ΠΟΛΙΤΙΚΗ
24/05/2025 | 06:46
«Η Τουρκία γίνεται πιο επιθετική όταν οι ΗΠΑ διστάζουν»: Αυτοί είναι οι λόγοι για τους οποίους η συνεργασία της Ελλάδας, της Κύπρου, του Ισραήλ και των ΗΠΑ, στο σχήμα «3+1», είναι πιο επίκαιρη από ποτέ…
Της ΛΕΝΑΣ ΑΡΓΥΡΗ, Καθημερινή – Ουάσιγκτον
Οι λόγοι για τους οποίους η τριμερής συνεργασία της Ελλάδας, της Κύπρου και τιυ Ισραήλ, με τη στήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών στο σχήμα «3+1», είναι πιο επίκαιρη από ποτέ, αναδείχθηκαν σε συζήτηση που πραγματοποιήθηκε στο Middle East Forum στην Ουάσιγκτον.
Διπλωμάτες από την Αθήνα και τη Λευκωσία εξήγησαν ότι η επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου του 2023 αναδιαμόρφωσε τις ισορροπίες και τους στρατηγικούς συσχετισμούς στη Μέση Ανατολή, αλλά ειδικότερα για την Ελλάδα και την Κύπρο, ανέδειξε με ακόμη μεγαλύτερη σαφήνεια την ανάγκη για εμβάθυνση των περιφερειακών συνεργασιών.
«Πέντε εβδομάδες πριν από εκείνη τη τραγική μέρα», είπε η Αντρια Πετράνι, Διευθύντρια Μέσης Ανατολής στο υπουργείο Εξωτερικών της Κύπρου, «φιλοξενούσαμε την 10η Τριμερή Σύνοδο Κορυφής Κύπρου-Ελλάδας-Ισραήλ».
- «Ηταν εκεί οι πρωθυπουργοί Νετανιάχου και Μητσοτάκης. Είχαμε μπροστά μας φιλόδοξες πρωτοβουλίες, στην ενέργεια, στην άμυνα, στην ασφάλεια. Τόσες προοπτικές. Και ύστερα», πρόσθεσε, «ήρθε καταστροφή». «Για εμάς, λοιπόν, υπάρχει πολύ ξεκάθαρα πριν και μετά.»
Ο Φοίβος Γεωργακάκης, Διευθυντής για τη Μέση Ανατολή στο ελληνικό ΥΠΕΞ, τόνισε ότι, ενώ το γεωπολιτικό περιβάλλον έχει αλλάξει δραματικά, η στρατηγική προσήλωση Ελλάδας και Κύπρου παραμένει σταθερή. «Οι περιφερειακές δυναμικές έχουν αναμφίβολα αλλάξει», είπε, «αλλά ο στρατηγικός προσανατολισμός Ελλάδας και Κύπρου όχι». «Αυτό που επίσης έχει αλλάξει είναι η αίσθηση του επείγοντος και η πολυπλοκότητα του περιβάλλοντος.»
Και συνέχισε: «Η Ελλάδα και η Κύπρος παραμένουν μέρος ενός ευρύτερου άξονα σταθερότητας, ασφάλειας και διασυνδεσιμότητας στην Ανατολική Μεσόγειο, που εκτείνεται από την Ευρώπη προς τη Μέση Ανατολή και την Ινδία. Στην πραγματικότητα, αυτό το όραμα έχει ενισχυθεί».
Ο Μάικλ Ρούμπιν, Διευθυντής Πολιτικής Ανάλυσης στο Middle East Forum και συντονιστής της συζήτησης, ρώτησε πώς αξιολογούνται από την Αθήνα και τη Λευκωσία οι σημερινές στρατηγικές προκλήσεις του Ισραήλ: Ιράν, Χαμάς και Τουρκία;
Η Πετράνι απάντησε: «Είμαστε φυσικά ενσωματωμένοι σε αυτήν την περιοχή. Ρεαλιστικά, ο κοντινότερος σταθερός δημοκρατικός γείτονας μας είναι το Ισραήλ. Από άποψη εγγύτητας και κοινών αξιών, το Ισραήλ είναι απολύτως ζωτικής σημασίας για τη δική μας αντίληψη ασφάλειας».
