Τελεφερίκ στη Μονεμβασιά: Η ακατανόητη εμμονή του υπουργείου Πολιτισμού – Μοναδική ελπίδα της Καστροπολιτείας το Συμβούλιο της Επικρατείας

Η απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού για την κατασκευή τελεφερίκ στη Μονεμβασιά προχωρά με συνοπτικές διαδικασίες παρότι καταγγέλλεται από φορείς και κατοίκους ως τερατώδης προσπάθεια εισαγωγής μαζικού τουρισμού που θα καταστρέψει την εικόνα του μεσαιωνικού οικισμού.

Είναι σα να βάζουμε τελεφερίκ στην Ακρόπολη, αναφέρουν για την προοπτική που κατατάσσει την καστροπολιτεία ως ένα από στα 7 πλέον απειλούμενα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2025. Την ώρα μάλιστα που η Μονεμβασιά έχει προβλήματα υδροδότησης, αποχέτευσης, υπερτουρισμού και ολισθηρότητας των καλντεριμιών.

• Χαρακτηριστικότερη όλων είναι η αντίδραση της Έρης Ρίτσου, κόρης του ποιητή Γιάννη Ρίτσου η οποία σε ανάρτησή της αναφέρει δηκτικά: «Ποιός χέστηκε για την πολιτιστική κληρονομιά…»

Το θέμα έχει προκύψει εδώ και αρκετό καιρό αλλά πλέον υπάρχει η άδεια του ΚΑΣ που ουσιαστικά ανοίγει το δρόμο στην κατασκευή του έργου. Εκτός κι αν το σταματήσει το Συμβούλιο της Επικρατείας στο οποίο έχουν προσφύγει οι φορείς που αντιτίθεται στην εξαμβλωματική παρέμβαση.

Ουσιαστικά το τελεφερίκ με τη δικαιολογία της απεριόριστης πρόσβασης ατόμων με κινητικές δυσκολίες θα εγκατασταθεί έξω από την πύλη της καστροπολιτείας και θα οδηγεί δυο καμπίνες των 15 ατόμων η κάθε μια στην κορυφή της Άνω Πόλης και το Ναό της Αγίας Σοφίας.

• Και τι θα γίνει με όσους θέλουν να επισκεφθούν τον οικισμό, αναρωτιούνται σκωπτικά κάποιοι κάτοικοι. Αυτοί δεν έχουν προβλήματα προσβασιμότητας; Θα τους φτιάξουν τρενάκι; λένε

Η απόφαση του ΚΑΣ

Οι οριστικές μελέτες του έργου έλαβαν θετική και ομόφωνη γνωμοδότηση από τα μέλη του ΚΑΣ προκαλώντας έντονες αντιδράσεις από μέλη της τοπικής κοινωνίας και επιστημονικούς και πολιτιστικούς φορείς.

Το σχεδιαζόμενο αναβατόριο θα έχει ως «στόχο την προσέγγιση επιβατών και ατόμων με κινητικές δυσκολίες στην Ανω Πόλη του κάστρου, αλλά και στο πλαίσιο της άμεσης αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών στο δύσβατο σημείο».

Παράλληλα, το έργο περιλαμβάνει και τη διαμόρφωση ειδικού δικτύου διαδρομών περιήγησης για εμποδιζόμενα άτομα στον αρχαιολογικό χώρο της Ανω Πόλης, από το σημείο άφιξης του αναβατορίου έως τα εμβληματικά μνημεία της, όπως το λαμπρότερο βυζαντινό μνημείο της Μονεμβασίας, τον ναό της Αγίας Σοφίας.

Οι εργασίες εκτελούνται από το υπουργείο Πολιτισμού διά της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λακωνίας και βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη.

Με τις εγκριθείσες μελέτες -αναφέρεται- αποτυπώνεται πλέον με ακρίβεια η εικόνα του αναβατορίου, το οποίο πλήρως ενταγμένο στο τοπίο θα συνδέει μέσα σε περίπου ένα λεπτό την Κάτω με την Ανω Πόλη βάσει της αρχικής χωροθέτησης των σταθμών εκκίνησης και άφιξης του τελεφερίκ και των περιβαλλοντικών όρων που είχαν εγκριθεί σε προηγούμενες συνεδριάσεις του ΚΑΣ.

