Τί θα γίνει αν πεθάνει ο Πάπας; Τελετουργικά από την Αρχαία Ρώμη, το ασημένιο σφυρί του Καμερλένγκο, η ταφή σε τριπλό φέρετρο, οι μυστικές εκλογές και ο λευκός καπνός

Με τον Πάπα Φραγκίσκο στο νοσοκομείο με πνευμονία και στους δύο πνεύμονες,  με τους γιατρούς να λένε πως η κατάστασή του είναι κρίσιμη, ο κόσμος βρίσκεται σε εγρήγορση για ένα έκτακτο ειδησεογραφικό γεγονός: τον θάνατο ενός ποντίφικα.

Ο Φραγκίσκος, ο οποίος έχασε μέρος του πνεύμονα από λοίμωξη του αναπνευστικού στα νιάτα του κάτι που τον ταλαιπωρεί τώρα, ενέκρινε πέρυσι τα σχέδια για μια λιτή κηδεία για τον εαυτό του, αποφεύγοντας μερικές από τις πιο απόκρυφες τελετουργίες που λαμβάνουν χώρα όταν ένας πάπας πεθαίνει.

Αλλά ο θάνατός ενός πάπα, όποτε συμβαίνει, δρομολογεί αμέσως μια  λεπτομερώς και αυστηρά προσδιορισμένη σειρά γεγονότων που έχουν εξελιχθεί στη διάρκεια των αιώνων και των εκατοντάδων νεκρών παπών. Ορισμένες παραδόσεις του Βατικανού χρονολογούνται από την Αρχαία Ρώμη.

Στο τέλος της ακολουθίας αυτών των γεγονότων, ένας νέος ηγέτης της Καθολικής Εκκλησίας θα επιλεγεί σε μια υψηλού επιπέδου εκλογική διαδικασία που δραματοποιήθηκε στο θρίλερ «Conclave» που μάλιστα υπήρξε υποψήφιο για Όσκαρ, με προοδευτικούς και συντηρητικούς καρδινάλιους να διεκδικούν τον έλεγχο ενός θεσμού με ένα δισεκατομμύριο οπαδούς παγκοσμίως.

Ο θάνατος

Είναι παραδοσιακά δουλειά του καμερλένγκο (ανώτερου αξιωματούχου του Βατικανού) να επιβεβαιώσει τον θάνατο ενός Πάπα. Επί του παρόντος, αυτή τη θέση κατέχει ο γεννημένος στην Ιρλανδία καρδινάλιος Κέβιν Φάρελ.

Αν η παράδοση διατηρηθεί, θα είναι ο Φάρελ που θα επισκεφθεί τη σορό του Πάπα Φραγκίσκου στο ιδιωτικό του παρεκκλήσι και θα φωνάξει το όνομά του για να τον σηκώσει. Σήμερα, αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό τελετουργικό, καθώς οι γιατροί θα έχουν επιβεβαιώσει τον θάνατο του ποντίφικα με πιο τυπικά ιατρικά μέσα. (Ένας συχνά επαναλαμβανόμενος μύθος υποστηρίζει ότι ο καμερλένγκο χτυπά επίσης απαλά το κεφάλι του πάπα με ένα ασημένιο σφυρί· το Βατικανό το αρνείται .)

Όταν ο ποντίφικας δεν ανταποκρίνεται, σύμφωνα με την παράδοση, το δαχτυλίδι της σφραγίδας του που λειτουργεί ως σφραγίδα για τα επίσημα παπικά έγγραφα παραμορφώνεται ή καταστρέφεται , υποδηλώνοντας το τέλος της βασιλείας του, και τα παπικά διαμερίσματα σφραγίζονται. Ο καμεργλένγκο ενημερώνει το Κολλέγιο των Καρδιναλίων, ένα διοικητικό όργανο από ανώτερους εκκλησιαστικούς αξιωματούχους, ότι ο πάπας πέθανε, πριν ανακοινωθεί ο θάνατός του στον κόσμο με δήλωση του Βατικανού στα μέσα ενημέρωσης.

Η περίοδος του πένθους

Ο θάνατος του Πάπα θα προκαλέσει εννέα ημέρες πένθους, γνωστό ως Novendiale , αρχικά ένα αρχαίο ρωμαϊκό έθιμο. Η Ιταλία επίσης κηρύσσει τυπικά περίοδο εθνικού πένθους.

