ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
24/04/2025 | 17:12
Η τιμή του κακάο πενταπλασιάστηκε και ανεβαίνει: Κλιματική αλλαγή, μισή παραγωγή, φτώχεια, κερδοσκοπία – Και έρχεται και η… βιωσιμότητα
Μέχρι το τέλος του 2025, η Ευρώπη θα απαιτεί 100% βιώσιμο κακάο, χωρίς αποψίλωση των δασών. Τα νέα αυτά δεν βοηθούν τους καλλιεργητές κακάο, οι οποίοι ήδη αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν τις ελλείψεις που βιώνουν τα τελευταία δύο χρόνια. Ο τομέας της σοκολάτας βρίσκεται σε κρίση, οπότε επιστρέψαμε στην πηγή του: την Ακτή Ελεφαντοστού, τον μεγαλύτερο παραγωγό κακάο στον κόσμο.
Στη φυτεία κακάο του, ο Σεραφίν Σέκα μαζεύει έναν λοβό κακάο. Είναι μαύρος και μαραμένος. “Όταν βρέχει πολύ, έτσι γίνονται οι λοβοί. Αυτό είναι ενα παράδειγμα καφέ σήψης. Πέρυσι, η συγκομιδή μου μειώθηκε σημαντικά”.
Λίγο πιο πέρα, άλλοι καλλιεργητές είναι απασχολημένοι με το “cabossage”: ανοίγουν τους λοβούς για να εξάγουν τους κόκκους του κακάο, οι οποίοι είναι ακόμα καλυμμένοι με έναν γλυκό λευκό πολτό. Στη συνέχεια, οι κόκκοι στοιβάζονται σε φύλλα μπανάνας για ζύμωση. “Αυτό είναι το πιο σημαντικό στάδιο. Μεγιστοποιεί τη γεύση και το άρωμα της σοκολάτας. Αλλά αν δεν βρέξει πολύ, τότε έχουμε μικρούς κόκκους σαν κι αυτόν. Και αυτό δεν είναι καλό. Όπως όλοι οι καλλιεργητές του χωριού του, ο Σέκα έπρεπε να υπομείνει διαδοχικές καταρρακτώδεις βροχές και ξηρασίες τα τελευταία δύο χρόνια, οι οποίες είχαν σημαντικό αντίκτυπο στις συγκομιδές του.
Η Ακτή Ελεφαντοστού, έχασε το 45% της παραγωγής
Η Ακτή Ελεφαντοστού είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός παγκοσμίως, ακολουθούμενη από την Γκάνα. Μεταξύ τους, προμηθεύουν το 60% του κακάο που εισάγει η Ευρώπη. Τις τελευταίες δεκαετίες, η τιμή του κακάο στα χρηματιστήρια σπάνια ξεπερνά τα 2.500 δολάρια, επιτρέποντας στους παραγωγούς να προσφέρουν φθηνή σοκολάτα στους Ευρωπαίους καταναλωτές. Όμως, η κλιματική αλλαγή αλλάζει τα δεδομένα: το 2024, η Γκάνα και η Ακτή Ελεφαντοστού δεν ήταν σε θέση να προμηθεύσουν τις ποσότητες που είχαν υποσχεθεί.
- Η μείωση της παραγωγής κατά 45% στις δύο αυτές χώρες το 2023-2024 προκάλεσε πανικό στις αγορές. Με το πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα των κερδοσκόπων, το κακάο έφτασε στο ιστορικό υψηλό των 12.000 δολαρίων, αποσταθεροποιώντας ολόκληρο τον τομέα.
«Η φτώχεια των καλλιεργητών κακάο είναι η ρίζα όλων των προβλημάτων του τομέα». Η Κλερ Μπιασόν- Λογιέ εργάζεται στη Voice, ένα δίκτυο μη κυβερνητικών οργανώσεων που προωθούν τη βιώσιμη παραγωγή κακάο. “Αυτή τη στιγμή, το 80% των καλλιεργητών στην Ακτή Ελεφαντοστού δεν βγάζουν αρκετά για να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες. Δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες τους, να ζήσουν αξιοπρεπώς καλύπτοντας τα έξοδα στέγασης, το σχολείο των παιδιών τους και να αντιμετωπίσουν τα απρόοπτα. Αυτό που χρειαζόμαστε για να δημιουργήσουμε έναν τομέα κακάο ανθεκτικό στις κλιματικές αλλαγές είναι η δυνατότητα των καλλιεργητών να επενδύουν στα χωράφια τους. Αν το είχαμε αυτό, δεν θα βρισκόμασταν σε αυτή την κρίση” επισημαίνει.
