ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ
08/02/2025 | 07:55
Νέο ημερολόγιο: (Η παρηγοριά του λειτουργικού χρόνου)… Στην πανέμορφη Τήνο το εκκλησιαστικό ημερολόγιο σε κάνει κτήμα του…
Της ΝΑΝΤΙΑΣ ΦΩΣΚΟΛΟΥ, Hellas Journal
Χριστούγεννα δεν κάναμε στην Τήνο, κοντέψαμε όμως: μια σειρά συγκυρίες έφεραν τους δικούς μου κι εμένα στην ιδιαίτερη πατρίδα μας προχωρημένο φθινόπωρο, και μείναμε μέχρι μέσα Δεκεμβρίου. Έκανα το πρώτο μου μπάνιο (και εννοώ για το 2024) στις 29 Οκτωβρίου.
Χάρη στο άστατο του καιρού στο νησί, κάθε μέρα αποκτούσε μια ιδιαίτερη, μοναδική υπόσταση: κάθε μέρα ήταν εν δυνάμει το ορόσημο του τέλους του “καλοκαιριού” (ή του φθινοπωροκαλόκαιρου, ή του καλοκαιροφθινόπωρου) και του ερχομού του “χειμώνα”· κάθε μπάνιο αποκτούσε μια άλλη βαρύτητα – το διακύβευμα ανέβαινε σε κάθε βουτιά, σκεφτόσουν ότι μπορεί να είναι η τελευταία, αφού να, αν κρυώσει το νερό, αύριο δεν θα βουτήξω -διάθεση πολύ διαφορετική από τη θερινή, όπου έχεις την πεποίθηση ότι το καλοκαίρι θα κρατήσει αιώνια.
Και ενώ το πρώτο μισό της μέρας συντηρούσε την αίσθηση του χρυσού ελληνικού καλοκαιριού, κι ας έδειχνε “Νοέμβριο” το ημερολόγιο, το δεύτερο μισό μάς έριχνε στον χειμώνα, όχι μόνο χάρη στη δύση του ηλίου και στο συνεπακόλουθο κρύο, αλλά και λόγω της έξαρσης του εορταστικού στολισμού, ο οποίος είχε ξεκινήσει νωρίς:
Κάθε σούρουπο αποχαιρετούσα τα μπάνια απλώνοντας το μαγιό μου στο μπαλκόνι και υποδεχόμουν τον χειμώνα, αφού όλο και κάποιο καινούριο ελαφάκι έσκαγε μύτη από τα γύρω σπίτια ή κάποιος Καρυοθραύστης ερχόταν να προστεθεί στις βιτρίνες· την άλλη μέρα, πάλι ο ήλιος να καίει το μεσημέρι, πάλι η θάλασσα να μην έχει κρυώσει, πάλι μπάνιο.
Η εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης, στον Κάμπο της Τήνου. Φωτογραφία ΝΑΝΤΙΑ ΦΩΣΚΟΛΟΥ
Η παρηγοριά του Λειτουργικού χρόνου
Ταυτόχρονα, συμβαίνει το εξής: το εκκλησιαστικό ημερολόγιο σε κάνει κτήμα του. Ακόμα κι αν δεν έχεις (ή δεν θέλεις να έχεις) καμία σχέση με τα εκκλησιαστικά, αν βρεθείς στην Τήνο τέτοια εποχή, δύσκολα θα το πετύχεις: ο Λειτουργικός χρόνος σε αγκαλιάζει, σε βάζει μέσα του αποφασιστικά αλλά με χάρη, και, αν και συχνά σου χαλάει τον ύπνο, σου παρέχει ένα άλλου είδους “νανούρισμα”, υπαρξιακό: σου προσφέρει την παρηγοριά ότι μπορείς να αφεθείς στη ροή του, στον κύκλο του.