Η σορός του θα ευλογηθεί, θα ντυθεί με παπικά άμφια και θα εκτεθεί στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου για δημόσιο προσκύνημα, όπου εκατοντάδες χιλιάδες θα παραταχθούν για να αποτίσουν τα σέβη τους, συμπεριλαμβανομένων ξένων αξιωματούχων και παγκόσμιων ηγετών. Στο παρελθόν, η σορός του πάπα είχε εκτεθεί σε μια υπερυψωμένη εξέδρα που ονομαζόταν καταφάλκ, αλλά τα απλοποιημένα τελετουργικά  της κηδείας που έχει εγκρίνει ο Πάπας Φραγκίσκος θα τον δουν ξαπλωμένο σε ένα ανοιχτό φέρετρο χωρίς τόση  μεγαλοπρέπεια.

Ιστορικά, οι πάπες συχνά ταριχεύονταν και από ορισμένους αφαιρούνταν τα όργανα πριν από την ταφή – μια εκκλησία κοντά στη Φοντάνα ντι Τρέβι στη Ρώμη διατηρεί τις καρδιές περισσότερων από 20 παπών σε μαρμάρινα βάζα, διατηρημένες ως ιερά λείψανα – αλλά αυτές οι πρακτικές δεν συνεχίστηκαν.

Καθώς ο Πάπας Φραγκίσκος θα κείτεται σε λαϊκό προσκύνημα, θα τελούνται καθημερινές προσευχές και Λειτουργίες Ρέκβιεμ στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου και σε ολόκληρο τον Καθολικό κόσμο.

Εν τω μεταξύ, το Βατικανό θα εισέλθει σε μια μεταβατική περίοδο που ονομάζεται sede vacante , που σημαίνει «η έδρα είναι κενή», κατά την οποία η εξουσία της εκκλησίας παραδίδεται προσωρινά στο Κολέγιο των Καρδιναλίων — αν και δεν μπορούν να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις μέχρι να εκλεγεί νέος Πάπας.

Η ταφή

Η κηδεία του Πάπα πιθανότατα θα τελεστεί στην πλατεία του Αγίου Πέτρου μεταξύ τεσσάρων και έξι ημερών μετά τον θάνατό του, με τους πενθούντες να μαζεύονται στο Βατικανό για τη λειτουργία. Θα διευθύνεται από τον κοσμήτορα του Κολλεγίου των Καρδιναλίων, τον 91χρονο σήμερα Ιταλό Τζιοβάνι Μπατίστα Ρε.

Παραδοσιακά, ο Πάπας θάβεται στη συνέχεια στις Σπηλιές του Βατικανού, τις κρύπτες κάτω από τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου. Σχεδόν 100 πάπες είναι ενταφιασμένοι εκεί, συμπεριλαμβανομένου του Πάπα Βενέδικτου XVI, του προκατόχου του Φραγκίσκου, ο οποίος παραιτήθηκε το 2013 και πέθανε το 2022.

Αλλά ο Φραγκίσκος είπε σε συνέντευξή του το 2023 ότι είχε επιλέξει τη βασιλική Santa Maria Maggiore στη Ρώμη, μια από τις αγαπημένες του εκκλησίες που επισκεπτόταν συχνά,  ως τελευταίο μέρος ανάπαυσής του, καθιστώντας τον τον πρώτο Πάπα εδώ και έναν αιώνα που ενταφιάζεται εκτός Βατικανού.

Οι προηγούμενοι πάπες θάφτηκαν σε τρία φέρετρα : ένα από κυπαρίσσι, ένα από ψευδάργυρο και ένα από φτελιά, φωλιασμένα το ένα μέσα στο άλλο, αλλά ο Φραγκίσκος διέταξε να τον θάψουν σε ένα μόνο φέρετρο, φτιαγμένο από ξύλο και ψευδάργυρο.

Όταν θάφτηκε ο Βενέδικτος XVI, το φέρετρό του περιείχε επίσης νομίσματα που κόπηκαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, καθώς και έναν μεταλλικό σωλήνα που περιείχε έναν τυλιγμένο κύλινδρο, που ονομάζεται  rogito  – ένα έγγραφο 1.000 λέξεων που διηγείται τη ζωή και τη βασιλεία του. Ο Φραγκίσκος πιθανότατα θα ταφεί με το δικό του rogito.

Η εκλογή του νέου Πάπα

Δύο με τρεις εβδομάδες μετά την κηδεία του Πάπα, το Κολλέγιο των Καρδιναλίων θα συγκληθεί στην Καπέλα Σιξτίνα για να πραγματοποιήσει ένα κονκλάβιο, την εξαιρετικά μυστική διαδικασία εκλογής νέου Πάπα.