Και πρόσθεσε:
«Υπάρχει μια φυσική και αυξανόμενη εξάρτηση, μια πραγματική συνεργασία, όχι απλώς στα χαρτιά ή σε διπλωματικές διακηρύξεις, αλλά μια χειροπιαστή συμμαχία που βασίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη».
«Οταν κοιτάμε γύρω μας, δεν βλέπουμε ένα ήρεμο ή προβλέψιμο περιβάλλον. Ναι, είμαστε μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά γεωγραφικά βρισκόμαστε μακριά από τον πυρήνα. Η Ελλάδα είναι ο πλησιέστερος ευρωπαϊκός σύμμαχος μας, και αδελφικός λαός αλλά και πάλι, είμαστε στην περιφέρεια και επιζητούμε βαθύτερη συνεργασία με ομοϊδεάτες εταίρους».
Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος, υπογράμμισαν και οι δύο ομιλητές από Ελλάδα και Κύπρο, που το σχήμα «3+1» είναι τόσο σημαντικό αν και όπως παραδέχθηκε ο Γεωργακάκης «η 7η Οκτωβρίου λειτούργησε σαν ένα “φρενάρισμα”, επέφερε μια παύση δικαιολογημένη».
- Μόλις πριν από λίγες ημέρες, οι υπουργοί Εξωτερικών της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ έστειλαν κοινή επιστολή στον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο, ζητώντας την επανενεργοποίηση του σχήματος «3+1» και προτείνοντας νέα υπουργική συνάντηση.
«Αυτή η συνεργασία δεν αφορά μόνο υψηλού επιπέδου πολιτικό διάλογο», είπε ο Γεωργακάκης. «Αφορά συνεργασία στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, σε υποδομές ενέργειας και κοινές αξίες. Είμαστε τέσσερις χώρες που μοιραζόμαστε τα ίδια στρατηγικά συμφέροντα και τις ίδιες δημοκρατικές αξίες και αυτό δεν είναι κάτι που μπορεί να αγνοηθεί ειδικά σε αυτήν την περιοχή».
Συνέδεσε μάλιστα το σχήμα αυτό και με ευρύτερες γεωοικονομικές τάσεις. «Το “3+1” δεν είναι μια μεμονωμένη πρωτοβουλία. Συνδέεται απόλυτα με τις στρατηγικές συνδεσιμότητας όπως ο IMEC, που ανακοινώθηκε λίγες εβδομάδες πριν την 7η Οκτωβρίου στο Νέο Δελχί».
«Ο IMEC αφορά το εμπόριο, την ενέργεια και τη διασυνδεσιμότητα, αλλά αφορά και κοινές αρχές. Και με αυτή την έννοια, το “3+1” είναι ο κόμβος της Ανατολικής Μεσογείου στον διάδρομο του IMEC. Και τα δύο αποτελούν βασικούς πυλώνες ενός ευρύτερου οράματος».
- Ο Μάικλ Ρούμπιν, προσεγγίζοντας τη συζήτηση με τη γνωστή δόση ρεαλισμού της Ουάσιγκτον, είπε:
- «Ζω σε αυτήν την πόλη εδώ και 25 χρόνια. Εχω δει χάρτες με φαραωνικά έργα αγωγών, εμπορικούς διαδρόμους, μνημόνια κατανόησης και μόνο ένα μικρό ποσοστό από αυτά υλοποιήθηκε. Για παράδειγμα ο IMEC. Ανακοινώθηκε με τυμπανοκρουσίες τον Σεπτέμβριο του 2023. Γιατί δεν έχουμε δει ουσιαστική πρόοδο;»
Ο Γεωργακάκης παραδέχθηκε ότι υπάρχει απόσταση μεταξύ οράματος και υλοποίησης. «Υπάρχουν πρακτικά και γραφειοκρατικά προβλήματα» είπε.
