Η ακραία θεωρία ότι ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου έχει βουλιάξει στη θάλασσα της Αλεξάνδρειας: Μόνο τυχαία θα βρεθεί, υποστηρίζουν επιστήμονες [videos]

Τα λείψανα του Μεγάλου Αλεξάνδρου μπορεί να βρίσκονται κάτω από τους δρόμους της Αλεξάνδρειας, μπορεί να τα «έφαγε ένας καρχαρίας» ή μπορεί να βρίσκονται κάπου αλλού. Ένα είναι σίγουρο: οι αρχαιολόγοι δεν συμφωνούν.

Οταν ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε το 323 π.Χ., 13 χρόνια μετά την οικοδόμηση μιας από τις μεγαλύτερες αυτοκρατορίες του κόσμου, προέκυψε αυτό που θα γινόταν ένα από τα μεγαλύτερα άλυτα μυστήρια στην αρχαιολογία.

Οι ερευνητές διαφωνούν για το πού είναι θαμμένος ο Μέγας Αλέξανδρος. Οι θεωρίες επικεντρώνονται κυρίως στην πατρίδα του τη Μακεδονία ή στην Αίγυπτο.

Όπως το Άγιο Δισκοπότηρο ή η Κιβωτός της Διαθήκης, ο τάφος έχει αποκτήσει μια μυθική υπόσταση που έχει γοητεύσει πολλούς αρχαιολόγους όλα αυτά τα χρόνια.

«Όσο δεν βρίσκεται ο τάφος του, ζει σε ένα οιονεί μυστικιστικό κενό, πυροδοτώντας για πάντα νέες ιδέες και θεωρίες και διαμάχες», σημειώνει ο Νίκολας Σάντερς, ομότιμος καθηγητής στο Τμήμα Ανθρωπολογίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ στο το Ηνωμένο Βασίλειο και συγγραφέας του βιβλίου «Η ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου» (Brighter Child, 2006), στο Live Science.

Εκατοντάδες έχουν αναζητήσει τον τάφο, χωρίς αποτέλεσμα.

«Θυμάμαι το 1963, όταν ήμουν φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Αλεξάνδρειας, υπήρχε ένας Έλληνας που έκανε ανασκαφές κοντά στον [σιδηροδρομικό] σταθμό», είπε στο Live Science ο Ζαχί Χαουάς, αρχαιολόγος, αιγυπτιολόγος και πρώην υπουργός Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου. «Πήγαινα και έβλεπα τις ανασκαφές του. Δεν βρήκε τίποτα, αλλά έμεινε πέντε χρόνια, ψάχνοντας».

Όμως, έχουν κάνει οι αρχαιολόγοι κάποια πρόοδο στην εύρεση του τάφου; Η Καλλιόπη Λημναίου-Παπακώστα, διευθύντρια και ιδρύτρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Ερευνών του Αλεξανδρινού Πολιτισμού, που κάνει ανασκαφές αυτή τη στιγμή στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, πιστεύει ότι είναι κοντά.

Ο τάφος μπορεί να είναι κρυμμένος κάτω από τους δρόμους της σύγχρονης Αλεξάνδρειας, στη διασταύρωση δύο αρχαίων οδικών αρτηριών, είπε. Ένα ενδιαφέρον ελληνιστικό άγαλμα και άλλα σημάδια αρχαίων συνοικιών από τη σωστή περίοδο δείχνουν μια πολλά υποσχόμενη τοποθεσία.

«Βρίσκομαι στο σταυροδρόμι και πιστεύω ότι έχω περισσότερες δυνατότητες να βρω τον τάφο από οποιονδήποτε άλλον», είπε η Λημναίου-Παπακώστα στο Live Science.

Γιατί η εύρεση του τάφου είναι τόσο δύσκολη

Ένας λόγος για τον οποίο ο τάφος δεν έχει βρεθεί ακόμη είναι επειδή το σώμα του Αλέξανδρου μεταφέρθηκε και έτσι θάφτηκε περισσότερες από μία φορές.

