Πώς θα μπορούσε να αποτραπεί η σύναψη ενός τουρκο-συριακού συμφώνου οριοθέτησης; Όσο και αν φαντάζει απίθανο, η Αίγυπτος, η Ελλάδα και η Κύπρος κρατούν τα κλειδιά (11 χάρτες)

Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΚΑΤΣΟΥΦΡΟΥ

Πιστή στην πάγια τακτική της να μας αιφνιδιάζει δυσάρεστα πριν προβεί στην εκτέλεση των επεκτατικών σχεδίων της περί «Γαλάζιας Πατρίδας», η Τουρκία προανήγγειλε, με διαρροές στον τουρκικό Τύπο τις οποίες επιβεβαίωσε ο Τούρκος υπουργός ενέργειας, όπως προκύπτει από σχετική δήλωσή του, ότι συζητείται με τη νέα (προσωρινή) ηγεσία της Συρίας η σύναψη συμφωνίας για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών τους κατά τα πρότυπα του ανυπόστατου τουρκο-λιβυκού μνημονίου του 2019.

Η επικείμενη μετάβαση του Έλληνα πρωθυπουργού στο Κάιρο στο πλαίσιο της τριμερούς Συνάντησης Κορυφής με τον Αιγύπτιο Πρόεδρο και τον Κύπριο ομόλογό του προσφέρεται όσο ποτέ άλλοτε για συγκεκριμένους «έξυπνους» διπλωματικούς ελιγμούς, ικανούς να οδηγήσουν στην εν τη γενέσει της αποτροπή μίας τέτοιας κίνησης της γείτονος.

Όσο και αν φαντάζει απίθανο, Αίγυπτος, Ελλάδα και Κύπρος κρατούν τα κλειδιά των οριοθετήσεων των θαλάσσιων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο και η τριμερής Συνάντηση Κορυφής μπορεί, αν υπάρξει η πολιτική βούληση και ο κατάλληλος συντονισμός, να ματαιώσει τα νέα σχέδια της Άγκυρας. Πώς μπορεί να επιτευχθεί μία τέτοια εξέλιξη;

Πρώτον, η Κύπρος συνήψε με την Αίγυπτο το 2003 συμφωνία οριοθέτησης των ΑΟΖ τους βάσει της μέσης γραμμής. Η συμφωνηθείσα οριογραμμή, μήκους 155 ναυτικών μιλίων (νμ), εκκινεί από ένα σημείο (1) το οποίο κείται λίγο ανατολικότερα του 30^ου μεσημβρινού, αφήνοντας ένα εύλογο κενό μέχρι το σημείο εκείνο όπου συναντώνται οι οριογραμμές Αιγύπτου, Ελλάδας και Κύπρου (τριεθνές σημείο) οι οποίες θα προκύψουν από μελλοντική μεταξύ τους συμφωνία (βλέπε χάρτη 1*).

ΧΑΡΤΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ 1

Δεύτερον, η Αίγυπτος  συνήψε με την Ελλάδα το 2020 μερική συμφωνία οριοθέτησης των ΑΟΖ τους, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και τη Σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας του 1982 (προοίμιο της συμφωνίας). Η συμφωνηθείσα οριογραμμή, μήκους 104 νμ, εκκινεί από το σημείο Α το οποίο κείται επί του 28^ου μεσημβρινού και καταλήγει στο σημείο Ε επί του 26^ου  μεσημβρινού (βλέπε χάρτη 2).

ΧΑΡΤΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ 2

Η συμφωνία προβλέπει στο άρθρο 1^α ότι η «ολοκλήρωση της οριοθέτησης θα λάβει χώρα, όπου αρμόζει, μέσω διαβουλεύσεων μεταξύ των δύο μερών πέραν του σημείου α και του σημείου β, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο». Επομένως, Αίγυπτος και Ελλάδα δεσμεύονται να συνεχίσουν την οριοθέτηση και πέραν των δύο σημείων Α και Ε. Προσώρας δεν έχει οριοθετηθεί η κείμενη μεταξύ του 28^ου και του 30^ου μεσημβρινού θαλάσσια έκταση.

Τρίτον, όπως συνάγεται από τις ανωτέρω δύο συμφωνίες, η Αίγυπτος αναγνωρίζει το πλήρες δικαίωμα (full entitlement) τόσο των κρατών-νήσων (όπως είναι η Κύπρος) όσο και των νησιωτικών εδαφών των μικτών κρατών (όπως είναι η Ελλάδα). Το ανωτέρω δικαίωμα εδράζεται τόσο στη Σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας, συμβαλλόμενα μέρη στην οποία είναι και τα τρία κράτη (Αίγυπτος, Ελλάδα και Κύπρος), όσο και στην πλούσια νομολογία των διεθνών δικαστηρίων σχετικά με την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών των παράκτιων κρατών.