«Από την εφοδιαστική αλυσίδα μέχρι τις καθυστερήσεις από δημόσιες υπηρεσίες, προβλήματα που αντικατοπτρίζουν την πολυπλοκότητα στο πεδίο. Ομως υπάρχει και μία δεύτερη διάσταση, η στρατηγική. Πρέπει να παραδεχθούμε ότι η 7η Οκτωβρίου άλλαξε τους περιφερειακούς υπολογισμούς. Ας είμαστε ειλικρινείς, ένας από τους βασικούς στόχους της Χαμάς ήταν να ανακόψει την ομαλοποίηση των σχέσεων Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας. Και, δυστυχώς, εν μέρει το κατάφερε.»
«Η Χαμάς μπορεί να υπέστη τεράστια στρατιωτικά πλήγματα», πρόσθεσε, «αλλά στρατηγικά πάγωσε την πορεία προς τη συμφιλίωση Ριάντ–Ιερουσαλήμ. Από την πλευρά μας συνεχίζουμε να επενδύουμε στη στρατηγική σχέση με τη Σαουδική Αραβία. Εχω ακούσει προσωπικά από τον πρίγκιπα διάδοχο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν την επιθυμία του για ομαλοποίηση. Δεν το λέει δημόσια, αλλά είναι αποφασισμένος. Ομως, υπό τις παρούσες συνθήκες, δεν μπορεί ακόμη να προχωρήσει.»
«Και ακριβώς γι’ αυτό πρέπει τώρα να προετοιμαστούμε», συνέχισε. «Να χτίσουμε τα θεμέλια, τις υποδομές, ώστε όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή, να μπορούμε να κινηθούμε άμεσα.»
Η Πετράνι υπογράμμισε ότι ο IMEC δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί απλώς ως υποδομή, αλλά ως τμήμα ενός ευρύτερου πολιτικού αναπροσανατολισμού. «Για εμάς, ο IMEC είναι φυσική συνέχεια των Συμφωνιών του Αβραάμ. Οι περισσότερες -αν όχι όλες- οι χώρες που υπέγραψαν τις Συμφωνίες, θα έχουν ρόλο και στον IMEC.»
«Και το πιο σημαντικό», πρόσθεσε «είναι ότι δεν βλέπουμε τον IMEC ως έναν ενιαίο διάδρομο με μία μόνο είσοδο στην Ευρώπη. Αντιθέτως, επιδιώκουμε πολλαπλά σημεία εισόδου. Δεν αποκλείουμε άλλους εταίρους. Για παράδειγμα, το Μαρόκο θα μπορούσε να ενταχθεί αρχιτεκτονικά στον διάδρομο. Το μοντέλο που επιδιώκουμε είναι αυτό όπου η γεωπολιτική και το εμπόριο αλληλοενισχύονται και μόνο τότε τέτοια έργα αποκτούν βιωσιμότητα.»
Ο Ρούμπιν στη συνέχεια έθεσε το ζήτημα ενός «αντικρουόμενου σήματος» από την Ουάσιγκτον. «Τι μήνυμα στέλνει η ανακοίνωση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι κλείνει το αμερικανικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη;»
- Ο Γεωργακάκης δεν έκρυψε τη δυσαρέσκειά του. «Ο IMEC θα έχει πολλαπλές εισόδους στην Ευρώπη. Ενας από τους βασικούς κόμβους μπορεί να είναι η Γαλλία, μέσω της Μασσαλίας. Αλλος είναι η Ελλάδα, με λιμάνια όπως ο Βόλος και η Θεσσαλονίκη.»