Για το έργο, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης, έχει υπογραφεί Προγραμματική Σύμβαση μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού, του Δήμου Μονεμβασίας και του Αναπτυξιακού Οργανισμού «Πάρνωνας».

Η ανάδοχος εταιρία, σύμφωνα με το θεσμικό πλαίσιο, ανέλαβε την προμήθεια και εγκατάσταση αναβατορίου, καθώς και την εκπόνηση των απαιτούμενων αρχιτεκτονικών και στατικών μελετών, επί των οποίων το ΚΑΣ γνωμοδότησε ομόφωνα.

Σύμφωνα με τις μελέτες, ο χώρος υποδοχής των επισκεπτών γίνεται από το νότιο τμήμα του βράχου της Μονεμβασίας, περίπου 150 μέτρα από την πύλη εισόδου της Κάτω Πόλης, δηλαδή κοντά στην πύλη του κάστρου.

Με αυτήν την τοποθέτηση επιτυγχάνονται δύο στοιχεία, η άμεση πρόσβαση στον χώρο για το αναβατόριο και η εγγύτητά του με τον οικισμό της Κάτω Πόλης. Το σημείο αυτό επιλέχθηκε και για τεχνικούς λόγους, καθώς το φυσικό ύψος του εδάφους επιτρέπει την υπόσκαφη κατασκευή του σταθμού εκκίνησης, ενισχύοντας την ήπια παρέμβαση προς το τοπίο.

Το υπόσκαφο κτίριο αφετηρίας λειτουργεί ως χώρος υποδοχής, ενώ ο σταθμός άφιξης έχει σχεδιαστεί ως μια ορθογώνια, λιθόκτιστη πύλη-κατασκευή. Και οι δύο υποδομές εντάσσονται αρμονικά στο τοπίο της Μονεμβασίας.

Σχετικά με την εγκατάσταση του τελεφερίκ, ειδικά για την υποτιθέμενη ύπαρξη πολλών μεγάλων πυλώνων κατά μήκος της πλαγιάς οι μελετητές ξεκαθάρισαν ότι δεν περιλαμβάνονται πυλώνες ούτε στο τμήμα της εκκίνησης ούτε κατά μήκος της διαδρομής του τελεφερίκ. Υπάρχει μόνο ένας πυλώνας, ο οποίος θα τοποθετηθεί πίσω από το τείχος της Ανω Πόλης, κοντά στον σταθμό άφιξης.

Όσον αφορά την ορατότητα του αναβατορίου, όπως επεσήμαναν οι μελετητές, δεν θα προκαλεί οπτική όχληση, καθώς τα μόνα ορατά στοιχεία θα είναι ο πυλώνας και οι καμπίνες που θα αιωρούνται. Από ξηράς, το έργο δεν θα είναι ορατό, με εξαίρεση τον πυλώνα, ο οποίος είναι τεχνικά αναγκαίος για τη λειτουργία του συστήματος.

Το τελεφερίκ θα καλύπτει μια απόσταση 120 μέτρων σε περίπου ένα λεπτό, ενώ η υψομετρική διαφορά των δύο σημείων εκκίνησης και άφιξης ανέρχεται στα 87 μέτρα. Η εγκατάσταση του αναβατορίου περιλαμβάνει δύο καμπίνες εκ των οποίων η μία θα χωρά 15 άτομα ή 2 αμαξίδια ΑμεΑ ή ένα φορείο ασθενοφόρου.

Οι αντιδράσεις

Όλα τα παραπάνω είναι επιχειρήματα που εγκρίθηκαν από το ΚΑΣ, αλλά έχουν ένα πολύ ισχυρό αντίλογο.

Ο Σύλλογος Φίλων Μονεμβασιάς υποστηρίζει μεταξύ άλλων:

«Με αιτιολογία την προσβασιμότητα στην Ανω Πόλη και στον ναό της Αγίας Σοφίας, το ΥΠΠΟ, η περιφέρεια και ο δήμος προγραμματίζουν την εγκατάσταση ενός τελεφερίκ κόστους 6,8 εκατ. ευρώ, το οποίο θα υποκαταστήσει μια διαδρομή 220 μέτρων, που χρειάζεται σήμερα 9 λεπτά πεζοπορία. Είναι προφανές ότι η παροχή προσβασιμότητας σε εμποδιζόμενα άτομα είναι πρόσχημα λόγω του μεγέθους της εγκατάστασης», αναφέρει η πρόεδρος του συλλόγου Νίκη Βαΐτσου.