Επιπλέον, τα ιστορικά αρχεία του τάφου είναι ελάχιστα και συχνά γράφτηκαν εκατοντάδες χρόνια μετά τα γεγονότα που περιγράφουν. Κάθε μία από αυτές τις πηγές είχε πολιτική ατζέντα ή προκατάληψη, είπε ο Paul Cartledge, ομότιμος καθηγητής ελληνικού πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο του Cambridge.

«Έτσι, δεν πρέπει να τα παίρνετε όλα τοις μετρητοίς», είπε στο Live Science ο Cartledge, συγγραφέας του «Μέγας Αλέξανδρος» (Overlook Press, 2004).

Αυτό που επιδεινώνει την κατάσταση είναι ότι δεν υπάρχουν σαφείς εικόνες του τάφου που θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν τις αρχαιολογικές έρευνες, πρόσθεσε ο Σάντερς.

Τέλος, η σύγχρονη πόλη της Αλεξάνδρειας χτίστηκε σε μεγάλο βαθμό πάνω από την αρχική.

«Η σύγχρονη Αλεξάνδρεια, ειδικά η περιοχή του κέντρου της πόλης, χτίστηκε εντελώς πάνω από αρχαία μνημεία», είπε ο Hawass. «Το θέατρο βρέθηκε ενώ έχτιζαν σπίτια. Και βρέθηκαν και κατακόμβες.»

Για να βρουν τον τάφο, οι αρχαιολόγοι θα έπρεπε να σκάψουν μέρη όπου ζουν και εργάζονται άνθρωποι σήμερα, κάτι που είναι δύσκολο χωρίς ισχυρές αποδείξεις ότι κάτι σημαντικό κρύβεται από κάτω.

Τι γνωρίζουμε για τον θάνατο και την ταφή του Αλέξανδρου

Γνωρίζουμε από ιστορικούς όπως ο Πλούταρχος ότι, σε ηλικία 32 ετών, ο Αλέξανδρος πέθανε κάποια στιγμή μεταξύ της 10ης και 11ης Ιουνίου 323 π.Χ., στη Βαβυλώνα (σημερινό Ιράκ). Η αιτία θανάτου του είναι αμφιλεγόμενη, με κάποιους να εκτιμούν ότι πέθανε από ασθένειες όπως ο τύφος ή η ελονοσία ή από την κατανάλωση δηλητηριασμένου κρασιού και άλλοι να υποστηρίζουν ότι δολοφονήθηκε.

Ανεξάρτητα από το τι σκότωσε τον Αλέξανδρο, το σώμα του μουμιοποιήθηκε. Ο Πτολεμαίος Α’ Σωτήρ, ένας Μακεδόνας Έλληνας στρατηγός που ήταν στενός φίλος και σωματοφύλακας του Αλέξανδρου, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη μετακίνηση του σώματος.

«Το πτώμα του μεταφέρθηκε από τη Μέση Ανατολή μέσω του σημερινού Ιράκ προς τη σημερινή Συρία», είπε ο Κάρτλετζ. Από εκεί, περισσότερα από δύο χρόνια, θα ταξίδευε σχεδόν 1.000 μίλια (1.600 χιλιόμετρα) ως την Αίγυπτο.

Ο Πτολεμαίος είχε μια ατζέντα: ο Αλέξανδρος δεν είχε αφήσει σαφή πολιτικό κληρονόμο (αν και η σύζυγός του Ρωξάνη ήταν έγκυος στον γιο του και μπορεί να είχε έναν παράνομο κληρονόμο) και η κατασκευή ενός τάφου για τον Αλέξανδρο ήταν ένας τρόπος για να παγιωθεί η θέση του Πτολεμαίου ως νόμιμος διάδοχος του Μακεδόνα βασιλιά, είπε ο Κάρτλετζ.

Στη συνέχεια, το σώμα του Αλέξανδρου μεταφέρθηκε στην Κοιλάδα των Βασιλέων κοντά στο Λούξορ της Αιγύπτου, όπου θάφτηκαν πολλοί από τους φαραώ του Νέου Βασιλείου, ενώ χτιζόταν η νεοϊδρυθείσα πόλη της Αλεξάνδρειας.