«Η Θεσσαλονίκη είναι το δεύτερο μεγαλύτερο λιμάνι της Ελλάδας», πρόσθεσε. «Αν δούμε τον IMEC ως αντίβαρο στην Πρωτοβουλία Belt and Road της Κίνας, τότε η Θεσσαλονίκη αποκτά στρατηγική σημασία ως ενδεχόμενη ευρωπαϊκή πύλη. Επομένως, το κλείσιμο του προξενείου στέλνει ένα μικτό μήνυμα και υπονομεύει την εικόνα της αμερικανικής δέσμευσης, τόσο απέναντι στον διάδρομο όσο και στον ρόλο της βόρειας Ελλάδας σε αυτόν.»
Η συζήτηση στράφηκε στη συνέχεια στον αναβαθμισμένο ρόλο της Τουρκίας αλλά και στον ρόλο του «ταραξία» στην Ανατολική Μεσόγειο, ιδίως μέσω του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας».
Ο Ρούμπιν χαρακτήρισε τη στάση της Αγκυρας ιμπεριαλιστική και υπογράμμισε τις στρατιωτικές παρουσίες σε Κύπρο, Ιράκ και Συρία καθώς και τον κίνδυνο για την Αρμενία μέσω Αζερμπαϊτζάν.
- Αυτός ο θαλάσσιος αναθεωρητισμός δεν είναι υποθετικός, προειδοποίησε η Πετράνι. «Η Τουρκία έχει μπλοκάρει ενεργά την εξερεύνηση και γεώτρηση σε κυπριακά ύδατα, όχι σε διαφιλονικούμενες ζώνες, αλλά στο νότιο τμήμα της Κύπρου, ανάμεσα στην Κύπρο και την Αίγυπτο», τόνισε.
- «Οταν μικρότερες ενεργειακές εταιρείες, όπως η ιταλική ENI, επιχείρησαν να δραστηριοποιηθούν, επενέβη ο τουρκικός στόλος. Οταν όμως εμφανίστηκαν μεγαλύτεροι δυτικοί παίκτες, όπως η ExxonMobil και η Chevron, η Τουρκία έκανε πίσω. Υπάρχει ένα μοτίβο εδώ, η Τουρκία δοκιμάζει τα όρια ανάλογα με το πού εντοπίζει αδυναμία».
Ο Γεωργακάκης περιέγραψε πώς ο ηλεκτρικός διασυνδετήρας Great Sea Interconnector μπορεί να φέρει πραγματική μεταμόρφωση, οικονομικά αλλά και στρατηγικά. «Θα συνδέσει επιτέλους την Κύπρο με το ευρωπαϊκό δίκτυο, θα βοηθήσει το Ισραήλ να σπάσει την ενεργειακή απομόνωση και μπορεί να ανοίξει ακόμη και την πόρτα για μελλοντική σύνδεση με τη Σαουδική Αραβία.»
«Και ακριβώς γι’ αυτό η Τουρκία θέλει να τον εμποδίσει.» «Πώς;», ρώτησε ο Ρούμπιν. «Μέσω νομικών τεχνασμάτων και θαλάσσιων διαστρεβλώσεων. Το 2019, η Τουρκία υπέγραψε μνημόνιο κατανόησης με τη Λιβύη, διεκδικώντας θαλάσσιο σύνορο μεταξύ των δύο χωρών. Το πρόβλημα είναι ότι η Τουρκία και η Λιβύη δεν είναι γειτονικές χώρες», απάντησε ο Γεωργακάκης.
- Η Αγκυρα επιδιώκει κάθε ενεργειακό ή έργο υποδομών από το Ισραήλ ή την Αίγυπτο προς την Ευρώπη να έχει την έγκρισή της, όπως πρόσθεσε. «Αν το δεχθούμε αυτό, ουσιαστικά νομιμοποιούμε τις παράνομες αξιώσεις της. Και δεν μπορούμε να το κάνουμε.»