«Σύμφωνα με τη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, το κόστος λειτουργίας του τελεφερίκ θα είναι 50.000 ευρώ/έτος, που λόγω της φύσης του έργου δεν γίνεται να προέλθουν από εισιτήριο ούτε βέβαια να μεταβιβαστούν στα δημοτικά τέλη, οπότε είναι λογικό να αναρωτιόμαστε από πού θα προέλθουν».

• Όπως επισημαίνει, το τελεφερίκ έρχεται τη στιγμή που η καστροπολιτεία αντιμετωπίζει πολύ σοβαρότερα θέματα, όπως την έλλειψη πόσιμου νερού (το νερό είναι υφάλμυρο), την ανεπαρκή αποχέτευση που παθαίνει βλάβες κάθε καλοκαίρι λόγω φόρτου, την ολισθηρότητα των καλντεριμιών, το κυκλοφοριακό.

«Πριν από χρόνια υπήρξε μια συζήτηση για τη διεύρυνση του δρόμου πρόσβασης, στον οποίο από τύχη δεν έχει γίνει σοβαρό δυστύχημα. Το ΥΠΠΟ είχε απορρίψει την πρόταση επειδή θα “τραυμάτιζε” τον χώρο, ενώ τώρα επιτρέπει ένα θηριώδες τελεφερίκ».

«Καμπανάκι» από τη Europa Nostra

«Η καστροπολιτεία είναι ένα αδιάσπαστο σύνολο φυσικού και αρχιτεκτονικού τοπίου. Η απειλή είναι ο ανεξέλεγκτος μαζικός τουρισμός, που δεν σταματάει μπροστά σε τίποτα. Το ΥΠΠΟ, που υποτίθεται ότι προστατεύει τέτοιους μοναδικούς τόπους, δίνει την άδεια να εγκατασταθεί αυτό το χολιγουντιανής έμπνευσης τερατούργημα», επισημαίνει ο Τάσης Παπαϊωάννου, ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ.

«Αν ο λόγος ήταν πραγματικά η πρόσβαση των ατόμων μειωμένης κινητικότητας, ένα απλό καλαίσθητο αναβατόριο θα μπορούσε να στηθεί στην κατακόρυφη πλαγιά. Ας μην ξεχνάμε πως ούτε η ίδια η Κάτω Πόλη της Μονεμβασιάς είναι εύκολα προσβάσιμη. Στη δε Aνω Πόλη δεν υπάρχει τίποτα».

Η Κλεοπάτρα Θεολογίδου, αρχιτέκτων αναστηλώτρια και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Ελληνικής Εταιρείας (ΕΛΛΕΤ), σημειώνει ότι το έργο δεν προέρχεται μέσα από σχεδιασμό που να αξιολογεί τις ανάγκες του οικισμού. «Στόχος είναι να φέρει περισσότερους τουρίστες, χωρίς να έχουν καν τεθεί οι προδιαγραφές που θα εξασφάλιζαν την ποιότητα του έργου», εκτίμησε. Οπως ανέφερε, για το έργο θα γίνουν εκβραχισμοί («που αποκαλούνται κομψά εκσκαφές, γιατί οι εκβραχισμοί απαγορεύονται»), ενώ το κτίριο εισόδου στα 150 μέτρα από την είσοδο της Μονεμβασιάς θα έχει το ύψος τετραώροφης πολυκατοικίας. Υπενθυμίζεται πως ο σύλλογος έχει καταθέσει προσφυγή στο ΣτΕ κατά του έργου, ενώ με προσπάθεια της ΕΛΛΕΤ η Μονεμβασιά εντάχθηκε από τη Europa Nostra στη βραχεία λίστα των υποψηφιοτήτων για τα «Επτά πιο απειλούμενα μνημεία και τόπους πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης» («7 Most Endangered Programme») για το έτος 2025.