Με εισόδημα μόλις ένα ευρώ ανά άτομο την ημέρα, οι καλλιεργητές αδυνατούν να συντηρήσουν τις γηρασμένες φυτείες τους. Έτσι, για χρόνια, ήταν πιο απλό να εγκαταλείψουν τα αγροτεμάχια και να ξαναφυτέψουν πιο μακριά, στο δάσος. Υπολογίζεται ότι η καλλιέργεια του κακάο αντικατέστησε 2,5 εκατομμύρια εκτάρια πρωτογενούς δάσους μέσα σε 20 χρόνια.
Συναντήσαμε τον Σέκα καθώς και άλλους καλλιεργητές. Στο πίσω μέρος του φορτηγού που μας μεταφέρει σε ό,τι έχει απομείνει από το προστατευόμενο δάσος, μας εκμυστηρεύτηκε: “Ασχολούμαι με το κακάο εδώ και τριάντα χρόνια. Αυτό ήταν κάποτε ένα αρχέγονο, παρθένο δάσος! Είχαμε ελέφαντες που έρχονταν στο χωριό. Τώρα δεν υπάρχει πια”.
Η κυβέρνηση της Ακτή Ελεφαντοστού απαγόρευσε στους χωρικούς να επεκτείνουν τις καλλιέργειές τους στο δάσος: το οποίο είναι πλέον προστατευόμενο. Μόλις πατήσετε κάτω από το φύλλωμα, αντιλαμβάνεστε τη σημασία αυτής της απόφασης: είναι πιο υγρό και πιο δροσερό. Το δάσος παίζει το ρόλο του ως ρυθμιστής του κλίματος, απαραίτητος για την καταπολέμηση της έλλειψης κακάο στο μέλλον. Δύο μοτοσικλέτες, φορτωμένες με 3 σακούλες βάρους τουλάχιστον 60 κιλών η καθεμία, έρχονται από την καρδιά του προστατευόμενου δάσους.
“Αυτό το κακάο είναι παράνομο. Αυτοί είναι οι συλλέκτες, πηγαίνουν τις σακούλες στον ιχνηλάτη. Ο ιχνηλάτης είναι έμπορος- αγοράζει κακάο από εμάς, που τηρούμε τους κανόνες, αλλά αγοράζει και από αυτούς, που είναι διακινητές”. Ο Σέκα αφήνει τις δύο μοτοσικλέτες να φύγουν, φοβούμενος τα αντίποινα: “Εδώ, αν θέλετε να πολεμήσετε κατά του λαθρεμπορίου, μπορεί να σας σκοτώσουν”.
Με τον ιχνηλάτη, δεν υπάρχει ιχνηλασιμότητα
Στο χωριό, οι μουσαμάδες είναι απλωμένοι κατά μήκος του δρόμου, με τους κόκκους κακάο που έχουν αγοράσει οι ιχνηλάτες. Με τη δικαιολογία ότι πρέπει να τους στεγνώσουν λίγο ακόμα πριν τους πουλήσουν, ανακατεύουν το κακάο των ντόπιων με αυτό που φέρνουν από το δάσος. Βέβαια, εδώ μας λένε ότι δεν πέρασαν οι μοτοσικλέτες και ότι όλο το κακάο που θα συλλεχθεί είναι απολύτως νόμιμο. Ο ιχνηλάτης, όμως, είναι πρώτα και πάνω από όλα έμπορος: μπορεί να πουλάει σε διακινητές, ανεξάρτητους εμπόρους ή συνεταιρισμούς. Όποια και αν είναι η περίπτωση, πρέπει να του έχουμε εμπιστοσύνη.
“Με τους ιχνηλάτες είναι λίγο περίπλοκο, είναι δύσκολο να υπάρχει ιχνηλασιμότητα επειδή δεν έχουν στοιχεία για την προέλευση του κακάο που αγοράζουν”, εκμυστηρεύεται η Αλίντα Ν’Τάκπε, πρόεδρος του συνεταιρισμού RASSO, ο οποίος συγκεντρώνει 1.500 καλλιεργητές. Εδώ, όλο το κακάο που διακινείται είναι πιστοποιημένο. Γνωρίζουμε κάθε αγρότη και την προέλευση κάθε σακούλας κακάο. Άλλοι συνεταιρισμοί αγοράζουν μερικές φορές από ιχνηλάτες, όταν οι σοδειές είναι κακές, για παράδειγμα, και δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις ποσοστώσεις παραγωγής που έχουν υποσχεθεί στους πελάτες τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις, κακάο από προστατευόμενα δάση μπορεί να βρεθεί σε σακούλες που φέρουν τις ετικέτες Rainforest Alliance, Faire Trade, Cocoa Horizon και άλλες.