- -Γιατί τόσες κωδωνοκρουσίες από τη Μαλαματένια χτες;
- -Τι ώρα θα σημάνουν την Κυριακή οι Τρεις Ιεράρχες;
- -Γιατί χτυπάει πένθιμα ο Αη-Γιάννης, Θεία; Ποιος πέθανε;
Οι καμπάνες δεν είναι διακοσμητικό, προαιρετικό στοιχείο· μέσα τους χτυπάει η ίδια η ζωή του νησιού – είναι ζωτικό μέρος του οικοσυστήματος.
Μετά, είναι η σειρά από γιορτές. Ο Νοέμβριος μπαίνει πανηγυρικά με τους Αγίους Αναργύρους, και πάει σκοινί-κορδόνι. Αδύνατο να αποφύγεις την 8η του μηνός, αφού ο Ταξιάρχης είναι ο πολιούχος της Χώρας. Δεν θα περάσεις από τον Εσπερινό την παραμονή; (Έχει και κέρασμα από τον “Χάλαρη”!) Δεν μπορεί, θα πέσεις πάνω στη λιτανεία ανήμερα (και θα έχεις φροντίσει να μην παρκάρεις στους δρόμους από όπου περνάει η πομπή, ειδικές ανακοινώσεις σε έχουν προειδοποιήσει μέρες πριν).
Όταν μπεις στο… πνεύμα, ανοίγεται όλο το νησί μπροστά σου. Αφού το εξερευνάμε που το εξερευνάμε μια ζωή, και πάλι δεν έχουμε τελειώσει, τώρα συνδυάζουμε την εξερεύνηση με τα πανηγύρια και τα ξωκκλήσια:
Για τα Εισόδια θα έχει Εσπερινό στην Καταπολιανή. Άρα μπάνιο στα Κιόνια, και μετά γραμμή για Πύργο.
Το βαθύ μπλε της θάλασσας της Τήνου. Φωτογραφία ΝΑΝΤΙΑ ΦΩΣΚΟΛΟΥ
Αν θέλεις να ζήσεις σκηνή βγαλμένη απ’τον Ταρκόφσκι, πήγαινε πριν τον Εσπερινό στην Αγία Αικατερίνη στον Κάμπο: ο καντηλανάφτης ανάβει ένα-ένα τα σαράντα-τόσα καντήλια και κεριά στο λυκόφως, χωρίς ηλεκτρικό.
Καλά, υπάρχει Άγιος Στυλιανός πάνω απ’το Λαγκάδι, δίπλα στο σπίτι μας;
Μα από πού πάει ο δρόμος στον Άγιο Ανδρέα στον Απεργάδο, που δεν τον έχουμε ξανακούσει ποτέ, δυο βήματα απ’τον Κτικάδο, το χωριό του παππού μας;
Λίγο μετράει πόσο “βαθιά” είναι η θρησκευτική συνείδηση σε αυτά τα πανηγύρια· εκείνο που μετράει είναι η αναβλύζουσα αίσθηση κοινότητας, φιλοξενίας και ευφροσύνης, που νομίζω εδράζεται στην αρχέγονη ανθρώπινη ανάγκη για σηματοδότηση του αμείλικτου Χρόνου: το εορτολόγιο του προσδίδει σχήμα, ο Λειτουργικός κύκλος γίνεται αποκούμπι.
Νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες ανταμώνουν στον περίβολο της Αγίας Βαρβάρας μετά το καθιερωμένο “κατέβασμα” της εικόνας με τα πόδια από τα γειτονικά χωριά και συντρώγουν στη ζεστή, ολόφωτη, πεντακάθαρη αίθουσα.
Δεν ξέρω αν η ευγενέστατη, φινετσάτη φουρνάρισσά μας ακολουθεί όλες τις επιταγές της θρησκείας· όμως, τις δεκαετίες που μας έχει πελάτες, δεν την έχω ξαναδεί ποτέ να μιλάει με τόσο ενθουσιασμό, όσο για το τι περιλαμβάνει το πρόγραμμα του πανηγυριού του χωριού της, για το οποίο δουλεύουν ακούραστα και με περηφάνεια εκείνη και όλοι οι συγχωριανοί της:
“Καθίστε να φάτε τώρα τη ρεβυθάδα, και ξαναελάτε αύριο για τα σκορδομακάρονα. Καθίστε, καθίστε!”