Η καταγγελία του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων

Μετά την απόφαση του ΚΑΣ τρεις φορείς -η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, ο Σύλλογος Φίλων Μονεμβασιάς και ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων- εξέφρασαν την αντίθεση και τους προβληματισμούς τους επί της υλοποίησης του έργο στην Καστροπολιτεία.

Η ανακοίνωση του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων επισημαίνει:

«Παρά τις αντιδράσεις των πολιτών και της επιστημονικής κοινότητας, παρά τη διαμαρτυρία της Europa Nostra, παρά το ότι η υπόθεση εκκρεμεί στο ΣτΕ, εισήχθη εσπευσμένα στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο η μελέτη για το τελεφερίκ της Μονεμβασίας.

Με απόφασή της, η Europa Nostra, αφού μελέτησε τα δεδομένα περιέλαβε το Κάστρο της Μονεμβασίας στα 7 πλέον απειλούμενα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2025, λόγω της επιμονής του ΥΠΠΟ και του Δήμου Μονεμβασίας να κατασκευάσουν το τελεφερίκ που θα αλλοιώσει και θα υποβαθμίσει τόσο την ίδια την περιβαλλοντική και μνημειακή αξία της καστροπολιτείας της Μονεμβασίας, όσο και την βιωματική εμπειρία των επισκεπτών, απειλώντας την ακεραιότητα του μοναδικού αυτού μνημειακού συνόλου.

Παρότι υπάρχουν όλες αυτές οι διαμαρτυρίες πολιτών και επιστημόνων, το ΥΠΠΟ επιλέγει να φέρει τη μελέτη εσπευσμένα μέσα στη Μεγάλη Εβδομάδα στο ΚΑΣ, χωρίς καν να την δημοσιοποιήσει ώστε να λάβουν γνώση όλοι οι ενδιαφερόμενοι.

Η βιωματική επαφή με μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους είναι αναφαίρετο δικαίωμα όλων, πολλώ δε μάλλον ειδικών ομάδων κοινού (ΑμεΑ και εμποδιζόμενων ατόμων). Ωστόσο, αυτό δεν είναι, δυστυχώς, πάντα εφικτό, λόγω του φυσικά δυσπρόσιτου ή του οχυρού χαρακτήρα αρκετών μνημείων στη χώρα μας, γεγονός που έχει γίνει αποδεκτό τόσο από διεθνείς Οργανισμούς όσο και από τις διεθνείς αρχές και συμβάσεις που διέπουν τις επεμβάσεις επί των μνημείων, σύμφωνα με τις οποίες οι εργασίες οφείλουν να σέβονται τον χαρακτήρα του κάθε μνημείου, να είναι συμβατές με αυτό και να μην αλλοιώνουν τη φύση του.

Το πολιτιστικό και το φυσικό περιβάλλον, συνθέτουν την αισθητική και ιστορική αξία κάθε μνημείου ως μια ενιαία οντότητα, καθιστώντας το μοναδικό, ακριβώς εξαιτίας αυτών των χαρακτηριστικών του. Η οχυρή θέση του βράχου της Μονεμβασίας, που έδωσε άλλωστε στη «Μονοβασιά» το όνομά της, αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του για πολλούς αιώνες. Το ιστορικό φορτίο χώρων όπως αυτός της Άνω Πόλης απαιτεί ιδιαίτερα μεγάλη προσοχή στο κατά πόσον είναι τόσο απαραίτητος ο σχεδιασμός και η εγκατάσταση μιας τόσο μεγάλης παρέμβασης στο πολιτιστικό και φυσικό τοπίο, όσο αυτή του τελεφερίκ που σχεδιάζεται να εγκατασταθεί στα ριζά του βράχου, με χρήματα του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Σημειώνεται, επίσης, ότι η μέχρι σήμερα εμπειρία έχει δείξει πως σύγχρονες κατασκευές και τεχνικά έργα αυτού του είδους και μεγέθους, εκτεθειμένα στις περιβαλλοντικές συνθήκες (πχ ισχυρούς ανέμους), συχνά τίθενται εκτός λειτουργίας και το έντονο αποτύπωμά τους στα μνημεία δεν ισοσταθμίζεται με τη χρήση τους. Επιπλέον, η χωρητικότητα του τελεφερίκ (με δύο καμπίνες 15 ατόμων) και η άνοδός του στην Άνω Πόλη (όπου δεν υπάρχει η δυνατότητα περιήγησης σε ΑμεΑ) δεικνύουν ότι, για άλλη μια φορά τα εμποδιζόμενα άτομα χρησιμοποιούνται από το Υπουργείο Πολιτισμού ως πρόσχημα για παρεμβάσεις που αφορούν τον μαζικό τουρισμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν εξετάστηκε καμία άλλη λύση ή εναλλακτική, πιο ήπια, για την προσβασιμότητα των ΑμεΑ στην Κάτω Πόλη της Μονεμβασίας, όπου βρίσκονται και τα περισσότερα επισκέψιμα μνημεία.