Ωστόσο, όλες οι εισαγωγές κακάο που προέρχονται από την αποψίλωση των δασών θα απαγορευτούν τον Δεκέμβριο (κανονισμοί EUDR). Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι σε λίγους μόνο μήνες η διακίνηση που έχουμε δει θα έχει εξαφανιστεί. “Για να είναι αποτελεσματικό ένα σύστημα ιχνηλασιμότητας, απαιτεί επενδύσεις που αγγίζουν τις 50.000 ευρώ από κάθε συνεταιρισμό, την ώρα που πολλοί από αυτούς πασχίζουν απλώς να επιβιώσουν οικονομικά. Είναι πολύ βολικό για την Ευρώπη να ζητάει βιώσιμο κακάο νίπτοντας τας χείρας της και λέγοντας ότι είναι δικό σας πρόβλημα” πρόσθεσε η πρόεδρος του συνεταιρισμού.
Η τιμή καθορίζεται από το κράτος
Το εισόδημα των αγροτών είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου να επιτύχουμε 100% βιώσιμο κακάο μέχρι τον Δεκέμβριο του 2025. Επομένως, θα μπορούσε κανείς να χαιρετίσει αυτή την ιστορική “έκρηξη” των τιμών στην αγορά. Αλλά δεν είναι τόσο προφανές.
Στην Ακτή Ελεφαντοστού, δεν είναι ο αγρότης αλλά το κράτος που αποφασίζει για την τιμή πώλησης. Τις διαπραγματεύσεις τις διεξάγει το Conseil Café Cacao, ένα είδος διαμεσολαβητή μεταξύ των πολυεθνικών σοκολάτας και των καλλιεργητών. Το Συμβούλιο είναι πιο ισχυρό από το Υπουργείο Γεωργίας. Το κακάο αντιπροσωπεύει το 15% του ΑΕΠ της χώρας. Μετά τη διαπραγμάτευση, πληρώνει το 60% της διαπραγματευόμενης τιμής και αφαιρεί το 40% για τις δραστηριότητές του.
Ο Υβ Κονέ Μπραχίμα, διευθύνων σύμβουλος του Conseil Café Cacao, εξηγεί: “Οι τιμές που βλέπετε είναι οι τρέχουσες. Αλλά ποιος ξέρει αν σε τρεις μήνες, ή ακόμη και σε δύο μήνες, οι τιμές θα συνεχίσουν να κυμαίνονται σε αυτά τα επίπεδα; Γι’ αυτό αξίζει να συνεχίσουμε να κάνουμε αυτό που κάνουμε και να προστατεύουμε τον παραγωγό”.
Αντιμέτωπο με μια ασταθή αγορά, το Διοικητικό Συμβούλιο υιοθετεί μια προσεκτική προσέγγιση: έχει καθορίσει μια ελαφρώς υψηλότερη τιμή, αλλά αυτό δεν επιτρέπει ακόμη στους παραγωγούς να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και στους συνεταιρισμούς να εγγυηθούν τη βέλτιστη ιχνηλασιμότητα. “Εσείς είστε αυτοί που ζητήσατε την ιχνηλασιμότητα του κακάο και αυτό έχει κόστος. Δεν νομίζω ότι ο καταναλωτής είναι αντίθετος, ενεργεί με καλή πίστη. Αλλά το πρόβλημα είναι με εκείνους που βρίσκονται στη μέση και αναζητούν κέρδος χωρίς να ενεργούν με καλή πίστη”.
11% για τον καλλιεργητή
Ο διευθυντής του Conseil Café Cacao αναφέρεται στους μεταποιητές, τις μάρκες και τα σούπερ μάρκετ. Σύμφωνα με τη Le Basic, μια συμβουλευτική εταιρεία που ειδικεύεται στις αλυσίδες αξίας, ο καλλιεργητής λαμβάνει μόνο 2 ευρώ ανά κιλό για μια πλάκα σοκολάτας των 20 ευρώ. Οι μάρκες σοκολάτας και τα καταστήματα λιανικής πώλησης, από την άλλη πλευρά, κερδίζουν πάνω από 14 ευρώ ανά κιλό: 7 φορές περισσότερα.