«Η συμφωνία Τουρκίας–Λιβύης παραβιάζει το διεθνές δίκαιο της θάλασσας και αποτελεί θεμέλιο του δόγματος της “Γαλάζιας Πατρίδας”, της τουρκικής προσπάθειας να επιβληθεί ως κυρίαρχη δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο.
Αν της επιτραπεί να το κάνει», προειδοποίησε η Πετράνι. «Θα δώσει στην Αγκυρα τη δυνατότητα να μπλοκάρει όχι μόνο αγωγούς φυσικού αερίου, αλλά και ηλεκτρικά καλώδια παραλύοντας τη συνεργασία στην περιοχή. Η Τουρκία χρησιμοποιεί θαλάσσιο ιμπεριαλισμό για να στραγγαλίσει τη διασυνδεσιμότητά μας και να μπλοκάρει το μέλλον μας.»
«Και τι πρέπει να κάνει η Αμερική;», ρώτησε ο Ρούμπιν, προσθέτοντας: «Εχουμε έναν υποτιθέμενο σύμμαχο στο ΝΑΤΟ -στην πραγματικότητα έναν Δούρειο Ιππο-που κάνει θαλάσσιες συμφωνίες με ισλαμιστές στη Λιβύη και απειλεί όχι μόνο τα συμφέροντα Ελλάδας και Κύπρου, αλλά και των Ηνωμένων Πολιτειών.»
- «Οταν η Αμερική είναι ξεκάθαρη στην Ανατολική Μεσόγειο, βλέπουμε αποτελέσματα», απάντησε ο Γεωργακάκης. «Οταν διστάζει, η Τουρκία γίνεται επιθετική.»
Εφερε ως παράδειγμα το έργο του ηλεκτρικού διασυνδετήρα, που στερείται σαφούς αμερικανικής υποστήριξης και γι’ αυτό παραμένει η τουρκική παρεμβατικότητα. Αντιθέτως, όπως είπε, όταν ενεργειακοί κολοσσοί των ΗΠΑ, όπως η Chevron, εξασφάλισαν άδειες για περιοχές νότια της Κρήτης, η Τουρκία δεν αντέδρασε. «Αυτό είναι το αποτρεπτικό αποτέλεσμα της αμερικανικής εμπλοκής.»
Η Κρήτη, στο μεταξύ, όπως συμφώνησαν οι ομιλητές παραμένει ακρογωνιαίος λίθος της αμερικανικής στρατηγικής στην περιοχή. «Ο κόλπος της Σούδας είναι η μόνη ναυτική βάση των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο», είπε ο Γεωργακάκης.
«Είναι κρίσιμη για τη CENTCOM και τις επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή. Η Τουρκία ξέρει ότι δεν πρέπει να την προκαλέσει.» Και για τη συνεισφορά της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ ειπώθηκε πως: «Είμαστε από τις λίγες χώρες που ξοδεύουμε πάνω από το 3% του ΑΕΠ μας στην Αμυνα. Είμαστε στην Ερυθρά Θάλασσα και πολεμάμε τους Χούθι. Είμαστε αξιόπιστοι.»
Ο Ρούμπιν αναφέρθηκε με θετικά λόγια και στον ΥΠΕΞ της Κύπρου, Κωνσταντίνο Κόμπο.
«Αν έπρεπε να στοιχηματίσω, θα το έκανα στο πρόσωπο του Κωνσταντίνου Κόμπου. Ο υπουργός Εξωτερικών της Κύπρου μπορεί μια μέρα να είναι υποψήφιος για Νόμπελ Ειρήνης. Η Κύπρος είναι μικρή, αλλά η διπλωματία που εξάγει η Λευκωσία είναι δυσανάλογα ισχυρή σε σχέση με το μέγεθός της», είπε ο Αμερικανός αναλυτής.