«Το 305 π.Χ., 18 χρόνια μετά τον θάνατό του, το πτώμα του Αλέξανδρου μεταφέρθηκε στην Αλεξάνδρεια, οπότε θα υπάρχει μια βασιλική αυλή, ένα παλάτι και ένα μουσείο», είπε ο Cartledge. «Έχοντας θαφτεί εκεί ο Αλέξανδρος θα ήταν το κερασάκι στην τούρτα» για την εκκολαπτόμενη πόλη.

Μερικές δεκαετίες αργότερα, οι μαρτυρίες του Έλληνα γεωγράφου Στράβωνα υποδηλώνουν ότι ο Πτολεμαίος Δ’ Φιλοπάτορας, ο τέταρτος φαραώ της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου και δισέγγονος του Πτολεμαίου Α’, μετέφερε το σώμα του Αλέξανδρου στον τελικό τεκμηριωμένο τόπο ανάπαυσής του: το Σόμα, το μεγάλο μαυσωλείο της Αλεξάνδρειας, σύμφωνα με το βιβλίο «Ο τάφος του Αλέξανδρου: Η εμμονή των δύο χιλιάδων ετών για να βρεις τον χαμένο κατακτητή» (Basic Books, 2006).

Ήταν ακόμα εκεί περίπου 300 χρόνια αργότερα, όταν ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, ο Αύγουστος (βασίλευσε από το 27 π.Χ. έως το 14 μ.Χ.), επισκέφτηκε την Αλεξάνδρεια.

Μετά από αυτό, κανένα ιστορικό αρχείο δεν κάνει καμία αναφορά στον τάφο για εκατοντάδες χρόνια. «Εξαφανίζεται από την αναφορά γύρω στο 500 μ.Χ.», είπε ο Cartledge.

Μεγάλα κενά στο χρονοδιάγραμμα

Αυτό που συνέβη στον τάφο κατά τη διάρκεια των μεγάλων κενών στην ιστορική καταγραφή υπήρξε έκτοτε πηγή τεράστιων εικασιών και ακόμη και κατηγορηματικών θεωριών συνωμοσίας. Αυτά τα χρονικά διαστήματα καθιστούν επίσης δύσκολη την εστίαση σε συγκεκριμένες θεωρίες σχετικά με την τρέχουσα θέση του τάφου.

Ο Σάντερς πιστεύει ότι αυτά τα ενδιάμεσα χρονικά κενά είναι περίεργα.

• Για εκατοντάδες χρόνια, ο τάφος ήταν ένα «πολύ γνωστό προσκυνηματικό κέντρο σε ολόκληρο τον αρχαίο μεσογειακό κόσμο», πρόσθεσε, οπότε εκείνη την εποχή, «η τοποθεσία δεν ήταν μυστικό».

Είναι πιθανό λοιπόν κανείς να μην μπήκε στον κόπο να περιγράψει την τοποθεσία του τάφου γιατί όλοι ήξεραν πού βρισκόταν. Μπορεί επίσης να υπήρξε αντιπαλότητα μεταξύ των χριστιανών που συρρέουν στον τάφο του Χριστού και των ειδωλολατρών που προσκυνούσαν στον τάφο του Αλεξάνδρου. Έτσι, από τη στιγμή που ο Χριστιανισμός είχε το πάνω χέρι, οι πατέρες της Εκκλησίας μπορεί να «φρόντισαν τα ίχνη του τάφου να αφαιρεθούν/καταστραφούν έτσι ώστε ο τάφος του Χριστού να γίνει το εξέχον κέντρο προσκυνήματος του αρχαίου κόσμου», είπε ο Σάντερς.