(Και, ναι, φτάσαμε στον Δεκέμβριο.)
Η “άγρια” ομορφιά της Τήνου. Φωτογραφία ΝΑΝΤΙΑ ΦΩΣΚΟΛΟΥ
Το αποτύπωμα
Όπως κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, έτσι και τα πανηγύρια αυξάνουν με γεωμετρική πρόοδο το αποτύπωμα του ανθρώπινου είδους στη φύση: οι συσκευασίες πολλαπλασιάζονται και επεκτείνονται – ακόμα και ο άρτος μπαίνει πια σε σακουλάκια, το ρακί σε πλαστικά ποτηράκια που, στην καλύτερη περίπτωση, θα βρουν τη θέση τους μέσα στις τεράστιες μπάλες από τα απορρίμματα του νησιού (για την ακρίβεια, των κατοίκων και επισκεπτών του νησιού), οι οποίες αναπαύονται υπομονετικά σε τόπο μακρινό, σε τόπο ερημικό (πάνω στο ίδιο νησί)· στη χειρότερη, θα καταλήξουν στη θάλασσα (όχι απίθανο, στον τόπο των μπωφόρ του Αιόλου).
Στον μαγικό Εσπερινό του Αγίου Νικολάου στον Πύργο, προσπαθήσαμε να περιοριστούμε σε ένα πιατάκι μίας χρήσεως· προσπαθήσαμε ευγενικά, παρά τις πιέσεις (“μα πάρτε κι άλλο πιατάκι”), να εξηγήσουμε στους πανηγυριστές ότι είμαστε οικογένεια, οπότε θα μοιραστούμε ένα πλαστικό πιατάκι και οι τρεις μας, για να μειώσουμε, όσο μπορούμε, την κατανάλωση πλαστικού μίας χρήσεως.
Και πλαστικά μαχαιροπίρουνα δεν θα πάρουμε, όχι, ευχαριστούμε – έχουμε πάντα μαζί μας τα δικά μας, επαναχρησιμοποιούμενα. Μας κοιτούσαν σαν να ήμασταν εξωγήινοι. Το δέχτηκαν, όμως. (Και ίσως η επιλογή μας να άφησε κάποιο αποτύπωμα, να έγινε τροφή για σκέψη, ερέθισμα για αλλαγή συμπεριφοράς.)
Ένας πανέμορφος δρόμος στον Πύργο της Τήνου. Φωτογραφία ΝΑΝΤΙΑ ΦΩΣΚΟΛΟΥ
Η καθημερινή μας συμπεριφορά και η λατρευτική δράση μοιάζουν – ακόμη – να κινούνται σε δύο αυτόνομες σφαίρες: θα λατρεύσουμε τον Θεό με τη θρησκευτική μας τελετουργία, ένα επίπεδο, και το αποτύπωμα του είδους μας στον πλανήτη Γη είναι άλλο, ξεχωριστό επίπεδο.
Ζωσμένος εορταστικά φωτάκια, ο αιωνόβιος πλάτανος στην πλατεία του χωριού, με υπόκρουση τις ψαλμωδίες μέσα στην κρυστάλλινη νύχτα, κάνει σκόνη οποιοδήποτε χριστουγεννιάτικο δέντρο του Ροκφέλερ Σέντερ. Οι φωτεινοί κύκλοι, σαν τροχιές, φέρνουν στον νου τον ηλιακό και τον επίγειο και τον γεωλογικό και τον εσχατολογικό χρόνο.
Για μένα τα Χριστούγεννα και οι γιορτές τελείωσαν εκεί, παραμονή του Αγίου Νικολάου στον στολισμένο πλάτανο. Έχω έτοιμο το νέο ημερολόγιο και περιμένω το πλήρωμα του χρόνου.
* Η Νάντια Φώσκολου είναι θεατρική σκηνοθέτρια με έδρα τη Νέα Υόρκη.
