπάμα, του Προέδρου Μπαϊντεν και όσων κέντρων πίστεψαν οτι ένα κράτος-ταραξίας μπορεί να διαπραγματευτεί με καλή πίστη όταν την ίδια στιγμή δημιουργεί και ενισχύει τρομοκράτες.
Το μόνο που γνωρίζουμε από την εμπειρία του Οκτωβρίου του 2023 είναι οτι το θορυβώδες woke κομμάτι της δυτικής κοινωνίας, αν πάει κάτι στραβά, δε θα πάρει πάλι το μέρος του αμυνόμενου, που για δεκάδες λόγους είναι το Ισραήλ, αλλά το μέρος του «θύματος» το οποίο «θύμα» τυχαίνει να είναι ένα κράτος-τρομοκράτης. Το Ισραήλ από την άλλη ακολουθεί το απλούστατο δόγμα «Ο λύκος δε χάνει τον ύπνο του από τη γνώμη των προβάτων».
* Αλέξανδρος Θ. Δρίβας
Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων Παντείου Πανεπιστημίου
- Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.