Η Λημναίου-Παπακώστα πιστεύει ότι η τοποθεσία μπορεί να χάθηκε κατά τη διάρκεια της Αλεξανδρινής Σταυροφορίας το 1365, η οποία λεηλάτησε την πόλη, αν και κανένα ιστορικό αρχείο δεν υποδηλώνει ότι ο τάφος ή το πραγματικό σώμα καταστράφηκε, είπε. Ωστόσο, μια πιθανότητα συνδέεται με τη λατρεία που προέκυψε γύρω από τον Μέγα Αλέξανδρο. Ενώ φαινομενικά έσβησε πριν από χιλιάδες χρόνια, μπορεί να είχαν μείνει άνθρωποι στην Αλεξάνδρεια που, κατά τη διάρκεια της σταυροφορίας, αισθάνονταν ακόμα καλούμενοι να προστατεύσουν τα λείψανα του Αλέξανδρου από τους επερχόμενους σταυροφόρους, οι οποίοι θα περιφρονούσαν τη λατρεία των ειδωλολατρικών θεών.

«Πιστεύω ότι το ιερατείο γύρω από τη λατρεία του Αλέξανδρου προστάτευε τον τάφο», είπε η Λημναίου-Παπακώστα. «Θεωρήθηκε θεός και προσπάθησαν να τον προστατέψουν όταν κατάλαβαν ότι ερχόταν καταστροφή από χριστιανούς. Πιστεύω ότι έκρυψαν το σώμα και τη σαρκοφάγο του».

Επειδή ο τελευταίος γνωστός τόπος ανάπαυσης του Αλέξανδρου ήταν στην Αλεξάνδρεια, οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι ο τάφος του είναι πιθανόν κρυμμένος κάπου στην αιγυπτιακή πόλη.

«Ο Αλέξανδρος είναι θαμμένος στην Αλεξάνδρεια και είμαστε σίγουροι για αυτό γιατί τον πρώτο αιώνα μ.Χ., έχουμε πληροφορίες για επισκέπτες του τάφου, συμπεριλαμβανομένων των Ρωμαίων αυτοκρατόρων όπως ο Ιούλιος Καίσαρας», είπε η Λημναίου-Παπακώστα στο Live Science. «Λοιπόν, ξέρουμε ότι ο τάφος ήταν εκεί».

Αλλά πού ακριβώς στην Αλεξάνδρεια είναι το ερώτημα.

Κήποι Shallalat

Η Λημναίου-Παπακώστα έχει μια θεωρία. Κατά τη διάρκεια μιας ανασκαφής το 2009, ανακάλυψε ένα γλυπτό του Αλέξανδρου, σύμφωνα με ένα άρθρο που έγραψε για το Newsweek.

«Ήταν η τελευταία μας μέρα στο χώρο και ήμασταν έτοιμοι να τελειώσουμε τη σεζόν», είπε. «Αλλά μετά βρήκαμε το γλυπτό. Ήταν ένα είδος θαύματος.»

Τοπογραφικοί χάρτες και αρχαίες πηγές υποδεικνύουν ότι η περιοχή όπου βρέθηκε το άγαλμα είναι κοντά στο σημείο όπου κάποτε βρισκόταν ο τάφος του, είπε η Λημναίου-Παπακώστα, και η ομάδα της από τότε ανασκάπτει στην περιοχή. Τώρα, νομίζει ότι πλησιάζει, περιορίζοντας τον στην περιοχή Shallalat Garden της σύγχρονης Αλεξάνδρειας, που βρίσκεται κοντά στο Εθνικό Μουσείο της Αλεξάνδρειας, που περιέχει τα απομεινάρια των τειχών της πόλης. Αρχαίες πηγές υποδεικνύουν ότι οι βασιλικές συνοικίες βρίσκονταν σε αυτήν την τοποθεσία κατά την αρχαιότητα, είπε, ωστόσο δεν είχαν ανασκαφεί ποτέ, είπε.

Ο χώρος της ανασκαφής βρίσκεται δίπλα σε μια πρώην αρχαία διασταύρωση που αναφέρεται από τον Έλληνα συγγραφέα πιθανότατα του δεύτερου αιώνα, Αχιλλέα Τάτιο, ο οποίος περιγράφει τη θέση του τάφου.

«Έγραψε ότι ήταν μερικές εκατοντάδες μέτρα δυτικά της διασταύρωσης των δύο κύριων μεγάλων δρόμων της Αλεξάνδρειας», είπε. Χάρη στις τρέχουσες ανασκαφές, «γνωρίζαμε ήδη έναν από τους μεγάλους δρόμους [γνωστή ως Canopic Street], αλλά τώρα γνωρίζουμε τη δεύτερη, τη Royal Street».