Ο Κριστόφ Αλιό, ειδικός στις αλυσίδες αξίας και επικεφαλής της εταιρείας συμβούλων έρευνας που βρίσκεται πίσω από τη μελέτη, επισημαίνει: “Αυτό που πληρώνουμε συχνά, είναι σε μεγάλο βαθμό διαφήμιση και μάρκετινγκ και όχι απαραίτητα το ίδιο το προϊόν. Οι κατασκευαστές οφείλουν να καταβάλουν προσπάθειες. Παρόλα αυτά, είναι οι μόνοι που, χάρη στις οικονομίες κλίμακας, μπορούν να μας προσφέρουν σοκολάτα στο 1 ευρώ. Αν όμως θέλουμε να έχουμε σοκολάτα και στο μέλλον — λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και τις ανάγκες των παραγωγών κακάο — πρέπει να ξανασκεφτούμε το σύστημα και να ανοίξουμε τη συζήτηση για το ποιος βγάζει τι από την αλυσίδα παραγωγής”.
Αυτό το σκεπτικό βρίσκεται πίσω από την πρωτοβουλία “Πέρα από τη σοκολάτα” (Beyond Chocolate). Συναντήσαμε τον Τσαρλς Σνόεκ, επικεφαλής του προγράμματος. “Πρόκειται για μια πρωτοβουλία πολλών ενδιαφερομένων μερών που δημιουργήθηκε τον Δεκέμβριο του 2018 με πραγματικό στόχο να υποστηρίξει τον μετασχηματισμό του τομέα της σοκολάτας στο Βέλγιο προς μεγαλύτερη βιωσιμότητα. Υπάρχει η βιομηχανία, η Barry-callebaut, η Cargill και η Puratos. Υπάρχουν πολυεθνικές εταιρείες όπως η Mondelez και η Nestlé, αλλά και ολόκληρος ο βελγικός τομέας σοκολάτας μέσω της ομοσπονδίας του. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν οι μάρκες που όλοι γνωρίζουμε, όπως η Neuhaus, η Léonidas ή η Galler.
- Τα σούπερ μάρκετ είναι επίσης παρόντα. Και έπειτα υπάρχουν οι πιστοποιητές όπως η Rainforest Alliance και η Fairtrade. Θέλουμε να δώσουμε τη δυνατότητα στους παραγωγούς να κερδίζουν τα προς το ζην μέχρι το 2030. Αυτός είναι ο πρωταρχικός μας στόχος. Τώρα, για να φτάσουμε εκεί, έχουμε έναν ενδιάμεσο στόχο για 100% πιστοποίηση μέχρι το 2025″ εξηγεί ο Σνόεκ.
Η βιομηχανία σοκολάτας έχει δεσμευτεί να εξασφαλίσει ότι, μέχρι το 2030, οι καλλιεργητές θα λαμβάνουν ένα εισόδημα που να καλύπτει τις βασικές τους ανάγκες. Η στρατηγική της βασίζεται κυρίως στις πιστοποιήσεις — αν η σοκολάτα φέρει μια ετικέτα, θεωρείται “καλή”.
Πέντε χρόνια, ωστόσο, δεν μοιάζουν αρκετά, και το ερώτημα που προκύπτει είναι τι θα συμβεί αν η βιομηχανία αποτύχει. “Η πιο αυστηρή κύρωση θα ήταν ο αποκλεισμός ενός εταίρου από το πρόγραμμα Beyond Chocolate” αναφέρει ο Σνόεκ. Υπάρχει σήμερα κάποια οικονομική ποινή; Καμία. Επιπλέον, η συμμετοχή στο Beyond Chocolate δεν συνεπάγεται οικονομική επιβάρυνση. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια καθαρά εθελοντική πρωτοβουλία”.
Ένα από τα μέλη, ιδιοκτήτης της Léonidas και πρόεδρος της Choprabisco, της Βασιλικής Ένωσης της Βιομηχανίας Σοκολάτας, είναι ο Φιλίπ ντε Σελιέ. “Σκεφτόμαστε την κοινωνία, σκεφτόμαστε τον πλανήτη, σκεφτόμαστε τον άνθρωπο πολύ περισσότερο από ό,τι πριν. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θέλουμε να βγάλουμε κέρδος, αλλά ανησυχούμε περισσότερο για τους συνανθρώπους μας. Θα είμαστε απόλυτα βιώσιμοι σε πέντε χρόνια; Ειλικρινά, δεν το νομίζω. Διότι ακόμη και αν σκεφτούμε τι είναι βιώσιμο σήμερα, σε πέντε χρόνια δεν θα είναι. Θα πρέπει να προχωρήσουμε ακόμη περισσότερο, επειδή ο κόσμος αλλάζει τόσο γρήγορα. Αν ήταν τόσο απλό, μπορώ να σας εγγυηθώ ότι όλοι θα κάναμε ένα τηλεφώνημα, θα συμφωνούσαμε και θα προχωρούσαμε. Αλλά ο κόσμος δεν είναι τέλειος” καταλήγει.
Με πληροφορίες από rtbf.be μέσω European Perpective / ert