Ευρύτερος δημόσιος διάλογος

Ο ΣΕΑ υποστηρίζει πως για τις περιπτώσεις μεγάλης έκτασης τεχνικών έργων στα μνημεία απαιτείται ευρύτερος δημόσιος διάλογος, ώστε να σταθμιστούν όλες οι απαιτήσεις. Δυστυχώς η αντιμετώπιση της προσβασιμότητας των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων της χώρας είναι συγκυριακή και σημειακή και η πολιτική του Υπουργείου στο θέμα αυτό στερείται επιτελικού σχεδιασμού και ιεράρχησης, αλλά και σχεδιασμού που θα αφορά τα ίδια τα μνημεία και τα πολιτιστικά κτίρια. Περισσότερο φαίνεται να ενδιαφέρεται το Υπουργείο για την ανάθεση μεγάλων εργολαβιών, με διαδικασίες μάλιστα που απέρριψε η ΕΕΑΔΗΣΥ.

Ο Σύλλογος προτείνει την ανάπτυξη ενός γόνιμου διαλόγου με τους Φορείς των ΑμεΑ και των εμποδιζόμενων ατόμων, από τον οποίο θα προκύψει ιεράρχηση, βάσει κριτηρίων, των μνημείων και αρχαιολογικών χώρων που προκρίνονται για την εξασφάλιση πλήρους προσβασιμότητας σε αυτούς.

Στο σημείο που βρισκόμαστε, θα πρέπει να προστεθεί και κάτι ακόμη: το έργο SUB 1.2.2 Προμήθεια και Εγκατάσταση Αναβατορίου ατόμων για το Κάστρο της Μονεμβασιάς, που υλοποιείται με κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ως προς το υποέργο που αφορά το τελεφερίκ και υλοποιείται από τον Δήμο Μονεμβασίας, βρίσκεται ήδη εκτός χρονοδιαγραμμάτων! Ο αρχικός διαγωνισμός προχώρησε χωρίς καν εγκεκριμένη οριστική μελέτη (αφού αυτή εισάγεται σήμερα για έγκριση) και εντέλει από την ΕΕΑΔΗΣΥ. Το Ταμείο Ανάκαμψης ολοκληρώνεται το αργότερο τον Ιούνιο 2026, ενώ ως αρχικό προγραμματισμό το υποέργο του τελεφερίκ είχε χρόνο υλοποίησης 29 μήνες (έναρξη: 28/7/2023, λήξη: 31/12/2025).

Είναι προφανές ότι η εγκατάσταση τελεφερίκ σε ένα μνημείο όπως αυτό της Μονεμβασίας, με την εποπτεία που απαιτεί, δεν μπορεί να ολοκληρωθεί σε τόσο σύντομο χρόνο. Είτε το έργο θα εκτελεστεί πρόχειρα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το μνημείο και την ασφάλεια όσων θα χρησιμοποιούν το αναβατόριο, είτε το έργο θα μείνει ημιτελές μέχρι τη λήξη του ΤΑΑ, με κίνδυνο η χώρα να χρειαστεί να επιστρέψει τα χρήματα! Δεν μπορούν να εκτελούνται τέτοιας κλίμακας τεχνικά έργα σε μείζονος σημασίας αρχαιολογικούς χώρους με προχειρότητα και βιασύνη. Η πραγματική λύση είναι να απενταχθεί το υποέργο του τελεφερίκ και να προχωρήσει το ΥΠΠΟ, μαζί με τους πολίτες, τους επιστήμονες και τους φορείς των ΑΜΕΑ σε διάλογο για την βέλτιστη λύση της προσβασιμότητας χωρίς την φθορά του μνημείου».