Κάτω από τη θάλασσα

Άλλοι όμως πιστεύουν ότι η Λημναίου-Παπακώστα βρίσκεται σε λάθος δρόμο.

Ο Cartledge, από την πλευρά του, εικάζει ότι το σώμα πρέπει να στεγαζόταν μέσα σε ένα μεγάλο μαυσωλείο που ήταν μέρος ενός βασιλικού συγκροτήματος. Και πιστεύει ότι οι βασιλικές συνοικίες βρίσκονταν σε διαφορετική τοποθεσία από αυτή της Λημναίου-Παπακώστα.

«Ένα μαυσωλείο μεταφέρει την ιδέα ότι είναι μια πολύ συμπαγής κατασκευή που πρέπει να εντοπιστεί», είπε ο Cartledge. «Αυτό στη Ρώμη, το μαυσωλείο του Αυγούστου, είναι εντελώς ορατό. Γιατί δεν φαίνεται το μαυσωλείο του Αλεξάνδρου; Η απλή απάντηση είναι ότι το Brucheum της Αλεξάνδρειας, όπου ήταν οι βασιλικές συνοικίες, ακουμπούσε στη θάλασσα», είπε ο Cartledge. (Το Brucheum ήταν μια συγκεκριμένη συνοικία της Αλεξάνδρειας.)

Αλλά η στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει αρκετά μέτρα από την εποχή του Αλεξάνδρου, υποδηλώνουν ιστορικοί χάρτες, έτσι μεγάλες περιοχές της ιστορικής πόλης, συμπεριλαμβανομένων των βασιλικών συνοικιών, πιθανότατα κάθονται κάτω από το νερό.

Τα τελευταία χρόνια, δύτες έχουν εξερευνήσει την ακτογραμμή της πόλης και βρήκαν κομμάτια που θα μπορούσαν να ανήκουν σε αρχαίες κατασκευές.

Αλλά ακόμα κι αν βρεθεί ένα μαυσωλείο, δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι ένα πτώμα θα βρίσκεται μέσα. «Αν δεν ήταν σε ένα φέρετρο που διατήρησε το σώμα του, δεν θα βρεθεί ποτέ», είπε ο Κάρτλετζ. «Υποθέτω ότι το σώμα του θα μπορούσε να το είχε φάει ένας καρχαρίας».

Συνοικία Μαζαρίτα

Ο Σάντερς πιστεύει ότι ο τάφος βρίσκεται ακόμα σε ξηρά, πιθανότατα κάτω από τους πολυσύχναστους δρόμους της σύγχρονης συνοικίας Mazarita, μιας περιοχής που κάποτε ήταν το κέντρο της αρχαίας πόλης και στέγαζε τα ανάκτορά της.

«Εκτός και μέχρις ότου τα νέα κτιριακά έργα απαιτήσουν κατεδάφιση και εκκαθάριση σε βαθύ επίπεδο, είναι απίθανο να ανακαλυφθεί», είπε ο Σάντερς. «Για μένα, είναι αδιανόητο ότι θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε αλλού».

Ο Hawass δεν έχει μια τοποθεσία στο μυαλό του, αλλά είναι αισιόδοξος ότι ο τάφος θα βρεθεί μια μέρα.

«Μπορούμε να πούμε ότι ο τάφος μπορεί να ανακαλυφθεί;» είπε ο Χάουας. “Ναι.”

Αλλά μάλλον δεν θα το βρουν οι αρχαιολόγοι που το αναζητούν. Το θέατρο, οι κατακόμβες και πολλά από τα αρχαία μνημεία της Αλεξάνδρειας βρέθηκαν τυχαία, χάρη στη σύγχρονη κατασκευή.

«Ο τάφος δεν θα ανακαλυφθεί ποτέ από μελετητές – καθόλου», είπε ο Hawass. «Πιστεύω πραγματικά ότι κατά λάθος μια μέρα θα ανακαλυφθεί ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου».

Με πληροφορίες από LiveSience, Jennifer Nalewicki