Θεωρητικά, κάθε βαφτισμένος άνδρας Ρωμαιοκαθολικός είναι επιλέξιμος για τον παπισμό, αλλά τα τελευταία 700 χρόνια, ο Πάπας επιλέγεται πάντα από το Κολέγιο των Καρδιναλίων.

• Η συντριπτική πλειοψηφία από τους 266 ποντίφικες που εκλέχθηκαν σε όλη την ιστορία ήταν Ευρωπαίοι. Ο Πάπας Φραγκίσκος, γεννημένος ως Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο στην Αργεντινή, είναι ο πρώτος μη Ευρωπαίος ποντίφικας εδώ και 1.300 χρόνια.

Σε αντίθεση με την κανονική πολιτική, οι υποψήφιοι για τον παπικό θρόνο δεν πραγματοποιούν ανοιχτά εκστρατεία για τη θέση.

Την ημέρα της ψηφοφορίας, η Καπέλα Σιξτίνα, με τη διάσημη οροφή ζωγραφισμένη από τον Μιχαήλ Άγγελο, σφραγίζεται φυσικά και οι καρδινάλιοι, που έχουν ορκιστεί μυστικότητα, είναι κλειδωμένοι μέσα.

Μόνο οι καρδινάλιοι κάτω των 80 ετών έχουν δικαίωμα να ψηφίσουν. Περίπου 120 θα ψηφίσουν μυστικά για τον υποψήφιο που επιλέγουν, γράφοντας το όνομά του σε ένα ψηφοδέλτιο και τοποθετώντας το σε ένα δισκοπότηρο πάνω στο βωμό.

Εάν κανένας υποψήφιος δεν συγκεντρώσει την απαιτούμενη πλειοψηφία των δύο τρίτων, διεξάγεται νέος γύρος ψηφοφορίας.

Μπορεί να υπάρχουν έως και τέσσερις γύροι την ημέρα. Το κονκλάβιο που εξέλεξε τον Πάπα Φραγκίσκο το 2013 διήρκεσε περίπου 24 ώρες με πέντε ψηφοφορίες,  αλλά η διαδικασία μπορεί να διαρκέσει περισσότερο.

• Ένα κονκλάβιο τον 13ο αιώνα χρειάστηκε περίπου τρία χρόνια, ενώ ένα άλλο τον 18ο αιώνα χρειάστηκε τέσσερις μήνες.

Μετά την καταμέτρηση των ψηφοδελτίων, καίγονται σε μια σόμπα μέσα στην Καπέλα Σιξτίνα, την οποία θα έχουν εγκαίρως τοποθετήσει οι πυροσβέστες του Βατικανού. Μια δεύτερη σόμπα καίει μια χημική ουσία στέλνοντας ένα σήμα καπνού μέσω μιας καμινάδας στον έξω κόσμο: Μαύρος καπνός σημαίνει ότι δεν έχει επιλεγεί νέος Πάπας, λευκός καπνός σημαίνει ότι έχει.

Ο νέος Πάπας

Μόλις επιλεγεί  Πάπας, ένας εκπρόσωπος του Κολλεγίου των Καρδιναλίων διαβάζει τη λατινική ανακοίνωση Habemus papam , που σημαίνει «Έχουμε Πάπα», από το κεντρικό μπαλκόνι της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου με θέα χιλιάδες ανυπόμονους πιστούς.

Στη συνέχεια, ο πρόσφατα εκλεγμένος πάπας, έχοντας επιλέξει ένα παπικό όνομα (πιθανότατα αυτό που τιμά έναν άγιο ή προκάτοχο) και έχοντας φορέσει ένα λευκό ράσο, βγαίνει στο μπαλκόνι για να δώσει την πρώτη του ομιλία στο εκκλησίασμα. Και με αυτό τον τρόπο, ο καθολικός κόσμος έχει πλέον έναν νέο ηγέτη.

Μαζί με τον καθορισμό των διδασκαλιών και των ηθών της εκκλησίας, ο πάπας κατέχει σημαντική διπλωματική και πολιτική δύναμη στην παγκόσμια πολιτική, ενεργώντας ως μεσολαβητής σε παγκόσμιες συγκρούσεις και καθοδηγώντας τις ανθρωπιστικές προσπάθειες.

Οι περισσότεροι πάπες υπηρετούν μέχρι την ημέρα που πεθαίνουν. Ο Πάπας Βενέδικτος XVI, ο οποίος παραιτήθηκε το 2013, σε ηλικία 85 ετών, λόγω της επιδείνωσης της υγείας του, ήταν ο πρώτος ποντίφικας που παραιτήθηκε εδώ και 600 χρόνια.

Με πληροφορίες από POLITICO