Τέταρτον, η παρουσία της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο είναι αποκλειστικά νησιωτική, ακολουθώντας τρεις άξονες. Ο πρώτος άξονας καταλαμβάνει το θαλάσσιο μέτωπο της ανατολικής Κρήτης, της Κάσου, της Καρπάθου και της Ρόδου (δυτικό θαλάσσιο τόξο), με κατεύθυνση από ΒΔ προς ΝΑ και με αποτέλεσμα η προβολή του στη θάλασσα να διεμβολίζει και να επικαλύπτεται με την προς νότον προβολή της ηπειρωτικής τουρκικής ακτής (βλέπε χάρτη 3).

ΧΑΡΤΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ 3

Ο δεύτερος άξονας καταλαμβάνει το νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελλορίζου, το οποίο αποτελείται από 14 συνολικά νησιωτικά εδάφη (νησιωτικό σύμπλεγμα), με κύρια κατεύθυνση προς νότον, αλλά και δευτερευόντως προς ανατολάς και προς δυσμάς, και με χαρακτηριστικό γνώρισμα ότι παρεμβάλλεται μεταξύ των ηπειρωτικών ακτών  της Τουρκίας προς βορράν και της Αιγύπτου προς νότον (βλέπε χάρτη 4, όμοιο με τον χάρτη της Σεβίλλης).

ΧΑΡΤΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ 4

Τέλος, ο τρίτος άξονας καταλαμβάνει τη θαλάσσια περιοχή μεταξύ της ανατολικής ακτής της Κρήτης και της δυτικής ακτής της Κύπρου οι οποίες τελούν σε ανεμπόδιστη σχέση ευθείας μετωπικότητας (οι ακτές τους δηλαδή αντίκεινται, χωρίς την παρεμβολή τρίτης κυριαρχίας, η δε μεταξύ τους απόσταση είναι 543 χλμ, ενώ η απόσταση μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας είναι 520 χλμ, βλέπε χάρτη 5), με αποτέλεσμα η προβολή τους στη θάλασσα να επικαλύπτεται, να έχουν με άλλα λόγια κοινό θαλάσσιο όριο.

Χαράσσοντας κύκλους ακτίνας 200 νμ από τις ακτές της Τουρκίας, της Αιγύπτου, της δυτικής ακτής της Κύπρου και της ανατολικής ακτής της Κρήτης, το γεγονός ότι οι τέσσερις κύκλοι τέμνονται μάς οδηγεί στο συμπέρασμα ότι Κρήτη και Κύπρος έχουν κοινό θαλάσσιο όριο  (βλέπε χάρτη 6, σύμφωνα με τον οποίο η επικάλυψη της αιγυπτιακής με την τουρκική ΑΟΖ απεικονίζεται στο ελάχιστο τρίγωνο χρώματος μωβ με τετραγωνίδια).

ΧΑΡΤΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ 6

Αναφορικά λοιπόν με την Ελλάδα και την Κύπρο, η προβολή των ακτών τους στη θάλασσα επικαλύπτεται σε δύο σημεία του δεύτερου (νησιωτικό σύμπλεγμα) και του τρίτου (Κρήτη/Κύπρος) άξονα.

Πέμπτον, όσον αφορά ειδικότερα στον δεύτερο άξονα (νησιωτικό σύμπλεγμα), κρίσιμο είναι το ζήτημα του βαθμού επήρειάς του στο πλαίσιο της οριοθέτησης των θαλάσσιων ζωνών του. Η Τουρκία υποστηρίζει ότι όλα τα νησιωτικά εδάφη της Ελλάδας δικαιούνται, τόσο στο Αιγαίο όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο, αποκλειστικά και μόνο αιγιαλίτιδα ζώνη 6 νμ, οπότε η οριοθέτηση χωρεί μεταξύ των δικών της ακτών και των ακτών της Αιγύπτου με βάση τη μέση γραμμή, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα νησιωτικά εδάφη της Ελλάδας. Η γείτων επικαλείται το συνολικό μήκος των ακτών της (8.000 χλμ), την εγγύτητα του νησιωτικού συμπλέγματος προς τις ακτές της (περίπου δύο χλμ) και την μικρή επιφάνειά του (περίπου 10 τ. χλμ). Η άποψη αυτή της Τουρκίας παραβιάζει κατάφωρα τις συναφείς διατάξεις του εθιμικού δικαίου της θάλασσας αλλά και τη νομολογία των διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων, εκμεταλλευόμενη τη γεωγραφική πραγματικότητα αλλά διαστρεβλώνοντας τη νομική [βλέπε συναφώς άρθρο της τουρκικής Daily Sabah της 1^ης Ιανουαρίου 2025 (https://www.dailysabah.com/opinion/op-ed/turkiyes-maritime-diplomacy-in-the-eastern-mediterranean ) και χάρτη 7].

ΧΑΡΤΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ 7

Και εξηγούμαι, διά του λόγου το αληθές. Αν υποθέταμε ότι το νησιωτικό σύμπλεγμα ανήκε στην Τουρκία, τότε ο βαθμός επήρειάς του στην οριοθέτηση με την Αίγυπτο θα ήταν ελάχιστος επειδή οι θαλάσσιες ζώνες του θα απορροφώνταν -λόγω του χαρακτηρισμού του ως παράκτιου νησιωτικού εδάφους, ενσωματωμένου στον ηπειρωτικό κορμό της χώρας- από τις αντίστοιχες θαλάσσιες ζώνες των ηπειρωτικών ακτών της Τουρκίας και η μέση γραμμή θα μετακινούνταν ελάχιστα υπέρ της Τουρκίας και εις βάρος της Αιγύπτου αν το νοτιώτερο άκρο του λαμβανόταν ως σημείο βάσης για τον υπολογισμό της οριογραμμής (σύμφωνα με την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου του 2009 στην υπόθεση Ρουμανία κατά Ουκρανίας, βλέπε χάρτη 8, ο οποίος απεικονίζει την παράκτια νησίδα Tsiganka επί του Δέλτα του Δούναβη η οποία ελήφθη υπόψη για τον υπολογισμό της γραμμής ίσης απόστασης μεταξύ των παρακείμενων ακτών της Ρουμανίας και της Ουκρανίας).

ΧΑΡΤΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ 8

Αν, αντιθέτως, το νησιωτικό σύμπλεγμα ανήκε στην Αίγυπτο, τότε θα δικαιούνταν αιγιαλίτιδα ζώνη 12 νμ και μία -ενδεχομένως του ιδίου εύρους- θαλάσσια έκταση ως ΑΟΖ και θα ενθυλακωνόταν, δηλαδή θα εγκλωβιζόταν, εντός της τουρκικής ΑΟΖ, οπότε η οριογραμμή, υπό τη μορφή της μέσης γραμμής, θα υπολογιζόταν μεταξύ των ηπειρωτικών ακτών των δύο κρατών (σύμφωνα με την απόφαση του διαιτητικού δικαστηρίου του 1977 στην υπόθεση Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο, βλέπε χάρτη 9, ο οποίος απεικονίζει τις ενθυλακωμένες βρετανικές Αγγλονορμανδικές Νήσους σε γαλλική υφαλοκρηπίδα).

ΧΑΡΤΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ 9

Ενώ, όμως, η γεωγραφική πραγματικότητα παραμένει η ίδια, το γεγονός ότι το νησιωτικό σύμπλεγμα ανήκει στην Ελλάδα και παρεμβάλλεται μεταξύ άλλων δύο παράκτιων κρατών ανατρέπει την συνήθη διαδικασία οριοθέτησης, με αποτέλεσμα την αναγνώριση πλήρους επήρειας στο νησιωτικό σύμπλεγμα διά της απόλυτης εφαρμογής της μέσης γραμμής, υπολογιζόμενης ακτινοειδώς από όλες τις ακτές του έναντι των τουρκικών και αιγυπτιακών ακτών.

Με άλλα λόγια, η παρεμβολή του νησιωτικού συμπλέγματος μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας διακόπτει τη σχέση των ακτών τους ως αντικείμενων, αν δε Αίγυπτος και Τουρκία προσέφευγαν από κοινού στο Διεθνές Δικαστήριο για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών τους, το εν λόγω δικαιοδοτικό όργανο θα μεριμνούσε πρωτίστως να διασφαλίσει στον μέγιστο δυνατό βαθμό το δικαίωμα του τρίτου -μη διαδίκου- κράτους (εν προκειμένω της Ελλάδας), αναγνωρίζοντάς του θαλάσσιες ζώνες με βάση τη μέση γραμμή και δεν θα προχωρούσε στην αιτούμενη οριοθέτηση λόγω μη επικάλυψης της προβολής των ακτών Αιγύπτου και Τουρκίας (σύμφωνα με την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου του 2002 στην υπόθεση Καμερούν κατά Νιγηρίας, βλέπε χάρτη 10, ο οποίος απεικονίζει την περιοχή του κόλπου της Γουϊνέας με την ανήκουσα στην Ισημερινή Γουϊνέα νήσο Bioko να παρεμβάλλεται μεταξύ Καμερούν και Νιγηρίας,  και χάρτη 11, ο οποίος απεικονίζει την διακοπτόμενη από την παρεμβολή της Bioko οριογραμμή του Διεθνούς Δικαστηρίου).

ΧΑΡΤΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ 10

ΧΑΡΤΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ 11

Το συναγόμενο μετά βεβαιότητας συμπέρασμα είναι ότι, με την ίδια γεωγραφική πραγματικότητα, αλλά με διαφορετικό εδαφικό καθεστώς, η οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών του νησιωτικού συμπλέγματος πόρρω απέχει του να ταυτίζεται με την παραπλανητική, αυθαίρετη και άκρως επεκτατική τουρκική άποψη.

Με βάση τα προεκτεθέντα,  ο Έλληνας πρωθυπουργός καλείται επειγόντως να εξηγήσει διεξοδικώς στον Αιγύπτιο Πρόεδρο τις ανωτέρω πτυχές της οριοθέτησης (εάν δεν τις γνωρίζει ακόμη) και, ενόψει της μελλοντικής διμερούς συμφωνίας Ελλάδας και Κύπρου, για τη σύναψη της οποίας πρέπει να κινηθούν τάχιστα οι σχετικές διαδικασίες, και της τριμερούς μεταξύ Αιγύπτου, Ελλάδας και Κύπρου (ως προς το τριεθνές σημείο), να πείσει την φίλια και στρατηγική σύμμαχο Αίγυπτο ότι δεν έχει κοινό θαλάσσιο όριο με την Τουρκία λόγω της πανταχόθεν (διά των τριών αξόνων) παρεμβολής των ελληνικών νησιωτικών εδαφών.

Επιτυγχάνοντας την τριμερή συμφωνία επί των «εν αναμονή» ή «εν υπνώσει» οριοθετήσεων, ο Έλληνας πρωθυπουργός μπορεί κάλλιστα να την εκμεταλλευτεί ως όπλο σε περίπτωση κατά την οποία Τουρκία και Συρία αποτολμήσουν να οριοθετήσουν τις θαλάσσιες ζώνες τους κατά παράβαση του εθιμικού δικαίου της θάλασσας με την αλά τούρκα ερμηνεία και εφαρμογή του.

Η απειλή της αυτόματης ενεργοποίησης της τριμερούς συμφωνίας σε περίπτωση σύναψης συμφωνίας οριοθέτησης μεταξύ Τουρκίας και Συρίας εις βάρος των δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας  θα αποτελέσει αποτρεπτικό ενός τέτοιου ενδεχομένου στοιχείο καθόσον το διακύβευμα είναι  για την γείτονα σημαντικότερο αυτού της τουρκο-συριακής συμφωνίας για να μην ληφθεί σοβαρά υπόψη.

Αν δε η Ελλάδα δεν επιθυμεί να επαναληφθούν τα όσα συνέβησαν το 2019, οφείλει, στην παρούσα συγκυρία, να αδράξει μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για να εγκαταλείψει επιτέλους την «παρακολουθηματική» μιζέρια της αδράνειας έναντι των τουρκικών πρωτοβουλιών που υποσκάπτουν την ειρήνη και τη σταθερότητα στην ευαίσθητη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, προλαμβάνοντας με την επιθετική διπλωματία της την υλοποίησή τους.

** Τους χάρτες 3, 4, 5 και 6 εκπόνησε ο κύριος Λεόντιος Πορτοκαλάκης τον οποίο ευχαριστώ από καρδιάς. Οι υπόλοιποι προέρχονται από την ιστοσελίδα (ΕΔΩ).

* Θεόδωρος Κατσούφρος
Νομικός – Διεθνολόγος

Τί υποστηρίζει εσφαλμένα η Τουρκία και τί πράγματι ισχύει; Mπορεί η Ελλάδα να έχει νομίμως και διαρκώς στρατιωτικοποιημένα τα νησιά της στο Βορειο-Ανατολικό Αιγαίο; Η απάντηση είναι γνωστή…

Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΚΑΤΣΟΥΦΡΟΥ, Huffington Post Στο ερώτημα του τίτλου η αυθόρμητη

ΓΝΩΜΕΣ

06:20

• Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.

ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΕΔΩ, ΟΙ ΓΝΩΜΕΣ ΕΔΩ, ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΔΩ

ΟΛΑ ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΙΓΝΑΤΙΟΥ ΕΔΩ – ΓΙΑ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΜΥΝΑΣ ΕΔΩ

ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Γιατί προκάλεσαν αντιδράσεις; Ορισμένες σκέψεις με αφορμή τις πρόσφατες δηλώσεις του καθηγητή διεθνούς δικαίου και βουλευτή Άγγελου Συρίγου – Hellasjournal.com